مسجد الاقصی یا همان مسجد بیت المقدس در اصطلاح مسجدی در شهر بیت المقدس است. این جامع در قدس در فاصله۵۰۰ متری جامع عمر و بقعه صخره قرار دارد.

نام  مسجدالاقصی در آیه اول سوره اسراء آمده است، که اشاره به معراج و سیر شبانه پیامبر اسلام از مسجدالحرام به مسجدالاقصی دارد.

سبْحَانَ الَّذِی اَسرَی بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِّنَ الْمَسجِدِ الْحَرَامِ اِلی الْمَسجِدِ الاَقْصا الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنرِیَهُ مِنْ ءَایَتِنَا اِنَّهُ هُوَ السمِیعُ الْبَصِیرُ؛

منزّه است آن خدایی که بنده اش را شبانگاهی از مسجد الحرام به سوی مسجد الاقصی- که پیرامون آن را برکت داده ایم- سیر داد، تا از نشانه‌های خود به او بنمایانیم، که او همان شنوای بیناست.

مسجدالاقصی معمولا با قبه‌الصخره اشتباه نگیرید!

عده‌ای فکر می‌کنند که مسجدالاقصی، همان مسجدی ست که گنبدی طلایی رنگ دارد. اما مسجد الاقصی، آن مسجدی ست که گنبدی سبز رنگ دارد و تاریخ ساخت آن به قرن‌ها پیش بازمی گردد.

تاریخچه احداث مسجد الاقصی

مسجد الاقصی، از اماکن مقدس مسلمانان در شهر بیت المقدس فلسطین است. این مسجد را داوود نبی (علیه السّلام) بنا نهاد و حضرت سلیمان (علیه السّلام) آن را تکمیل کرد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) تا هفده ماه پس از هجرت به سمت این مسجد نماز می‌گذاردند و معراج پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) قبل از هجرت از این مسجد صورت گرفته است.

علت نامگذاری مسجد به نام مسجد الاقصی

علت نامگذاری این مسجد به نام مسجد الاقصی، به خاطر دوری آن از مسجدالحرام بوده است. الاقصی در لغت به معنای دور، دورترین و به نهایت رسیده‌تر است. مسجدالاقصی (به عربی المسجد الاقصی)، به معنی دورترین مسجد است. 

مساحت مسجد حدود ۱۴۴ دونم (هر دونم هزارمتر مربع) است و شامل مسجد الاقصی، قبه الصخره و ۲۰۰ اثر دیگر می باشد. مسجد الاقصی بر فراز فلاتی کوچک به نام فلات موریا ساخته شده است که «صخره» مشرفه بالاترین نقطه آن است ودقیقا در مرکز محوطه، مسجد قرار گرفته است.

ابعاد مسجد از جنوب ۲۸۱ متر، از شمال ۳۱۰ متر، از شرق ۴۶۲ متر واز غرب ۴۹۱ متر است. این مساحت یک ششم مساحت بخش قدیمی شهر قدس را تشکیل می‌دهد. این ابعاد از زمان ساخته شدن این مکان به عنوان مسجدی برای نماز گزاردن تغییر نکرده  و بر خلاف مسجد الحرام و مسجد نبوی در مکه مکرمه و مدینه منوره، این محدوده در طول تاریخ شاهد توسعه مساحت نبوده است.

معماری سنجیده و دقیق

بنای مسجد الاقصی ترکیبی از معماری های بیزانسی، رومی و حتی یونانی است؛ در حالی که روحیه ای کاملا مستقل از همگی دارد. به عبارت ساده تر، معماران این مسجد، تاریخچه معماری انسان را در دل این اثر به یادگار گذاشته اند.

در قسمت جنوبی و وسط مسجد، گنبدی بزرگ وجود دارد و در زیر آن، محراب مسجد قرار گرفته است. کتیبه این محراب نشان می‌دهد صلاح‏‌الدین در سال ۵۸۳ هجری این محراب را بنا کرده است.

سطح درونی این گنبد عظیم از طلای ناب است که وزن طلا‌های به کار رفته در سقف، از ده‌ها کیلوگرم متجاوز است. بر کناره‌ی سقف گنبد و اطراف سر ستون‌ها و حاشیه محراب، آیاتی از قرآن کریم با بهترین خط نسخ عربی و کوفی که گاهی از طلای ناب و برجسته هستند دیده می‌شوند.

در کنار یکی از ستون‌های گنبد بزرگ، سکویی سنگی به ابعاد ۲×۳ متر روی چهار ستون مخصوص به ارتفاع تقریبی سه متر قرار دارد که مؤذن، قاری قرآن و مکبر با یک پلکان مخصوص به آن‌جا می‌رود و مخصوصا روز‌های جمعه برای ادای مراسم نماز جمعه، از روی آن سکو انجام وظیفه می‌کنند. کف مسجد که از سنگ و کاشی ساخته شده، با فرش‌های ایرانی مفروش است.

در زیرگنبد منبری وجود دارد که از بهترین چوب‌ها که در آن با عاج و صدف‏ منبت‏‌کاری شده است. از کتیبه‏‌ای که در این منبر‏ موجود است، معلوم می‌شود که این منبر در سال ۵۶۴ هجری ساخته شده و شیشه‏‌های پنجره‏‌های بالای محراب آن متعلق به قرن ۱۶ میلادی است. این منبر در طی آتش زدن مسجد الاقصی ،در ۲۱ اوت ۱۹۶۹ از بین رفت.  این منبرِ خاص و بی نظیر، با تزئیناتی از عاج و صدف، همان منبری است که «سلطان صلاح‌الدین یوسف بن ایوب» پس از آزادی بیت المقدس در سال ۱۱۸۷ میلادی به مسجد الأقصی آورد.

در این آتش سوزی پایه‌های اصلی‌ که گنبد مسجد بر آن‌ها قرار داشت، آتش گرفتند و سقف مسجد فرو ریخت. تزیینات آن از بین رفت و بخش‌هایی از گنبد چوبی داخل مسجد، محراب، دیوار قبله، سنگ‌های مرمر به کار رفته در درون مسجد، پنجره از جنس گچ و شیشه‌های رنگین، فرش‌ها، سوره اسراء که در بالای محراب کاشی کاری و طلاکاری شده بود، از بین رفتند.