جمعه ۱۹ فروردین تهران با شاخص آلودگی ۵۰۰ وضعیت نابسامانی را در کیفیت هوا پشت سر گذاشت و سرپرست مرکزملی هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که «پروژه سدسازی ترکیه موسوم به «گاپ» عملأ بخش اعظمی از حق‌آبه دجله و فرات را قطع می‌کند و زمین‌هایی که بر اثر قطع حق‌آبه به منشا گرد و غبار تبدیل شده‌اند، با وزش ضعیف‌ترین بادهای عمودی و افقی گرد و غبار را به کشور ما می‌آورند.»

تاریخ شروع شکل‌گیری توده ریزگردی، چهارشنبه ۱۷ فروردین و محل ابتدایی شروع آن بخش‌هایی از کشورهای همسایه غربی بود که با افزایش سرعت باد به داخل ایران حرکت کرد.

به غیر از تهران، سه شهر از استان مرکزی، زنجان، بانه و مریوان و مابقی شهرهای غربی ایران هم تحت تاثیر این گردوغبار قرار گرفتند تاجایی که حتی سواحل دریای خزر هم از این مهمان ناخوانده بی نصیب نماندند.

از سال ۵۴ شمسی این دومین بار است که تهران آلوده‌ترین شهر جهان می‌شود

ترکیه از دهه ۱۹۷۰ سال با هدف کنترل آب دجله و فرات، طرح آناتولی جنوب شرقی (Güneydoğu Anadolu Projesi) یا GAP را با طراحی مهندسین اسرائیلی و پیمانکاران انگلیسی، آلمانی، ایتالیایی، اتریشی و سوئیسی شامل ۲۲ سد مثل سد ایلیسو و آتاتورک ( ۱۴ سد بر روی فرات و ۸ سد بر روی دجله) و ۱۹ نیروگاه بر روی سرشاخه‌های دجله و فرات شروع کرد.

با شروع فعالیت‌های ساخت و ساز، پیامد‌های فاجعه‌بار ناشی از این طرح رخ نشان داد، تا جایی که یکی از پیمانکاران انگلیسی این طرح یعنی شرکت بالفور بیتی، پس از مطالعات اولیه درمورد سد «ایلیسو» و انتقاد‌ها از پیامد‌های سوء آن بر حوزه‌های سیاسی، اقلیمی، اجتماعی و باستان‌شناسی، از این پروژه کنار کشید.

طرح گاپ ترکیه با دو سد بزرگ ایلیسو و آتاتورک روی رودخانه‌های دجله و فرات

بر اساس مقاله‌ای که  نشریه Public Archaeology انگلیس منتشر کرده، این پروژه پیامدهای خطرناکی بر محیط زیست، اقلیم آب و هوایی، منابع آب منطقه و آثار باستانی خواهد گذاشت و در یک نمونه کوچک، شهر باستانی کردنشین حصن کیفا در خاک ترکیه را به زیر آب برده؛ به طوریکه با جمعیتی ۸۰ هزار نفری به شهری شناور تبدیل شده است که بنای اصلی آن تقریبا ناپدید شده است.

حتی احزاب سبز آلمان، اتریش و سوییس به ساخت این سد اعتراض‌های گسترده‌ای کردند که باعث شد تا دولت‌های آلمان، اتریش و سوییس از این طرح خارج شوند. در عین حال این پروژه برهم زننده نظم طبیعت ادامه یافت.

شرکت سوئدی «اسکانزا» و شرکت ایتالیایی «ایمپرگیلو» نیز از دیگر شرکت‌های مطرحی بودند که با فشار افکار عمومی از ادامه فعالیت در این طرح خارج شدند. 

از سوی دیگر محمد درویش، مدیر کل وقت دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست ایران نیز شهریور ۹۵  هشدار به نابودی بیش از شش و نیم میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق، سوریه، و ایجاد کانون‌های گرد و غبار برخاسته از عراق بر ایران را از طریق اجرایی شدن طرح داده بود.

اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه درحال بازدید هوایی از طرح  گاپ

یکی از دو سد بزرگ طرح گاپ یعنی سد «آتاتورک» (Atatürk)، بزرگ‌ترین سد ترکیه با حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب ظرفیت، برابر با ظرفیت بیش از ۶۵۰ سد در ایران  و ۱۶ برابر بزرگ‌تر از بزرگ‌ترین سد ایران یعنی سد کرخه است.

سد ایلسو هم که حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب ظرفیت آب‌گیری دارد، به تنهایی، حدود ۳ برابر بیش از ظرفیت سد کرخه و اکنون تهدیدی بزرگ برای محیط زیست منطقه از جمله ایران است.

با این وجود، رجب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه آبان پارسال طی سخنانی در مراسم افتتاحیه سد و نیروگاه برق آبی ایلیسو، گفت که «این پروژه بهترین پاسخ به دشمنان داخلی و خارجی کشورمان است.»

گردوغبار حاصل از زمین‌های کشاورزی خشک شده کشورهای همسایه در شهر اهواز

به گفته داریوش گل‌علیزاده، سرپرست مرکزملی هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست «این اقدام آنکارا بخش اعظمی از حق‌آبه دجله و فرات را قطع کرده و زمین‌هایی که بر اثر قطع حق‌آبه به سرچشمه گرد و غبار تبدیل شده‌اند, با  وزش ضعیف‌ترین بادهای عمودی و افقی گردوخاک را به کشور ما می‌آورند.»

در این میان در کنار ترکیه،  رژیم صهیونیستی است که از احداث چنین پروژه‌ای سود می‌برد؛ آبی که حق مردم منطقه است از آنان گرفته شده و از طریق خط  لوله‌ای با همکاری حکومت ترکیه به رژیم صهیونیستی فروخته می‌شود تا به جای آن شهروندان ایران و عراق خاک تنفس کنند.

محمد مهدی برومندی نایب رئیس وقت کمیسیون امنیت ملی مجلس سال چهار سال پیش گفته بود «سرمایه‌گذار اصلی این پروژه، رژیم صهیونیستی است؛ به گونه‌ای که از میان حدود ۸۰ پیمانکار قوی این پروژه، بین ۵۰ تا ۶۰‌ پیمانکار متعلق به رژیم صهیونیستی هستند.»

دیدار روسای جمهور رژیم صهیونیستی و ترکیه در آنکارا

به گفته وزیر امور زیربنایی وقت اسرائیل، این کشور حداقل در سال‌های نخست، در یک قرارداد بیست ساله، سالانه ۱۵ میلیون مترمکعب آب از ترکیه خریداری می‌کند.

با وجود اینکه رژیم صهیونیستی،  ۶۰ درصد از نیاز داخلی آب خود را از طریق شیرین سازی تأمین می‌کند، اما بازهم این مقدار برای مصرف صهیونیست‌ها به دلیل قرارگیری در مناطق کم‌آب کافی نیست. کل منابع آب شیرین تجدیدپذیر در سرزمین‌های اشغالی،  ٠,٧٥‌میلیارد مترمکعب در سال بوده، بنابراین تقریبا برای هر نفر سالانه، ٢٢٨ مترمکعب آب وجود دارد. این مقدار، با توجه به تعاریف سازمان ملل از فقر آبی که کمتر از ١٠٠٠ مترمکعب آب به‌ازای هر نفر در هر‌سال است، پایین‌تر از استاندارد است.

رئیس موسسه تحقیقاتی آب اسرائیل «یانوش بنگال» دراین‌باره گفته که این رژیم می‌تواند با مقدار آبی که از حکومت ترکیه خریداری می‌کند مساحتی به اندازه سه برابر مساحت کنونی سرزمین‌های اشغالی را آبرسانی کند.

نمایی از سد ایلیسو ترکیه

این اقدام خلاف قوانین بین‌المللی ترکیه باعث خشک شدن زمین‌های پهناور کشاورزی عراق شده که ایجاد گرد و غبار زیاد در شهر‌های ایران را به دنبال داشته است. معین الدین سعیدی عضو فراکسیون محیط زیست مجلس گفته ادامه‌دار بود طرح گاپ یعنی مدیریت ترکیه بر روی دجله و فرات، خشک شدن ایران، عراق و سوریه، نابودی ۹۰۰ هزار هکتار مزارع کشاورزی و نابودی گونه‌های مختلف جانوری، جای سوال باقی است، تمام سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مربوطه چه اقدام موثری در این راستا داشته‌اند؟