کاهش چشمگیر منابع آبی و چالش‌های تامین آب در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت و آشامیدنی در دهه‌های اخیر به اصلی‌ترین چالش استان اصفهان تبدیل شده، به طوری که به گفته کارشناسان، اصفهان بیش از ۱۰ سال برای تأمین آب فرصت ندارد و اگر در مدت‌زمان باقیمانده بسیج عمومی و سرمایه‌گذاری کلان برای تأمین منابع آب نشود در آینده‌ای نه چندان دور، اصفهان خالی از سکنه خواهد شد.

محدودیت‌های آبی به خصوص در ماه‌های گرم سال، کاهش چشمگیر ذخیره سد زاینده‌رود به عنوان ذخیره‌گاه اصلی آب اصفهان و به دنبال آن مسائلی مانند فرونشست زمین، تلاش برای رفع مشکل کم آبی را بیش از پیش گوشزد می‌کند، درکنار مدیریت مصرف آب و تلاش برای خارج نشدن غیرمنطقی آب از استان اصفهان، اجرای طرح‌هایی نظیر انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی کشور یکی از راهکار‌هایی است که در سال‌های اخیر برای مقابله با بحران کم آبی مطرح شده است.

آنطور که کارشناسان و پژوهشگران مطرح می‌کنند انتقال آب از خلیج فارس به استان‌هایی مانند اصفهان می‌تواند نقش بسزایی در کاهش مصرف آب‌های سطحی و زیرسطحی ایفا کند، اما باید دید که شیرین سازی و انتقال آب از خلیج فارس به مناطق مرکزی چه پیامد‌های اقتصادی و زیست محیطی به دنبال خواهد داشت؟

انتقال آب خلیج فارس به اصفهان، طرحی کاغذی

حجت الاسلام حسن روحانی رئیس جمهوری سابق، ۲۵ دی سال ۹۹ در پی درخواست استاندار وقت اصفهان مبنی بر «صدور مجوز‌ها و زیرساخت‌های طرح انتقال آب خلیج فارس به این استان» در نامه‌ای خطاب به وزرای نیرو و صنعت، معدن و تجارت دستور اقدامات لازم در ارتباط با ادامه خط لوله آب خلیج فارس به فلات قاره (اصفهان) را صادر کرد.

مهران زینلیان معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: طرح انتقال آب خلیج فارس به اصفهان هنوز در حد طرح مطالعاتی است و اقدام خاصی برای اجرای آن نشده است.

به گفته او، طرح انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان در اولویت بعدی برای تامین آب استان است و اکنون طرح‌های مهمتری وجود دارد که باید به آن‌ها پرداخت و اگر این طرح‌ها به خوبی اجرا شود نیازی به انتقال آب خلیج فارس به اصفهان نیست.

انتقال آب خلیج فارس به استان اصفهان چه مزایایی دارد؟

جهانگیر عابدی رئیس پژوهشکده آبفای دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: اگر بخواهیم ارزیابی کلی از دلایل مدافعان انتقال آب خلیج فارس به صنایع آب بر مستقر در مناطق خشک کشور داشته باشیم می‌توانیم به مواردی همچون کاهش میزان برداشت آب از زاینده‌رود، توجه به فرآوری محصولات صنعتی و جلوگیری از خام فروشی، رشد صنایع معدنی به عنوان جایگزین مناسب نفت در فلات مرکزی و اشتغال‌زایی و تثبیت جمعیت ساکن مناطق فلات مرکزی و شرق کشور اشاره کنیم.

او می‌گوید: فقط بحث انتقال صنایع بزرگ مانند فولاد مبارکه و ذوب آهن نیست، بلکه شرکت‌های بزرگ و کوچک بسیاری هستند که به این دو مجموعه خدمات‌رسانی می‌کنند، بنابراین تکلیف آن‌ها چه می‌شود؟ تأثیرات انتقال آب از دریا بسیار کمتر از انتقال آب بین حوضه‌ای داخل سرزمینی است که مسائل اجتماعی بین مبدا و مقصد و اختلافات قومی در پی دارد.

به گفته رئیس پژوهشکده آبفای دانشگاه صنعتی اصفهان، از سوی دیگر انتقال آب خلیج فارس به اصفهان فرصتی برای جبران کمبود آب آشامیدنی و توسعه کشت‌های پُربازده نظیر پسته و زعفران همچنین کشت‌های گلخانه‌ای در مسیر انتقال است و در نهایت می‌توان گفت که علاوه برخرید و انتقال پساب شهری مناطق اطراف صنایع و بازچرخانی آن، در آینده به انتقال آب نیاز داریم.

دلایل مخالفان انتقال آب خلیج فارس به اصفهان

عابدی می‌گوید: هرچند دلایل بسیاری برای توجیه پذیر بودن انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی و استان اصفهان وجود دارد، اما باید به این موضوع نیز توجه کرد که تجارب انتقال آب بین‌حوزه‌ای در دنیا موفق نبوده و باعث ایجاد مشکل و حتی بحران در استان‌های مبدأ و مقصد آب شده است.

به گفته او، طرح انتقال بین حوضه‌ای از دریا هزینه بسیار زیادی به لحاظ اقتصادی و زیست محیطی دارد و به دلیل گران بودن برای تأمین آب آشامیدنی و کشاورزی مقرون به صرفه نیست، گرچه به نظر می‌رسد مسائل اجتماعی و قومی قبیله‌ای نداشته باشد.

بهای تمام شده هر مترمکعب شیرین‌سازی آب بین ۵/۱ تا ۳ دلار است که با توجه به نوسانات کنونی نرخ ارز، هزینه هر مترمکعب نمک‌زدایی آب دست کم ۶۰ هزار تا ۹۰ هزار تومان برآورد می‌شود.

جلوی خروج بی رویه آب از استان را بگیریم

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان می‌گوید: سالیانه دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب از اصفهان خارج و به استان‌های دیگر روانه می‌شود.

زینلیان معتقد است اگر بتوانیم حتی بخشی از همین آبی را که سالیانه از استان اصفهان خارج می‌شود برگردانیم، دیگر در تامین آب استان مشکلی نخواهیم داشت.

به گفته او  آبی که از استان اصفهان خارج می‌شود از سمت جنوب به استان چهارمحال و بختیاری و از سمت جنوب غرب به استان خوزستان می‌رود که با توجه به اینکه در همه زمینه‌ها از جمله آشامیدنی، کشاورزی و صنعت با مشکل تامین آب رو به رو هستیم باید چاره‌ای جدی برای این مشکل اندیشیده شود که متاسفانه در این زمینه هیچ کدام از تعهدات دولت‌ها عملی نشده است.

آلودگی هوا و افزایش جمعیت، پیامد‌های انتقال آب به استان اصفهان

رئیس پژوهشکده آبفای دانشگاه صنعتی اصفهان می‌گوید: استان اصفهان در ارتفاعی حدود ۱۶۰۰ متر از سطح دریا قرار گرفته و آب برای انتقال به این ارتفاع باید با نیروی برق پمپاژ شود، برقی که اگر به نرخ دولتی نیز محاسبه شود نیاز به تأمین توسط نیروگاه‌های حرارتی دارد و در صورت افزایش مصرف، این نیروگاه‌ها نه از گاز، بلکه از سوخت فسیلی استفاده خواهند کرد که آلودگی هوا را به دنبال دارد.

نمک زدایی آب، تخلیه پساب به دریا و آلودگی آب از دیگر مشکلاتی است که به گفته عابدی حیات مرجان‌ها و سایر زیستمندان خلیج فارس را تهدید و اکوسیستم‌های پرتولید ساحلی و تولید آبزیان را مختل می‌کند.

او معتقد است  انتقال آب برای توسعه صنعت سبب افزایش جمعیت، بارگذاری بیشتر، آلودگی هوا و شدیدتر شدن بحران آب در آینده می‌شود و با شیرین سازی آب دریا، میزان انتشار گاز‌های گلخانه‌ای افزایش می‌یابد.

رئیس پژوهشکده آبفای دانشگاه صنعتی اصفهان می‌گوید: اگر هزینه‌های طرح‌های انتقال آب، صرف ارتقای زیرساخت‌های صنایع پاک مانند گردشگری (قطار سریع السیر، ساخت هتل و مراکز اقامتی و گردشگری و...) و صنایع‌های تک شود، به مراتب خردمندانه‌تر است.

انتقال آب خلیج فارس به اصفهان صرفاً با هدف تأمین نیاز صنعت بوده که به نظر می‌رسد بدون توجه به ظرفیت اقلیمی و طبیعی اصفهان، زمینه توسعه گسترده صنایع در سال‌های نه چندان دور را فراهم می‌سازد.

انتقال آب فقط برای استان‌های مجاور دریا توجیه دارد

عابدی می‌گوید: طرح انتقال آب علاوه بر آلوده کردن دریا دست کم به یک نیروگاه جدید برای تامین برق نیاز دارد و بنابراین، هزینه طرح انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی معادل احداث یک کارخانه جدید فولاد در کنار دریا ست.

او معتقد است  اگر حدود نیمی از هزینه‌های طرح انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان، صرف ساماندهی رودخانه زاینده رود و اعمال مدیریت صحیح و قانونی در حوضه آبریز زاینده رود شود، چندین برابر آب انتقالی این طرح، آب تامین خواهد شد.

به گفته این استاد دانشگاه صنعتی اصفهان، انتقال آب خلیج فارس به اصفهان، فقط برای شرکت‌ها و دست اندرکاران اجرا مفید است و شیرین کردن آب دریا برای مصارف شهری در صورت نیاز مبرم، برای استان‌ها و مناطقی توجیه دارد که مجاور دریا باشند.

دولت به تعهدات خود در حوزه تامین آب اصفهان عمل کند

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان گفت: به این نکته توجه کنید که آب مایه حیات است و در صورت نیاز هر طرحی با هر هزینه اقتصادی برای اجرایی شدن توجیه دارد و در صورت نیاز حتی طرح انتقال آب خلیج فارس به اصفهان هم قابل اجرا می‌باشد، اما نکته مهم این است که باید به اولویت‌ها توجه کرد و این طرح در اولویت نیست و تاکنون هیچ پیشرفت اجرایی نداشته است.

زینلیان می‌گوید: نیاز آبی استان اصفهان سالانه ۶۰۰ میلیون متر مکعب است و دولت در سال‌های قبل به اصفهان تعهد داده بود که کسری آب استان اصفهان را جبران کند، اما این تعهدات هنوز اجرایی نشده است.

به گفته او ما در استان اصفهان یک میلیارد مکعب کمبود منابع آبی داریم که اگر دولت به تعهدات خود در این حوزه عمل کند و جلوی برون رفت آب گرفته شود با مدیریت درست می‌توان آب استان اصفهان را تامین کرد.

به جای انتقال صنایع آب بر به سمت خلیج فارس مجبوریم آب را به اصفهان بیاوریم

رئیس پژوهشکده آبفای دانشگاه صنعتی اصفهان می‌گوید: از دیدگاه علمی، صنایع آب بر در مناطقی باید مستقر شود که از جنبه تأمین آب در تولید و چه برای تأمین سامانه‌های سرمایشی و خنکسازی صنایع، مشکلی نداشته باشد همچنین تأمین انرژی و در نهایت موقعیت ترانزیتی آن (نزدیکی به مقاصد صادراتی و کاهش هزینه‌های حمل) هم درنظر گرفته شود.

به گفته عابدی در ابتدا محل استقرار صنایع آب بر استان اصفهان، سواحل جنوبی کشور درنظر گرفته شده بود، اما بنا به دلایلی این صنایع در منطقه خشک اصفهان مستقر شد که نتیجه آن هجوم جمعیت، آلودگی هوا، خاک و آب‌های زیرزمینی اطراف صنایع و چالش تأمین آب در پنج دهه اخیر بوده است.

او می‌گوید: در واقع به جای این که صنایع آب بر را به کنار خلیج فارس ببریم ناچار شده ایم که به سمت طرح‌هایی برویم که آب خلیج فارس را برای صنایع بیاوریم.


باید مانع توسعه صنایع در اصفهان شد

این استاد دانشگاه صنعتی اصفهان می‌گوید: آیا منطقی است که آب اصفهان به استان‌های دیگر منتقل و از استانی دیگر، آب وارد اصفهان شود، با این کار باید آب صنایع نرخ واقعی خود را پیدا کند و یارانه‌هایی که به آب و همه حامل‌های انرژی تعلق می‌گیرد حذف شود تا این‌گونه صنایع بتوانند با دنیا رقابت کنند.

عابدی معتقد است  باید مانع توسعه بیشتر صنایع در اصفهان شد تا از نظر زیست‌محیطی هم آلودگی آن‌ها به کمترین میزان برسد.

با طرح انتقال آب خلیج فارس، زاینده رود احیاء نمی‌شود

کشاورزان اصفهان می‌گویند: اگر آبی از خلیج فارس به اصفهان منتقل شود برای مصارف جدیدی است که تعریف کردند و برای جبران بارگذاری‌های قبلی بر حوضه زاینده رود نیست.

آن‌ها معتقدند وزارت نیرو باید برای جبران تخصیص‌هایی که داده فکری کند نه اینکه برای مصارف جدید آب منتقل کند، ضمن اینکه رئیس جمهور با انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان تنها موافقت کرد، اما پول و اعتباری نداد.

منیره کرباسچی فعال محیط زیست هم در این باره می‌گوید: انتقال آب از دریا برای احیای زاینده رود و تأمین حقابه‌های رودخانه و تالاب گاوخونی نیست، آبی را که از طریق طرح خراسان از سمت سمیرم به میزان ۱۸۰ و ۱۵۰ میلیون متر مکعب برای یزد و کرمان اختصاص داده اند، برای اصفهان باقی بگذارند، چرا طرح انتقال آب از خلیج فارس را وعده می‌دهند؟

با توجه به دلایل موافقان و مخالفان طرح‌های انتقال آب، موضوعی که غیرقابل تردید است شروع چالش‌های زیست محیطی به صورت تدریجی است؛ چالش‌هایی که با گذشت زمان پیچیده‌تر و پیچیده‌تر می‌شود و رفع آن‌ها دشوار تر. به همین دلیل است که مسائلی مانند تنش آبی و فرونشست زمین و... با وجود هشدارها، همچنان دامن گیر کشور و مردم می‌ماند و کاهش تبعات آن هزینه بر و زمان بر می‌شود.

گزارش از سولماز محمدی