چند روز پیش پسرم را برای گردش و بازی به پارک محله برده بودم. خانم‌های بچه‌دار گوشه پارک گعده گرفته بودند و با هم صحبت می‌کردند در حالیکه بچه‌هایشان کمی آن‌طرف‌تر مشغول بازی بودند. موضوع صحبتشان درباره فضای مجازی و اعتیاد بچه‌ها به گوشی‌ها و اینترنت بود. یکی از خانم‌ها که پسر نوجوانی داشت و دلش از فضای مجازی خیلی پُر بود، رشته کلام را به دست گرفت: دوره کرونا بچه‌ها مدام پای رایانه‌ها و گوشی‌های همراهِ والدین به بهانه درس خواندن بودند، اما الان با اینکه بهانه‌ای ندارند، اما باز هم گوشی را کنار نمی‌گذارند.

خانم دیگری می‌گفت: به کار‌های پسرم مشکوکم. شب‌ها تا صبح نور گوشی از زیر در اتاق خوابش بیرون می‌افتد، اما وقتی به اتاقش سرک می‌کشد، پسرش خود را به خواب زده و نور گوشی از زیر پتو مشخص است. مادر به شدت نگران بود که فرزندش نیمه‌های شب در فضای مجازی و سایت‌های مختلف چه کار می‌کند، اما نمی‌دانست چطور باید با او رفتار کند.

خانم اولی که درباره اعتیاد پسرش به فضای مجازی صحبت می‌کرد، ادامه می‌دهد؛ مدتی است فرزند او هم به شدت پنهان کار شده و کمتر صحبت می‌کند. اخلاق و رفتارش نیز تغییر کرده، کم خواب و کم غذا شده و بیشتر سرش در گوشی است. زمانی هم که از او سوال می‌پرسد مشکلش چیست پسرش عصبی می‌شود و می‌گوید که چقدر به او گیر می‌دهند؟! سایر خانم‌ها به او پیشنهاد کردند که به یک روانشناس کودک مراجعه کند.

گوشم دیگر با ادامه حرف‌های خانم‌ها نبود، سرم را به سمت پسرم چرخاندم که الان کوچک است و هنوز درگیر این مسائل نشده، می‌دانم که دیر یا زود آسیب فضای مجازی، اعتیاد به اینترنت و گوشی‌های همراهی که جزو ابزار‌های اصلی این روز‌های زندگی شده، گریبان من را هم خواهد گرفت. امروزه جامعه انسانی از این ساخته دست بشری احساس خطر می‌کند چرا که به طور عینی می‌بیند که بهره‌گیری از این ابزار برای همه افراد در همه سنین به طور ویژه برای کودکان و نوجوانانی که آموزش صحیحی در راستای استفاده از آن و نظارت درستی از سوی خانواده‌ها نشده اند، مهلک خواهد شد.

موبایل و اینترنت افراد را به طور مرضی وابسته و معتاد به خود و زندگی طبیعی را از مدار نظم و آرامش خارج کرده اند، مخصوصا اگر بچه‌ها طبق کنجکاوی‌های معمول خود وارد سایت‌هایی شده و به گروه‌ها و فضا‌هایی ملحق شوند که آسیب‌های اخلاقی و تهدید جانی برایشان داشته باشد. در این رابطه یک مطالبه عمومی با عنوان «چگونه فرزندانمان را از موبایل و فضای مجازی دور کنیم» نیز در بخش فارس من خبرگزاری فارس منتشر شده که در این گزارش بدان می‌پردازیم.

«حجت الاسلام علی اصلان زاده، کارشناس محتوایی رسانه و محقق مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم» نیز مباحثی را مطرح و راهکار‌هایی را برای حل این چالش ارائه می‌دهد.

چطور از آلوده شدن بچه‌ها به فضای مجازی جلوگیری کنیم؟

طبق آمار موجود در کشور وابستگی کودکان و نوجوانان به ویژه در دوران کرونا به موبایل و اینترنت زیاد شده و همین امر مشکلاتی، چون ترس، هراس، اضطراب، عدم تمرکز و مشکلات رشد شناختی، اخلاقی و مشکلات جسمانی را برایشان به بار آورده و یا در آینده می‌آورد. علاوه بر همه این‌ها استفاده بچه‌ها از سایت‌های مستهجن و یا دیدن عکس و فیلم‌های غیراخلاقی و خشن در فضای مجازی برایشان فراهم شده و خیلی از پدر و مادر‌ها در این زمینه نظارتی ندارند و زمانی متوجه می‌شوند که بچه دچار مشکلات زیادی شده است.

حجت الاسلام علی اصلان زاده در این باره می‌گوید: «کودکی را که هنوز درگیر فضای مجازی و اینترنت نشده می‌توان با دور کردن این ابزار از زندگی اش کنترل کرد، به شرطی که خود والدین کمتر از اینترنت و گوشی‌های همراه در منزل استفاده کنند. والدین باید تفریحات سالم، فعالیت‌های بدنی، بازی با همسالان، مسافرت‌های جذاب و مشارکت‌های ساده در منزل را برای پر کردن اوقات فراغت بچه‌ها به جای اینترنت و گوشی جایگزین کنند.

علاوه بر این‌ها نحوه ارتباط والدین با بچه‌ها و همینطور با یکدیگر نیز زمینه ساز کشیده شدن بچه‌ها به سمت فضای مجازی است والدین باید از فضا‌های پراضطراب و تعاملات نامناسب و خشن، دعوا و جدل در خانه دوری کنند تا بچه‌ها برای پرکردن زمان خود به فضای مجازی و اینترنت پناه نبرند. خیلی از همین افرادی که گله‌دارند چرا بچه‌هایشان صبح تا شب در گوشی‌هاشان هستند، مسبب اصلی این شرایط خودشان هستند باید اول به خودشان رجوع کنند.»

چند راهکار ساده برای تغییر عادات اعتیادی بچه‌ها به اینترنت و موبایل

گفت وگوی صمیمی در خانه

والدین باید دقت کنند که رابطه صمیمی با بچه‌ها می‌تواند آن‌ها را جذب خود کرده و از دنیای مجازی دورکند و همینطور باعث شود تا آسیب‌های این فضا‌ها کمتر گریبان بچه‌هایشان را بگیرد. حجت الاسلام اصلان‌زاده معتقد است که اگر بچه‌ای محتوای مستهجن یا ناایمنی در اینترنت مشاهده کرد و خانواده متوجه شدند، باید در این زمینه با او صحبت کرد، اما خیلی سرپوشیده تا کنجکاوی اش بیش از آن تحریک نشود. مثلا اگر بچه یک فیلم خشن دیده و ترسیده، پدر و مادر باید برایش توضیح دهند که این فیلم‌ها مناسب سنش نیست و درباره اش صحبت کنند».

بچه‌ها گوشی و رایانه مخصوص به خود نداشته باشند

بهتر است پدر و مادر برای بچه‌ها گوشی‌های مخصوص و رایانه شخصی تهیه نکنند. درست است که در این سال‌های کرونا والدین مجبور بودند گوشی‌ها و تبلت هایشان را در اختیار بچه‌ها قرار دهند، اما الان دیگر زمان آن سر آمده است، تهیه کردن ابزار ویژه برای بچه‌ها کنترلش را نیز در شبانه روز از سوی والدینی که گرفتاری‌های زیادی هم دارند، دشوار می‌کند. بهتر است بچه‌ها اگر می‌خواهند بازی کنند مثلا یک ساعت در روز با گوشی پدر و مادر یا تبلت بازی کنند، اما کل شبانه روز این وسیله در اختیارشان نباشد.

گوشی و رایانه در مکان عمومی خانه باشد نه اتاق شخصی بچه‌ها

حجت الاسلام اصلان زاده می‌گوید: «بهتر است این قانون را در خانه وضع کنید که زمان استفاده از تبلت یا گوشی مشخص و مکانش در اتاق شخصی بچه‌ها نباشد که والدین حضور ندارند چرا که در خلوت احتمال کنجکاوی‌های ناسالم بچه‌ها بیشتر می‌شود.»

کنترل دوستان و رابطه‌های غیرخانوادگی بچه‌ها

منشأ خیلی از آسیب‌های بچه‌ها در دوران نوجوانی دوستانی هستند که والدین روی آن‌ها کنترلی ندارند بهتر است مراقب دوستی‌های بچه‌هایتان به طور غیرمستقیم باشید و به آن‌ها کمک کنید تا دوستان مناسب سن و شأنشان را انتخاب کنند. حجت الاسلام اصلان زاده تأکید می‌کند که بسیاری خانواده‌های مذهبی هستند که کنترل مناسبی روی بچه هایشان در خانه دارند، اما، چون مراقب دوستی‌های بچه‌هایشان در مدرسه یا میهمانی‌ها نیستند، این بچه‌ها ممکن است آسیب بیشتری ببینند. بسیاری از کودکان مطلع و جستجوگر ناایمن در فضا‌های مجازی هستند که این محتوا‌های نامناسب را به دیگر بچه‌ها منتقل می‌کنند و باعث سرایت این بیماری به بقیه می‌شوند.

محدود کردن اینترنت در منازل

والدین باید با آگاهی، استفاده بچه‌ها از سخت افزار و نرم افزار را در منزل به حداقل برسانند چرا که کودکان فعالیت هایشان با برنامه‌های ساده و رایانه‌های معمولی هم راه می‌افتد و نیاز به امکانات ویژه یا بازی‌های سنگین ندارند. فرض کنید شما در گوشی خودتان با یک پیام رسان داخلی هم کارتان راه می‌افتد، نیازی نیست چند اپلیکیشن و پیام رسان یا شبکه‌های اجتماعی مختلف را روی گوشی نصب داشته باشید تا زمینه ارتباطات ناسالم را برای بچه‌ها فراهم کند؛ بنابراین سعی کنید خودتان هم به حداقل‌ها قانع باشید.

با پنهان کاری بچه‌ها چه کنیم؟

یکی از مسائلی که ممکن است خانواده‌ها به ویژه با داشتن بچه نوجوان در خانه تجربه کنند، معضل پنهان‌کاری بچه‌ها است یک زمان است که بچه‌ها مسائلی را در مدرسه و با دوستانشان دارند و پنهان‌کاری می‌کنند یک وقت دیگر هم در منزل و با فضای مجازی پنهان کاری‌هایی می‌کنند که دودش در چشم خود و خانواده می‌رود، اما والدین آگاه، مراقب هر تغییر رفتار و اخلاقی از سوی بچه‌هایشان هستند، متوجه آن می‌شوند و به سرعت به موشکافی غیرمستقیم می‌پردازند.

والدین اگر بتوانند رابطه توام با صمیمیت و اعتماد خود را با کودک و نوجوانشان همیشه حفظ کنند، بچه‌ها کمتر دست به پنهان کاری می‌زنند حتی اگر مشکلی هم برایشان پیش بیاید و اشتباهی هم مرتکب شوند، با خانواده در میان می‌گذارند. حجت الاسلام اصلان زاده می‌گوید: «بچه‌ای که رابطه خوبی با پدر و مادرش ندارد، قطعا ارتباطات ناسالم و تهدیدآمیز در فضای مجازی را به آن‌ها گزارش نمی‌کند و همه این‌ها باعث می‌شود که به مرور مضطرب و استرسی شود و روی درس و زندگی اش اثر بگذارد یا حتی با یک بازی به کام مرگ برود.

بازی نهنگ آبی که سال‌ها پیش، بچه‌های زیادی را به کام مرگ کشاند

بنابراین رابطه صمیمی توام با اعتماد و رفاقت بین والدین و بچه‌ها حلال نود درصد مشکلات است. کودک و نوجوان به خودی خود صادق و راستگو هستند تا جایی که ما این صداقت را با عدم صمیمیت و الگو‌های غلط زندگی خود از بین ببریم. فرض کنید بچه‌ای را یک بار به خاطر ارتباطات یا اشتباهاتش تنبیه کرده اید، دیگر این بچه اگر مشکلی برایش پیش بیاید، جرآت بازگو کردن آن را به پدر و مادر نخواهد داشت.

بهتر است اگر مشکلی برای برای فرزندتان پیش می‌آید یا اشتباهی مرتکب می‌شود، با خوشرویی اشتباهش را به او بگویید و یا اینکه از او بخواهید با صداقت مشکلش را با شما در میان بگذارد، بدون اینکه از سوی شما خطری تهدیدش کند، در غیر این صورت کودک پنهان کار خواهد شد و این پنهان کاری اگر در فضای مجازی رخ بدهد، قطعا آسیب‌های فراوانی خواهد داشت.

بهتر است والدینی که متوجه اضطراب و تغییر رفتار فرزندشان می‌شوند، مثلا می‌بینند مدام سرش در گوشی است، درسش اُفت کرده و ارتباطاتش در دنیای واقعی ضعیف شده، سریع دست به کار شوند و علت را ریشه یابی کنند اگر رابطه بینشان صمیمی است، با بچه صحبت کنند و از او بپرسند مشکل چیست؟ هرچقدر هم که بزرگ باشد با هم می‌توانند حلش کنند، اما اگر این رابطه آنقدر عمیق و صمیمی نیست، بهتر است غیرمستقیم بررسی کنند تا مشکل رفع شود حتی اگر لازم باشد فرزندشان را به تنهایی و با هماهنگی نزد یک روانشناس کودک بفرستند تا او با راه و روشی که در آن مهارت دارد، مشکل را رفع کند.»

در نهایت اینکه خیلی از والدین به دلیل عدم مراقبت کافی و نظارت صحیح فرزندانشان را در دهان شیر رها می‌کنند و زمانی می‌فهمند فرزندشان دچار آسیب شده که دیگر خیلی سخت می‌توان مسائل را حل کرد و آسیب هایش تا سال‌ها با او باقی می‌ماند، بنابراین بهتر است والدین آگاه همیشه بچه‌ها را چه در فضای واقعی زندگی و چه فضای مجازی از طریق راهکار‌هایی که مطرح شد، مورد حمایت و مراقبت خود قرار دهند.

منبع : فارس