امروزه شهر تاریخی یزد چنان با صنعت آمیخته شده که از شهر‌های صنعتی ایران محسوب می‌شود. زمانی که پایه‌های صنعتی یزد احداث می‌شد، نسبت به عواقب زیست محیطی آن دوراندیشی لازم نشده، به گونه‌ای که هم اکنون این موضوع به عامل تهدید کننده سلامت مردم بدل شده و روند زندگی مردم را مختل کرده است. از این رو ضرورت کنترل این چالش جدید اهمیت یافته و باید برای کاهش آلاینده‌های صنعتی استان اقدام عاجلی صورت گیرد. موضوعی که انگیزه صحبت ما با متخصصین و مسئولان استان شده تا با اقدامات انجام شده برای کاهش آلودگی هوای یزد آگاه شویم.

حفظ سرمایه انسانی اولویت اساسی باشد

عباس علوی‌راد، اقتصاددان برجسته یزدی، آلودگی هوا و اثر آن بر سلامتی افراد جامعه را شوخی بردار نمی‌داند و خواستار دقت لازم افراد و نهاد‌های ناظر بر صنایع است تا صدمات زیست محیطی در استان به حداقل برسد.

او می‌گوید: باید اصل حفظ سرمایه انسانی باشد و نباید جلوگیری از فرار سرمایه در اولویت نهاد‌های دولتی باشد.

به گفته او مهم‌ترین سرمایه یک ملت سرمایه انسانی و اجتماعی آن است و ارزش افزوده‌ای بالاتر از منابع انسانی یک ملت نیست و چرا ما نگران از دست دادن پایگاه اجتماعی خود در بین مردم نیستیم؟ برنامه‌های آمایشی و مصوبات شورای برنامه‌ریزی استان باید با حساسیت بیشتری اجرایی شود تا مانند دهه‌های گذشته در پیاده‌سازی صنایع مسیر اشتباهی انتخاب نگردد.

به گفته علوی‌راد در واقع اگر سند آمایش استان تصویر روشنی را از آینده یزد ارائه می‌کند، ضمانت اجرایی نیز باید وجود داشته باشد و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان متولی این جریان است. حفظ سرمایه به هر قیمتی تفکر خطرناکی است. طبق فرضیه پناهگاه، در یک منطقه به بهانه رشد، سرمایه گذاری و اشتغال تمام مقررات زیست محیطی نقض و اشتغال کاذب ایجاد می‌شود که مستقیما برای مردم هیچ سودی ندارد و در عوض آلودگی محیط زیست را به بار می‌آورد.

صدور مجوز و ارائه تسهیلات؛ سنگ بنای هدایتگری صنایع

سید جلیل میرمحمدی نماینده مردم تفت و میبد در مجلس با انتقاد از حوزه صنعت و معدن استان و تبعات زیست محیطی و اجتماعی صنایع آلاینده می‌گوید: این انتقادات متوجه سرمایه‌گذار و صاحب صنعت نیست چرا که براساس سیاست‌هایی که نهاد‌های اقتصادی دولتی تعیین می‌کنند، سرمایه‌گذاری صنعتی صورت می‌گیرد، اما نهاد‌های اقتصادی هدایت‌گری صحیح را در این خصوص انجام نداده اند. وظیفه این نهاد‌ها ایجاد سازگاری بین صنعت، اقلیم و جمعیت آن منطقه است و در صورتی که صدور مجوز و ارائه تسهیلات در مسیر صنایع پاک باشد، سرمایه‌گذار نیز در این مسیر قرار می‌گیرد. در غیر این صورت آسیب آن را مردم خواهند دید که نشان دهنده سهل انگاری مسئولان استان در برنامه ریزی و آمایش است.

او می‌گوید: تمامی مسئولان استان در دهه گذشته تاکید بر رفع مشکل آلودگی هوای استان داشتند، اما برنامه ریزی در استان بر اساس سند نیست. امروز در باغ شهر تفت که ریه تنفسی استان است، افرادی قصد ایجاد صنایع آلاینده را دارند. در تفت حدود ۵۰۰ معدن وجود دارد که ۴۵۰ عدد از این معادن تنها دو درصد ارزش افزوده برای استان دارند و این بازدهی کم معادن تفت ارزش آلودگی زیست محیطی، نارضایتی مردم، تخریب جاده و از بین رفتن قنوات را ندارد.

در حریم زیستی شهرستان میبد در فاصله هشت کیلومتری شهر مجوز معدن به وسعت ۴۶۰ هکتار صادر می‌شود که با مخالفت منابع طبیعی و انرژی اتمی رو به‌رو شده، اما شورای برنامه‌ریزی استان منوط به نظر فرماندار شهرکرده است. آیا فرماندار شهر در مباحث منابع طبیعی یا محیط زیستی تخصص دارد؟ در حال حاضر این معدن در مرحله اکتشاف است و هیچ واکنشی از سوی مسئولان استان با توجه به اینکه آب شهرستان میبد از این مسیر می‌گذرد، انجام نگرفته است.

فشار‌های خارج از استان مبداء مشکلات است

میرمحمدی از مسئولان استان می‌خواهد برای مقابله با آلایندگی‌های صنعتی تسلیم فشار‌های خارج از منطقه و مغایر با مصوبات شورای برنامه ریزی استان نشوند .

او گفت: در صورت همت جدی مسئولان استان در زمینه صنعت پاک، استقرار این صنایع در یزد امکان پذیر خواهد بود و ارگان‌های مربوطه باید دستورالعمل‌های خود را بر اساس صنعت پاک با توجیه اقتصادی، علوم دانش بنیان و کم آبخواه استوار کنند و مشوق‌هایی، چون تسهیلات، زمین و کمک‌های دولتی را در این مسیر قرار دهند و صنایعی در استان ایجاد شود که نیروی انسانی نخبه یزدی را جذب کند.

نماینده مردم تفت و میبد در مجلس با رد ادعای وجود غبار صبحگاهی در برخی مناطق استان می‌گوید: توده هوایی که دید هم استانی‌ها را مختل می‌کند، غبار صبحگاهی نیست و ارتباط مستقیم با آلودگی هوا دارد. چگونه است به اصطلاح غبار صبحگاهی در مهریز و عقدا دیده می‌شود، ولی در مسیر شهرستان تفت وجود ندارد؟ باید گامی در این مناطق برای استقرار صنایع پاک برداشته شود. البته جدایی صنعت از دانشگاه نیز باعث آسیب به جامعه شده و در واقع برنامه‌های علمی، عملیاتی نمی‌شوند و تنها از تجربه استفاده می‌شود. برنامه‌ریزی جامع و ایجاد نقشه راه، کار سنجیده‌ای است در صورتی‌که این برنامه‌ها تحت فشار مولفه‌های خارج از حوزه تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری استان نباشد.

از سوی دیگر محدودیت منابع بخش دولتی در تامین اعتبار و نبود پژوهش جامع در خصوص وضعیت آلایندگی صنایع مستقر بین شهر‌های اردکان، میبد، اشکذر و یزد که با توجه به دو دهه استقرار این صنایع هنوز اطلس و اطلاعات جامعی از میزان آلایندگی صنایع در دسترس نیست، مانع تدوین استراتژی مشخص برای کاهش آلودگی صنایع در این محدوده استان شده است.

اراده ملی راهکار حل مشکلات است

او مشکل واقعی استان را نبود سند آمایش نمی‌داند بلکه نحوه اجرای قانون را دارای اشکال می‌داند و می گوید که بر اساس قانون، واگذاری معدن باید به صورت مزایده باشد در حالی که خارج از عرف یک نفر از تهران برای دریافت مجوز معرفی می‌شود. از طرف دیگر آلودگی هوا منجر به بیماری مردم می‌شود و هزاران تحقیق و کتاب مرجع در این خصوص وجود دارد. مثلا سیلیس سرطان‌زا است که ماده اولیه در چندین صنعت است و برخی صنایع عامل بسیاری از بیماری‌های پوستی و تنفسی هستند. همچنین ادعا می‌شود در برخی از کشور‌ها صنایع آلاینده در بطن زندگی مردم قرار دارد، در حالی که چنین چیزی صحت ندارد.

میرمحمدی گفت: زمانی که از طرف نهاد‌های ملی، استان یزد مجبور به جذب درآمد مشخص می‌شود، دیگر شرایط زیست محیطی و آلایندگی هوا در اولویت قرار نمی‌گیرد و ضروری است یک عزمی برای مقابله با این دستورات فرامنطقه‌ای به وجود بیاید. نباید حفظ سرمایه اقتصادی استان منجر به از دست دادن پایگاه اجتماعی شود چراکه هیچ چیز ارزشمندتر از رضایت‌مندی و سلامت مردم نیست.

سطحی نگری و نبود دوراندیشی عامل آلودگی هوای استان

مجید دهقانی زاده رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان یزد گفت: یک‌سری تصمیمات در نیم قرن گذشته بر اساس مقتضیات زمان بوده و دور اندیشی نسبت به آن انجام نگرفته است.

او می‌گوید: زمانی آرزوی تاسیس کارخانه فولاد در استان وجود داشت و تمام تلاش‌ها در این خصوص به کار گرفته شد، اما مطابق با شرایط بومی یزد نبود. در آن زمان نیاز به این صنعت برای اشتغال و تحرک اقتصادی وجود داشت و اگر یک برنامه راهبردی و آمایشی همراه با آینده نگری بود، کمتر به مسائلی، چون آلودگی هوا و محیط زیست مبتلا می‌شدیم.

او گفت: اقدامات مدیریتی مناسبی انجام شده، ولی دور از ذهن است که در یک مقطع زمانی کوتاه به نتایج مطلوب منجر شود.

او می‌گوید: نقشه راه آینده برای حل عمده مسائل زیستی استان در میان مدت جواب می‌دهد و نمونه آن اقدام ضربتی شورای برنامه‌ریزی استان در محور مهریز و عقدا است که از بارگذاری فعالیت‌های آلاینده و آب‌بر جدید جلوگیری به عمل آورد.

حل بحران زیست محیطی زمانبر است

دهقانی زاده پهنه دشت یزد و اردکان را دارای زیرساخت‌های لازم برای سرمایه گذاری می‌داند، اما یک دفعه و آنی نمی‌توان صنایع را جا به‌جا کرد چرا که این موضوع ضربه بزرگی به سیستم سرمایه‌گذاری استان وارد می‌کند. باید با مهیا سازی زیرساخت‌ها در دیگر مناطق استان این کار صورت بگیرد، اما آماده سازی زیرساخت‌ها زمانبر است.

به گفته او سند جامعی به درخواست استاندار در خصوص روند سرمایه‌گذاری در استان تهیه شده و برای پیشبرد آن نهادی متشکل از طیف نخبه بخش خصوصی و تعدادی از مدیران دولتی با عنوان مرکز راهبردی پیشرفت و عدالت ایجاد شده و در حال تدوین برنامه‌های عملیاتی برای تحقق سند آمایش استان است.

دهقانی زاده می‌گوید: وقتی داده‌های استان را بررسی می‌کنیم. سهم صنایع کارخانه‌ای از اقتصاد استان در حدود ۳۰ درصد است که نسبت به کل کشور میزان بالایی است و با توجه به ارزش افزوده‌ای که این صنایع برای استان دارد، تغییر این صنایع به مباحث جدید و علمی دشوار به نظر می‌رسد و با توجه به تحریم‌ها نیز عبور از این راه سخت‌تر می‌شود.

تحریم‌ها مانع ورود تکنولوژی جدید می‌شود

به گفته رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان  انتقاداتی که از ورود دستگاه‌های رده خارج چینی و هندی به استان می‌شود که افزایش آلودگی هوا را به دنبال دارد.

او می‌گوید: مسئولین صنعتی استان هر خط تولیدی را از کشور‌های دیگر پذیرا نیستند، اما به علت تحریم‌ها اجازه ورود ماشین‌های جدید به کشور وجود ندارد. خط تولید کارخانجات استان قدیمی است و باید ماشین آلات جدیدتری جایگزین شود. البته احتمال آلایندگی صنعتی وجود دارد، اما باید واقعیت را پذیرفت که یک اصل را به خاطر تبصره‌ها زیر سوال نبرد. قبلا سند و راهبرد‌های مصوب در این خصوص وجود نداشت، اما در حال حاضر آمایش و تحکمات شورای برنامه ریزی و همراهی مدیران ارشد استان وجود دارد که مسیر صحیح را مشخص می‌کند. عده‌ای حتی معترض هستند که به خاطر سختگیری‌های زیست محیطی در استان حجم عظیمی از سرمایه‌های استانی خارج شده است.

او می‌گوید: این مسئله که نشان دهنده عدم مدیریت صحیح سرمایه‌ها در استان است، در برخی از کشور‌ها واحد‌های بزرگ صنعتی نزدیک شهرک‌های مسکونی حتی در برخی موارد در مجاورت شهر‌ها ایجاد شده است. کدام مطالعه علمی نشان دهنده اثرات آلودگی هوا بر سلامت مردم است؟! خیلی از بیماری‌ها ناشی از کم تحرکی و نوع رژیم غذایی است و نباید به طور کامل به آلودگی هوا ناشی از صنعت نسبت داد.

نحوه استخراج معدن اهمیت دارد

رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان، معدن را نعمت خدادادی در استان می‌داند که باید قدردان آن بود و همان‌طور که آلایندگی صنعت نفت و گاز به استان‌های جنوبی تعلق دارد، معدن در یزد نیز سرمایه ملی است و باید حداکثر استفاده از آن برده شود، اما چگونگی استخراج و نحوه استفاده از معادن اهمیت دارد که آسیب‌های زیست محیطی آن را برای یزد به حداقل برساند.

اخیرا در سند آمایش استان استخراج معادن در محدوده شیرکوه ممنوع شده است تا تبعات زیست محیطی استخراج معدن در این منطقه وجود نداشته باشد.

او حضور نیرو‌های خاص و اراده‌های بیرون از منطقه یزد را در روند اجرایی استان رد نمی‌کند و می‌گوید که شاید این پدیده را به طور کامل نتوان ریشه‌کن کرد، اما در صورت همکاری همه جانبه قادر به مقابله با نیرو‌های خارج از ضوابط قانونی و اداری استان خواهیم بود.

اولویت استان صنایع دانش بنیان است

دهقانی زاده می گوید: امسال با توجه به منابع محدودی که در اختیار استان بود، توسعه یزد را به سمت رویکرد‌های جدید سوق دادیم و در حال حاضر اولویت استان تخصیص منابع به صنایع دانش بنیان است. صنایعی، چون کاشی، سرامیک و فولاد مانند گذشته ارجحیت ندارند، اما پشتوانه صنعتی استان باید حفظ شود و در صورت اشکال، نسخه اصلاحی برای آن ارائه شود و مدام مورد تخریب قرار نگیرد. هنر واقعی مدیریت ایجاد بهره‌وری حداکثر با ایجاد اشتغال و کنترل آلودگی است.

صنعت استان در دوران کرونا کمک بزرگی به سلامت مردم کرد و اگر تمام تمرکز استان در این دوره بر گردشگری بود چه اتفاقی می‌افتاد! در دوران کرونا سرمایه گذاران بخش گردشگری به سمت فعالیت‌های دیگر رفتند و ما نباید سرمایه استان را که در طی سالیان شکل گرفته نادیده بگیریم.

دهقانی زاده  می‌گوید: واحد‌های دانش بنیان استان از حمایت منابع مالی و بانکی برخوردار نیستند و صندوقی که به نام پژوهش فن‌آوری ایجاد شده سرمایه آن به پنجاه میلیارد تومان نمی‌رسد، پس با یک حرکت دفعی نمی‌‎توان به سمت اقتصاد دانش بنیان حرکت کرد.

به نظر می‌رسد سرمایه گذاری نقش مهمی را در توسعه ایفا می‌کند و اهمیت صنایع استان در پویایی و توسعه یزد قابل انکار نیست، اما اجرای نادرست برخی بهره برداری‌ها بدون در نظر گرفتن عواقب آن، یزد را آسیب پذیر و بیشترین صدمه را متوجه مردم کرده و سلامتیشان در معرض تهدید قرار گرفته است.

با توجه به برخی محدودیت‌ها نمی‌توان به فوریت معضل زیست محیطی استان را حل کرد، اما اهمیت سلامتی مردم و حفظ ساکنان این دیار تاریخی به عنوان سرمایه‌های اجتماعی ضرورت دارد حل بحران زیست محیطی استان در زمره یکی از اولویت‌دار‌ترین مسائل یزد قرار گیرد و صنایع کم آلاینده جایگزین صنایع آلاینده شوند.

گزارش از ثریا آسایش