هه لپه رکی با زبیایی، قدمت، معنا و مفهومی که دارد جلوه‌ای ناب از فرهنگ غنی کردستان را به نمایش می‌گذارد و بخش جدایی ناپذیر از زندگی مردم این دیار است.

در واقع هر جا که کرد‌ها دور هم جمع می‌شوند «هه لپه رکی» با شور و شوق شکل می‌گیرد هر دورهمی میان آن‌ها با «هه لپه رکی» آغاز می‌شود و با «هه لپه رکی» هم پایان می‌یابد در واقع کرد‌ها در طول تاریخ با «هه لپه رکی» زندگی کردند.

در واقع «هه لپه رکی» با حرکات معنادار و منظم خود تعریفی از فرهنگ کرد‌ها است و دست گرفتن در این «هه لپه رکی» به معنای تکامل و همبستگی است و حرکت دسته جمعی به شکل دایره‌ای نماد پویایی و پایکوبی بر زمین به معنای بیدار کردن و باروری زمین از خواب است در واقع «هه لپه رکی» بیشتر از هر چیزی وحدت و همدلی انسان‌ها را به نمایش می‌گذارد.

هنر «هه لپه رکی» ریشه در زندگی و کار روزانه مانند کشاورزی، اعتقادات دینی، مراسم و جشن‌های بزرگ، بازی‌های محلی، جنگ و دفاع و حالات روحی و درونی افراد دارد که به صورت امروزی در آمده است.

«هه لپه رکی» با زیبایی خاص خود بخشی از همان میراث ناملموس فرهنگی مردمان کرد و آئینه‌ای تمام نما از زندگی گذشته آن‌ها است در وجود آنان جریان است و به گفته بسیاری از محققان تاریخچه آن به قبل از شکل گیری زبان نیز بر می‌گردد.

شه لان، گه ریان، چه پی، سه پا، چه مه ری، هه لگرتن، فتاح پاشا و لب لان نام تعدادی از رقص‌های هه لپه رکی است که در آیین‌های خاص اجرا می‌شود.

سرچوپی رهبر و نقطه عطف گروه است و دستمال هم که معمولا به رنگ‌های طبیعت و سفید است نماد رهایی از متعلقات دنیوی است.

موسیقی در هه لپه رکی با ساز‌های دهل، سرنا، دایره، تنبک و دوزله اجرا می‌شود که با هر نوع موسیقی نوع خاصی از هه لپه رکی اجرا می‌شود در بیشتر موارد افرادی که موسیقی اجرا می‌کنند وسط دایره «هه لپه رکی» قرار می‌گیرند.

عضو هیات مدیره انجمن آیینی - سنتی «هه لپه رکی» کردستان در مورد اهمیت و جایگاه این هنر گفت: مردم کردستان تشنه هنر «هه لپه رکی» هستند چراکه بخش مهمی از فرهنگ و هنر کرد‌ها است.

به گفته فرشید ابراهیمی کرد‌ها با «هه لپه رکی» نشان می‌دهند که دارای فرهنگی غنی و تاریخی هستند  و گروه‌های «هه لپه رکی» زیادی در کردستان فعالیت می‌کنند و در انجمن آیینی - سنتی «هه لپه رکی» هم بخشی به عنوان انجمن پژوهش و علمی ایجاد کردیم که در سال‌های آینده آموزش‌ها را بدون مشکل ارائه دهیم.

ابراهیمی گفت: مردم کردستان در قدیم، همه کار‌های جمعی را با «هه لپه رکی» شروع می‌کردند و هر آنچه در زندگی آن‌ها می‌گذشت را با «هه لپه رکی» بیان می‌کردند.

کردستان خواستگاه موسیقی و هه لپه رکی است

یک محقق فرهنگی که در زمینه هنر «هه لپه رکی» تحقیقاتی انجام داده گفت: در تحقیقاتی که در انستیتو سلیمانیه انجام شده است ۱۴۱ نوع «هه لپه رکی» ثبت شده و در تحقیقات میدانی که در میان کرد‌های کرمانج انجام دادم بیش از ۹۰ نوع «هه لپه رکی» کردی کرمانجی را شناسایی کردم.

دکتر عبدالکریم سروش تعدادی از «هه لپه رکی»‌ها در گذر زمان از بین رفته، اما همچنان تعداد زیادی از این هنر شناسایی نشده می گوید: اگر تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه انجام شود می‌توان انواع بیشتری «هه لپه رکی» و موسیقی را شناسایی کرد.

او گفت: برای حفظ و تقویت موسیقی و «هه لپه رکی» کردی انستیتوی اختصاصی ضروری است تا محققان «هه لپه رکی» را به صورت علمی و آکادمیک، شناسایی، تحلیل و ثبت کنند.

سروش با اشاره به تاریخچه هنر «هه لپه رکی» گفت: قبل از اینکه زبان به وسیله‌ای برای ارتباط انسان تبدیل شود «هه لپه رکی» وجود داشته است «هه لپه رکی» سرود و شناسنامه کرد‌ها است.

وی با بیان اینکه هر نوع «هه لپه رکی»، آواز و موسیقی خاصی دارد می گوید: «هه لپه رکی» میراث گذشتگان ما است که باید آن را حفظ و به نسل‌های آینده منتقل کنیم و برای ماندگاری این هنر برای نسل نو اجرای «هه لپه رکی» نو ضروری است.

سروش گفت: علاوه بر اینکه باید «هه لپه رکی»‌های قدیمی را حفظ کنیم باید برای نسل جدید هم براساس نیاز جامعه امروز، «هه لپه رکی» جدید خلق شود و در «هه لپه رکی»‌های قدیمی هم تغییراتی ایجاد شود.

او می گوید: چهارمین جشنواره هه لپه رکی در بانه با حضور گروه‌های بسیار ماهر برگزار شد یکی از مشکلات جشنواره نبود مکان مناسب برای این جشنواره است مکان برای گزاری جشنواره‌ها در بانه کوچک و نامناسب است.

دکتر سروش هه لپه رکی را اینگونه تعریف کرد: هه لپه رکی سرود زندگی و زندگی با هه لپه رکی معنی پیدا می‌کنند.

شهرستان مرزی بانه با ۱۵۸ هزار نفر در۲۷۰ کیلومتری سنندج مرکز استان واقع شده است.