برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام، پس از حدود ۱۲ سال مذاکرات فشرده میان ایران و کشورهای اروپایی در ابتدا و در ادامه روسیه، آمریکا و چین، ۲۳ تیر ۱۳۹۴ به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در وین اتریش به امضای طرفین رسید و دی همان سال اجرایی شد.

توافقنامه برجام در شورای امنیت سازمان ملل متحد مورد حمایت و با صدور قطعنامه ۲۲۳۱، رسما الزام‌آور شد؛ به نحوی که مقرر شد آمریکا در برابر پایبندی به تعهدات ایران در برجام، تحریم‌های اعمال شده علیه ایران را لغو کند.

آمریکا برخلاف آنچه وعده کرده بود، صراحتا قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل را با اعمال مجدد تحریم‌ها نقض کرد

اما باوجود پایبند بودن ایران به قول و قرار خود در برجام، آمریکا از عمل به تعهدات خود سرکشی کرد تا پس از نقض مکرر برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل از طریق اعمال فشار حداکثری و تصویب تحریم های گوناگون، با امضای دونالد ترامپ رئیس جمهور جمهوری‌خواه آمریکا در روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ رسما از برجام خارج شود.

با این اقدام دولت آمریکا تحریم ها به همان حالتی که در گذشته وجود داشت برگشت و در طی سال های بعد نیز تشدید شد.

در پی خروج آمریکا از برجام، سران سه کشور فرانسه، آلمان و بریتانیا در بیانیه‌ای مشترک، اعلام کردند که با افزایش احتمال اعلام نقض توافقنامه از سوی آمریکا، توسط شورای امنیت، قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد مبنی بر تأیید این توافقنامه هسته‌ای همچنان به عنوان «چارچوب قانونی بین‌المللی برای حل اختلاف» باقی خواهد ماند و از این اقدام آمریکا ابراز تاسف کردند.

باوجود حمایت سه کشور اروپایی از ادامه توافق برجام اما آن‌ها در طول سال‌های خروج آمریکا از برجام عملا کاری جز تداوم گفتگوها انجام ندادند

 ایران یک سال پس از خروج آمریکا از برجام و و زمان دادن به طرف غربی برای بازگشت توافق به روال عادی خود، سرانجام ۱۸ اردیبهشت ۹۸ رویکرد با اتخاذ سیاست تازه ای، تصمیم گرفت به میزان پایبندی کشورهای ۴+۱ به این توافقنامه پایبند باشد و طبق این استراتژی تصمیم به کاهش گام به گام تعهدات خود تا پنج مرحله گرفت.

بر همین اساس، شورای عالی امنیت ملی با انتشار بیانیه‌ای خطاب به کشورهای عضو برجام اعلام کرد: ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران و در اعمال حقوق خود مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، از امروز ۱۸ اردیبهشت ۹۸ برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌کند.

توقف فروش ذخایر اورانیوم غنی‌شده و ذخایر آب سنگین، عبور از غنی‌سازی ۳.۶۷، لغو محدودیت‌های تحقیق و توسعه، گازدهی در فردو و گام پنجم، گام نهایی و پایانی؛ توقف تمام محدودیت‌های عملیاتی ایران در برجام بود.

بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام صراحتا به ایران اجازه داده تا درصورت نقض تعهدات هر یک از طرفین توافق برجام برخی تعهدات خود را متوقف کند

از آن سال تاکنون مذاکرات مستقیمی میان ایران و آمریکا صورت نگرفته و دو کشور بنا به گفته حسین امیرعبداللهیان وزیرخارجه کشورمان، ایران کماکان گفت وگوهای مستقیم خود را با نمایندگان کشورهای ۱+۴ در وین داشته و آمریکا از طریق تبادل non-paper به مذاکرات پیوسته است.

مذاکرات که دور هشتم آن ۶ دی و با حضور هیأت‌های ایران و گروه ۱+۴ از سر گرفته شد و ادامه داشت تا اینکه با اعلام جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اروپا از ۲۰ اسفند پارسال به علت اختلاف نظر طرفین مذاکرات بر سر برخی مسائل باقی مانده تا اطلاع ثانوی متوقف شد.

جمع شدن چادر خبرنگاران مستقر در مقابل هتل کوبورگ محل مذاکرات همزمان با توقف گفتگوهای وین

اما Non paper (متن تفسیری یا تفاهم شفاهی) که مذاکرات لغو تحریم‌ها درحال حاضر در این مرحله قرار گرفته در واقع متنی است به سند تایپی امضا نشده بر روی یک كاغذ بدون عنوان گفته می شود كه به طور غير رسمی برای تفسير يك سند امضا شده تهيه می شود.

« يادداشت كمكی» (Aide-mémoire) نام دیگر این متن که هميشه مورد توافق تمام طرف ها است اما برای اينكه تفاسير بيان شده در آن، رسميت پيدا نكند، دولت های مذاکره کننده آن را منتشر نمی كنند.

در واقع non paper ها حاصل مذاكرات شفاهی ديپلمات ها بر سر موضوعاتی است كه در متن توافق اصلی بيان نشده و آنها برای اينكه تفسير خود از جزييات يك توافق اصلی را مورد استناد كنند، آن را می نویسند.

non paper ها همان تفاهمات شفاهی هستند که دولت های مذاکره‌کننده برای این که الزام آور نباشد آن را منتشر نمی کنند

طرف آمریکایی از شروع دور جدید گفتگو ها تاکنون حداقل ۲ بار به صورت Non-Paper پیشنهادات خودش را در موضوعات فنی به ایران ارائه داده که پاسخ‌ها در ۱۲ صفحه از سوی هیات ایرانی تهیه و با واسطه به آن ها داده شده است.

موقعیت non paper در مذاکرات لغو تحریم ها آنجایی اهمیت پیدا می‌کند که بنا به گزارش شبکه الجزیره به نقل از یک منبع آگاه ایرانی روی ۹۰ درصد مسائل، توافق شفاهی شده اما این توافقات مکتوب نشده است.

الجزیره در ادامه به نقل از این مقام ایرانی که نامش ذکر نشده، اعلام کرد، شش موضوع، هسته اختلافات اصلی با آمریکا در مذاکرات هسته‌ای را تشکیل می‌دهد و «تضمین‌های اجرایی» بازرترین نقاط حل نشده با واشنگتن در این مذاکرات است.

آمریکا از طریق تبادل non-paper به مذاکرات پیوسته است

اما چیزی که مشخص است این است که موقعیت non paper در شرایطی می بایست هرچه زودتر با اقدامات الزام آور ایران و طرف های دیگر مذاکرات لغو تحریم ها به وضعیتی مکتوب تبدیل شود تا بیش از آن‌چه بود الزام آور شود.

آمریکا در طول مذاکرات وین هنوز نپذیرفته که اگر می‌خواهد به مذاکرات بازگردد باید تحریم‌ها را در چارچوب برجام لغو کند؛ همچنین واشنگتن باید بعد از لغو تحریم‌ها در مرحله راستی آزمایی قرار گرفته و تضمین بدهد که بار دیگر از توافق با ایران خارج نخواهد شد.

تا زمانی که دولت کنونی آمریکایی تفاوت خود با دولت ترامپ را نشان ندهد سطح توافقات از تفاهمات شفاهی فراتر نرفته و چیزی روی کاغذ مکتوب نشده تا امضا شود.