سفر عتبات پس از انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی متوقف شد و با توجه به استقبال بالای مشتاقان زیارت عتبات، ایرانیان پیگیر برقراری این سفر‌ها بودند تا اینکه پس از پایان دفاع مقدس و بعد از اجرای قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل از جانب طرفین درگیر در جنگ، شور و شوق ایرانیان عاشق اهل بیت (ع) برای سفر به عراق و زیارت اماکن متبرکه چندین برابر شد و در نهایت سازمان حج و زیارت به عنوان متولی امور زیارتی خارج از کشور در پی آن شد که هرچه سریع‌تر راهکاری برای بازگشایی راه عتبات و پاسخگویی به درخواست‌های مشتاقان بیابد.

مسئولان سازمان حج و زیارت با توجه به اینکه متولی اصلی اعزام زائران به عتبات بودند، جلسات مختلفی را برای تحقق آرزوی زیارت کربلا برگزار کردند تا اینکه در نهایت پس از ۲۰ سال انتظار، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۷۷ سفر به عتبات برای زائران ایرانی از سرگرفته شد. در همین رابطه با «مهدی حمزه‌ای»، به عنوان قائم مقام و مشاور رئیس وقت سازمان حج و زیارت که در مذاکرات با طرف عراقی حضور داشت، به گفتگو نشستیم تا از روند برقراری این سفر‌ها و کاهش هزینه‌های این سفر معنوی برای زوار مطلع شویم که در ادامه مشروح ان را می‌خوانیم.

آغاز برنامه‌ریزی برقراری سفر به عتبات ۲ سال پس از پایان دفاع مقدس

سفر به عتبات بعد از انقلاب چگونه پیگیری شد؟

با پایان دفاع مقدس، با توجه به اینکه بسیاری از ایرانی مشتاق زیارت عتبات بودند، جلسات مختلفی در کشورمان برای نحوه مذاکره با عراق برگزار شد؛ تا اینکه برای نخستین بار در سال ۱۳۶۹ هیأتی به ریاست فومنی مشاور وزیر و مدیرکل خلیج فارس وزارت امور خارجه به عراق سفر کرد و طی این سفر محور‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و همکاری‌های متقابل ایران و عراق مورد بحث و بررسی قرار گرفت که یکی از این موارد در حوزه زیارت بود. با توجه به علایق جدی طرفین برای همکاری در این حوزه، قراردادی درباره مبادله حداکثر ۳ هزار زائر در هفته در تاریخ ۲۴ دی‌ماه ۱۳۶۹ امضا شد که به دلایل نامعلوم به اجرا درنیامد.

پس از گذشت ۶ سال از مذاکرات قبلی، این بار ۲۸ خرداد ۱۳۷۵ هیأتی به ریاست رضایی، رئیس وقت سازمان حج و زیارت به عراق سفر کرد و طی آن سفر مذاکراتی با مسئولان جهانگردی عراق انجام شد. در این مذاکرات سازمان حج و زیارت تمایل داشت که در قرارداد‌های همکاری فرایند تشرف زائران عتبات همچون مدل اعزام حجاج و عمره‌گزاران صورت گیرد؛ به طوری که فرایند تشرف، اسکان، تغذیه، تدارکات و حمل و نقل درون شهری و برون شهری زائران ایرانی در عراق در اختیار سازمان حج و زیارت باشد. اما این درخواست از جانب طرف عراقی پذیرفته نشد؛ چراکه در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی نیز بر اساس توافق سازمان اوقاف و هیات السیاحه عراق، این امور بر عهده طرف عراقی بود.

تأسیس مؤسسه غیردولتی برای ازسرگیری سفر عتبات

دلیل اصلی برای اصرار به منظور ارائه خدمات توسط ایرانی‌ها برای زائران کشورمان چه بود؟

با توجه به اینکه ارائه خدمات مناسب و رعایت عزت و کرامت ایرانیان یکی از موضوعات مهم بود، سازمان حج و زیارت بر ارائه خدمات توسط نیرو‌های داخلی به زائران کشورمان اصرار داشت. با این وجود، شورای امنیت ملی به سازمان حج و زیارت توصیه کرد که حتی‌الامکان به موضوع تشرف زائران ورود اجرایی پیدا نکرده و تنها ناظر بر عملیات تشرف آن‌ها باشد و در این راستا یک شرکت و یا مؤسسه غیردولتی تأسیس کرده و به طرف عراقی جهت تعامل و همکاری معرفی کند. مذاکرات بعدی با عراقی‌ها ۲۵ تیر ماه ۱۳۷۵ در مرز خسروی صورت گرفت. در این ملاقات، ریاست وقت سازمان حج و زیارت و نماینده بعثه مقام معظم رهبری پیگیر برقراری سفر به عتبات شدند.

صدام حسین، رئیس جمهور وقت عراق نیز به منظور تسریع در فرایند ورود زائران ایرانی به خاک عراق شرکت جهانگردی و دینی با عنوان مؤسسه الهدی تأسیس کرد. در همین زمان سازمان حج و زیارت نیز مقدمات تأسیس شرکت ایرانی که قرار بود طرف قرارداد با مؤسسه عراقی باشد را فراهم و مؤسسه نسیم صبح را تأسیس کرد. شرکت نسیم صبح به عنوان مجری و نماینده طرف ایرانی و شرکت الهدی به عنوان مجری عراقی برای انعقاد قرارداد‌های لازم معرفی شدند. با این وجود باز هم مذاکرات ایران و عراق برای تشرف زائران ایرانی به عتبات به نتیجه نرسید.

درخواست ۷۰۰ دلاری عراق برای هر زائر ایرانی/ ایران درخواست عراق را نپذیرفت

چرا مذاکرات ایران و عراق برای اعزام زائران به عتبات به نتیجه نمی‌رسید؟ یعنی عراق سنگ‌اندازی می‌کرد؟

دولت عراق در ازای سفر یک هفته‌ای زائران ایرانی با الگوی قراردادی که قبل از پیروزی انقلاب و سازمان اوقاف و تحت ریاست منوچهر آزمون منعقد شده بود، درخواست مبلغی معادل ۷۰۰ دلار به ازای هر زائر کرد. به همین دلیل هم ایران زیر بار این مبلغ بالا نرفت و مقرر شد تا دوباره مذاکراتی بین طرفین صورت گیرد. بر همین اساس، سومین ملاقات مسئولان ایران و عراق ۲۵ دی‌ماه ۱۳۷۵ در مرز انجام گرفت که در پی آن عراق به طور یک‌جانبه آمادگی خود برای پذیرش زائران ایرانی و نیرو‌های خدماتی در منذریه و صف‌آرایی اتوبوس‌های تحویل گیرنده زائران را به مسئولان ایرانی اعلام کرد. در این ملاقات هیأت عراقی در نهایت مبلغ ۶۵۰ دلار را پیشنهاد کرد که باز هم مورد موافقت مسئولان کشورمان قرار نگرفت.

چهارمین ملاقات مقامات ایرانی با طرف عراقی در مرز هم به نتیجه نرسید؛ چراکه قیمت پیشنهاد‌ی عراق بالا بود و آن‌ها مبلغ ۶۰۵ دلار به ازای هر زائر پیشنهاد دادند. البته مبلغ ۱۰۵ دلار از آن که با احتساب نرخ برابری ارز در آن زمان معادل ۴۵۰ دینار عراقی بود، به زائران ایرانی بازگردانیده می‌شد. مدت اقامت پیشنهاد‌ی به ازای این مبلغ ۶ شب و ۷ روز بود که باز هم مورد توافق ایران قرار نداشت و ما معتقد بودیم که این هزینه بالا است.

اعضای هیأت اعزامی از ایران به نجف؛ اسفند ۱۳۷۶

اولین سفر مسئولان عراقی به ایران پس از جنگ تحمیلی

از آنجا که دولت عراق تمایل به بهبود روابط خود با ایران داشت، برای اولین بار بعد از خاتمه جنگ تحمیلی در نخستین روز تیرماه ۱۳۷۶ هیأتی بلندپایه به ریاست محمد سعید صحاف، وزیر امور خارجه به ایران اعزام کرد. یکی از محور‌های مورد نظر این هیأت انعقاد قرارداد و نهایی کردن فرایند تشرف و اعزام زائران ایرانی به عتبات بود. این موضوع طی نامه‌ای از جانب معاون وقت وزارت امور خارجه در ۲۷ دی ماه ۱۳۷۶ صادر و رسماً به سازمان حج و زیارت اعلام شد. سازمان حج و زیارت نیز برای تسریع در این روند معاون اجرایی خود را معرفی کرد تا در جلساتی در این رابطه به بحث و بررسی بپردازند. هیات عراقی متشکل از صحاف، وزیر امور خارجه و القیسی معاون وزارت خارجه این کشور بود. هیأت ایرانی نیز متشکل از محمدجواد ظریف و صدر به عنوان معاونان وزارت خارجه، خاجی به عنوان مدیرکل خلیج فارس، فیروزنیا به عنوان رئیس اول اداره خلیج فارس، وهاجی به عنوان نماینده وزارت بازرگانی و من به عنوان نماینده سازمان حج و زیارت بود.

توافق نکردن ایران و عراق برای هزینه سفر عتبات

مذاکرات طولانی بین ایران و عراق انجام و پیش‌نویس تفاهم‌نامه تنظیم شد. اما به دلیل به توافق نرسیدن درباره قیمت این روند در همان جا متوقف شد. با این وجود مقرر شد که چارچوب اعزام زائر از مرز خسروی باشد. پیشنهاد ایران ۷ شب و ۸ روز و درخواست عراق ۶ شب و ۷ روز بود. با وجود برپایی جلسات متنوع، اختلاف درباره قیمت‌های پیشنهاد‌ی باعث شد که در آن برهه نیز هیچ زائری از ایران به عتبات اعزام نشود.

ایران، عراق را ملزم به استفاده از اتوبوس‌های مجهز برای انتقال زائران کشورمان کرد

علاوه بر این با توجه به مستهلک بودن ناوگان حمل و نقل و نبودن اتوبوس‌های مجهز و مناسب برای خدمت‌رسانی به زائران ایرانی، مسئولان کشورمان در نوسازی اتوبوس‌های زائران در خاک عراق تأکید داشتند که سرانجام طرف عراقی به تهیه اتوبوس مناسب متقاعد شد. وزارت بازرگانی کشورمان نیز اقدام به فروش ۴۰۰ دستگاه اتوبوس به عراقی‌ها کرد که البته این وسایل نقلیه لزوما برای انتقال زائران ایرانی باید مورد استفاده قرار می‌گرفت.

جلسه مذاکره نمایندگان ایران و عراق؛ اسفند ۱۳۷۶

وقتی تفاهم‌نامه ایران و عراق برای برقراری سفر عتبات تکمیل شد

دومین سفر هیات عراقی در ماه رمضان انجام شد که در این جلسه محمد سعید صحاف ۲۹ دی‌ماه ۱۳۷۶ به ایران سفر کرد و به این ترتیب مذاکرات دو طرف از سر گرفته شد. در این جلسات مسئولان شرکت الهدی نیز به عنوان طرف عراقی حضور داشتند. این جلسات تا دوم بهمن ۱۳۷۶ ادامه داشت و تفاهم‌نامه‌های قبلی با عراق تکمیل شد. تنها مسأله حل نشده قیمت اعزام زائران ایرانی بود که طرف عراقی پس از کسب نظر صدام حسین، رئیس جمهور وقت عراق مقرر شد تا نتیجه نهایی را به اطلاع ایرانیان برساند.

جلسه‌ای ۱۲ بهمن ۱۳۷۶ در محل سازمان حج و زیارت با حضور هیأتی از نمایندگان تام‌الاختیار سازمان حج و زیارت، بعثه، سازمان پایانه‌های کشور، سازمان گمرک، وزارت کشور، بانک مرکزی، بنیاد شهید و نمایندگان قسمت‌های مختلف نیروی انتظامی تشکیل شد که ششم اسفند همان سال از سوی وزارت امور خارجه به سازمان حج و زیارت اطلاع دادند دعوت‌نامه‌ای از سوی دولت عراق دریافت شده و باید نماینده‌ای از این سازمان همراه با مسئولان شرکت نسیم صبح به منظور نهایی کردن قرارداد تشرف زائران ایرانی به عراق اعزام شود.

توافق با عراق برای اعزام ماهانه ۳ هزار ایرانی به عراق در کمتر از یک دهه پس از جنگ تحمیلی

بر همین اساس، ۱۲ اسفند ۱۳۷۶ من به عنوان رئیس هیأت، یعقوبی رئیس هیأت مدیره شرکت نسیم صبح و نماینده وزارت امورخارجه برای تنظیم و انعقاد قرارداد‌های مربوطه به عراق سفر کردیم و به مدت یک هفته با طرف عراقی به بحث و مذاکره پرداختیم. در ابتدای مذاکرات مبلغ موردنظر طرف عراقی به ازای هر زائر ۷۰۰ دلار بود. پس از بحث و مذاکرات فراوان درنهایت با اعزام هفته‌ای و در هر نوبت ۷۵۰ نفر مجموعاً ماهانه ۳ هزار نفر توافق شد. قیمت مورد توافق نیز ۴۳۵ دلار برای افراد بزرگسال شامل ۵۰ دلار برای ویزا، ۳۹ دلار تبدیل به دینار عراق به نرخ رسمی بانک مرکزی عراق در هر روز و ۳۳۶ دلار هزینه مسکن، بهداشت و حمل و نقل بود. همچنین ۱۸۰.۵ دلار افراد ۲ تا ۱۲ سال و برای افراد زیر ۲ سال نیز به صورت رایگان توافق و مقرر شد اعزام زائران در روز‌های شنبه، یکشنبه، سه‌شنبه و چهارشنبه هر هفته انجام گیرد. تنها موضوعی که در این مذاکرات به نتیجه نرسید، انعقاد قرارداد فروش اتوبوس به طرف عراقی بود که توافق برای این امر نیز به تاریخ دیگری موکول شد.

شرط ایران برای برقراری سفر عتبات

در این قرارداد نوشته بودند که دو طرف ظرف مدت سه ماه از تاریخ قرارداد در خصوص تعیین تاریخ اجرای آن توفق خواهند کرد. بر همین اساس سال ۱۳۷۷ به نظر می‌آمد که سال از سرگیری سفر به عتبات بعد از پیروزی انقلاب اسلامی باشد. در سال ۱۳۷۷ مذاکرات همچنان ادامه پیدا کرد و در نخستین جلسه در ۲۲ فروردین ۱۳۷۷ موضوع خرید اتوبوس‌ها از ایران بررسی و تاکید شد که آغاز عملیات ورود زائران ایرانی به عراق منوط به نهایی کردن قرارداد فروش اتوبوس به عراق باشد.

جلسه هماهنگی اعزام زائران به عراق؛ مرداد ۱۳۷۷

در ۲۶ خرداد ۱۳۷۷ با حضور مدیران و مسئولان مربوطه جلسه‌ای برگزار و موضوع اعزام زائران ایرانی به عتبات بررسی شد که هشتم تیرماه ۱۳۷۷ هیات اعزامی ایران وارد عراق شد و نهم تیرماه نخستین جلسه با مقامات عراقی صورت گرفت که نتایج آن ازسرگیری سفر عتبات در روز شنبه بیست و چهارم مرداد ۱۳۷۷ و همچنین هزینه این سفر بود که بر اساس آن مقرر شد از مبلغ ۴۳۵ دلار بابت هر زائر، ۱۷۵ دلار آن به عنوان بهای فروش اتوبوس‌های فروخته‌شده به طرف عراقی به حساب فروشنده ایرانی واریز شود و مابقی این وجه به مبلغ ۲۶۰ دلار در مرز تحویل طرف عراقی شود. باقیمانده بهای اتوبوس‌ها را نیز طرف عراقی در قالب تحویل سوخت و دیگر کالا‌های موجود در عراق باید تسویه می‌کرد.

برقراری سفر زائران ایرانی به عتبات پس از ۲۰ سال انتظار

سفر عتبات پس از انقلاب چه سالی برقرار شد و چه کسانی در اولین گروه به این سفر معنوی مشرف شدند؟

به منظور اجرایی کردن فرایند تشرف زائران به عتبات بحث‌های کارشناسی بسیاری انجام شد و در تاریخ هجدهم و نوزدهم مرداد ۱۳۷۷ پیش از آغاز اعزام زائران ایرانی به عتبات در مرز خسروی همه چیز مهیا شد و درنهایت بیست و چهارم مرداد ۱۳۷۷ پس از ۲۰ سال بسته بودن راه سفر به عتبات نخستین گروه زائران ایرانی متشکل از خانواده معظم شهدا، رئیس سازمان حج و زیارت و جمعی از مدیران دستگاه‌های اجرایی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی با بدرقه وزیر وقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عازم عراق شدند.

افزایش مدت اقامت زائران ایرانی در عراق/ سفر هوایی به عتبات از اواخر دهه ۷۰ آغاز شد

سفر‌های عتبات در آن دوره فقط زمینی بود؟ از چه زمانی سفر‌های هوایی به عراق برای زیارت عتبات انجام شد؟

در سال ۱۳۷۹ مجدد هیاتی متشکل از مدیران ارشد سازمان حج و زیارت و اعضای هیأت مدیره شرکت نسیم صبح به عراق سفر کرد. هدف از این اعزام علاوه بر تمدید قرارداد، انجام اصلاحاتی به منظور رفع نواقص فرایند تشرف زائران ایرانی به عراق بود که مهم‌ترین این تغییرات را می‌توان افزایش مدت اقامت زائران از ۶ روز به ۷ روز دانست.

در آن ایام همه سفر‌های زیارتی به عتبات به صورت زمینی انجام می‌شد؛ تا اینکه در سال‌های پایانی دهه ۷۰ شرکت نسیم صبح اقدام به راه‌اندازی پرواز‌های ترکیبی از سوریه به عراق و بالعکس کرد و با این اقدام سفر‌های هوایی به عراق هم آغاز شد.

توقف موقت سفر به عتبات پس از حمله آمریکا به عراق

پس از حمله آمریکا به عراق، سفر‌های زیارتی به عراق هم متوقف شد. البته در آن دوران برخی با کاروان‌های غیرمجاز به عتبات می‌رفتند. سازمان حج و زیارت در آن دوره چگونه سفر‌های زیارتی را از سرگرفت؟

روند اعزام زائران عتبات همچنان ادامه داشت؛ تا اینکه ۲۸ بهمن ۱۳۸۱ آمریکا رسما به عراق حمله کرد و از آن زمان جریان اعزام زائران ایرانی به عتبات عراق متوقف شد. مشتاقان زیارت عتبات سال‌ها در انتظار برقراری امنیت در عراق و ازسرگیری اعزام‌ها بودند و ما نیز مذاکرات مختلفی برای برقراری این سفر‌ها با طرف عراقی داشتیم. البته برخی از افراد با وجود شرایط نامناسب در عراق، اعزام زائران را در دستورکار قرار دادند و با سوء استفاده از اعتقاد آن‌ها بدون توجه به امنیت و سلامت زائران ایرانی، آن‌ها را به عتبات اعزام می‌کردند.

دفتر نمایندگی حج و زیارت در عراق برای مقابله با کاروان‌های غیرمجاز راه‌اندازی شد

سازمان حج و زیارت برای مقابله با کاروان‌های غیرمجاز در آن ایام چه کرد؟

از آنجا که فعالیت‌های عده‌ای از افراد غیرمسئول و سودجو که در قالب گروه‌های غیرمجاز و به صورت غیرقانونی اقدام به اعزام زائران از طریق مرز‌های سوریه و اردن به عراق می‌کردند، دارای تبعاتی بود، بسیج عمومی از سوی دفاتر حج و زیارت استان‌ها با هماهنگی ادارات کل اطلاعات، اماکن نیروی انتظامی و مراجع قضایی ذی‌ربط فعالیت خود را به منظور برخورد قانونی با این افراد سودجو آغاز کردند تا از این طریق بتوانند از اعزام غیرقانونی زائران که سلامت و امنیت آن‌ها را به خطر می‌انداخت، مقابله کنند.

مؤسسات غیرسازمانی و به اصطلاح آزادبر‌ها روز به روز در حال افزایش بود، این فعالیت آن‌ها به حدی گسترش پیدا کرده بود که سازماندهی آن‌ها به راحتی امکانپذیر نبود و به نوعی فرایند تشرف زائران از کنترل سازمان حج و زیارت خارج شد که برای رفع این مشکل سازمان حج و زیارت ایجاد دفتر نمایندگی حج و زیارت در عراق را در دستورکار خود قرار داد و درنهایت ۱۴ دی ماه ۱۳۸۲ دفتر نمایندگی سازمان حج و زیارت در کربلا به مدیریت حسین اکبری دایر شد. البته دفتر نمایندگی حج و زیارت در عراق به وجود تلاش‌های فراوان به خوبی نتوانست زائران ایرانی را ساماندهی کند؛ چراکه طرف‌های عراقی با بخش خصوصی ایران هماهنگ شده و راه‌های نفوذ و گرفتن امکانات خارج از نوبت در مرز‌های دو طرف را پیدا کرده بودند، بنابراین بی‌نظمی در مرز‌های ایران و عراق حاکم شد.

برخی از تشکل‌ها برای گرفتن امکانات بهتر و اجاره هتل‌های مناسب‌تر با هم رقابت می‌کردند و این امر موجب به وجود آمدن فضای دلالی و بالا رفتن روز به روز قیمت‌ها می‌شد که ضرر آن متوجه زائران ایرانی و سود آن به دلال‌ها و طرف عراقی می‌رسید. در این دوره صاحبان هتل‌ها پول بسیاری از ایرانی‌ها را گرفته، ولی خدمات را به افراد دیگری که پول بیشتری می‌دادند واگذار می‌کردند.

تعطیلی موقت اعزام زائران به عتبات پس از حمله تروریستی در حرم امام علی (ع)

با وجود هرج و مرج و خطرات موجود در عراق استقبال زائران ایرانی به تشرف به عتبات کاسته نشد. ایرانیان که پس از سال‌ها محرومیت از تشرف به عتبات این امکان را یافته بودند با هزینه‌ای اندک به زیارت اماکن متبرکه عراق مشرف شوند، بدون توجه به خطرات احتمالی عازم عراق می‌شدند. البته ناامنی‌ها و انفجار‌های پی در پی تروریستی در عراق سرانجام با انفجار بمب در جوار حرم امیرالمؤمنین علی (ع) در هفتم شهریور سال ۱۳۸۲ و شهادت سید محمد باقر حکیم به همراه جمعی از نمازگزاران بنا بر صلاحدید مسئولان کشورمان عزیمت زائران ایرانی به عراق موقتا تعطیل شد. ممنوعیت سفر ایرانیان در حالی بود که بسیاری برای این سفر بی‌تابی می‌کردند و بر اساس گزارش‌ها برخی نیز به صورت غیرمجاز وارد عراق شده بودند.

احداث سالن زائران در مرز شلمچه؛ تابستان ۱۳۸۴

برقراری مجدد سفر‌های زیارتی به عتبات با اعزام روزانه ۱۵۰۰ زائر

حدود یک سال پس از اعلام ممنوعیت سفر به عتبات، در نیمه دوم سال ۱۳۸۳ زرهانی، رئیس وقت سازمان حج و زیارت موضوع ازسرگیری سفر عتبات را در دستورکار قرار داد. پاییز سال ۱۳۸۳ من به عنوان نماینده سازمان حج و زیارت کشورمان با خاجی، مشاور و نماینده ویژه وزیر امور خارجه در امور عراق مراتب استقبال و آمادگی ایران برای بازگشایی راه عتبات اعلام کردیم که در نیمه دوم فروردین ۱۳۸۴ و پس از آن ۱۲ مهر همان سال یادداشت تفاهمی بین معاونان وزرای خارجه ایران و عراق امضا شد. بر اساس آن شرکت‌های ایرانی دارای معرفی‌نامه از سوی سازمان حج و زیارت می‌توانستند با شرکت‌های عراقی معرفی‌شده وارد مذاکره شوند. سقف زائران ورودی روزانه نیز یک هزار و ۵۰۰ نفر در نظر گرفته شد.

تأسیس شرکت شمسا برای روند اجرایی سفر عتبات/ افزایش اعزام‌ها از روزانه ۲ کاروان به ۱۰۰ کاروان

چرا سازمان حج و زیارت تصمیم گرفت که روند اجرایی اعزام زائران را به یک شرکت خصوصی واگذار کند؟

با استناد به مفاد توافقنامه بین ایران و عراق، سازمان حج و زیارت این امکان را داشت که در کنار جایگاه نظارتی، مقام مجری نیز در حوزه اعزام زائران داشته باشد. بر همین اساس، با افزایش تعداد زائران ایرانی به عراق، سازمان حج و زیارت تصمیم گرفت روند اجرایی تشرف زائران به عتبات را در راستای اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی به بخش خصوصی واگذار کند که به موجب آن شرکت شمسا در تیرماه ۱۳۸۴ برای این منظور تأسیس شد. در شرکت شمسا به هر یک از شرکت‌های مرکزی استانی با توجه به تعداد دفاتر زیارتی و ظرفیت پذیرش زائرین که پیش‌بینی می‌شد داشته باشند، بر اساس ضرایبی که تعیین شده بود سهام واگذار شد و جمعا ۳۲ شرکت متشکل از ۳۱ شرکت مرکزی استانی و شرکت مرکزی شهرستان کاشان سهامداران شرکت شمسا شدند.

بازدید مسئولان سازمان حج و زیارت و استان خوزستان از مرز شلمچه؛ آبان ۱۳۸۴

پس از تشکیل شرکت شمسا، سازمان حج و زیارت نخستین یادداشت تفاهم در خصوص اعزام زائران به عراق را ۲۷ تیرماه ۱۳۸۴ با وزیر وقت جهانگردی و آثار باستانی عراق در تهران امضا و مبادله کرد و از آن پس روزانه ۲ کاروان به ظرفیت حداکثر ۸۰ نفر از مرز مهران به عراق اعزام می‌شدند. البته نخستین اعزام زائران از طریق شرکت شمسا سیزدهم آذرماه ۱۳۸۴ همزمان با ولادت حضرت معصومه (س) با دو دستگاه اتوبوس از استان قم و از طریق مرز مهران به عراق بود. با گذشت زمان و افزایش تقاضا ظرفیت اعزام‌ها به بیش از ۱۰۰ کاروان در روز رسید و علاوه بر تشرف زائران از مرز‌های زمینی مهران، چذابه و شلمچه از طریق فرودگاه‌های کشور نیز به عراق پرواز صورت گرفت.

تعداد زائران عتبات بدون احتساب ایام اربعین

سفر به عتبات در سال‌های اخیر با فراز و نشیب بسیاری همراه بود. اما دهه ۹۰ سفر‌های زیارتی به عتبات به اوج خود رسید و تعداد زائران ایرانی رشد چشمگیری داشت؛ به طوری که بیش از ۱۲ میلیون ایرانی در دهه گذشته به زیارت ارباب مشرف شدند. البته با شیوع کرونا سفر‌های زیارتی به عتبات متوقف شد و آذر سال گذشته عراق به زائران ایرانی مجوز تشرف به عراق را فقط به صورت هوایی داد و همچنان مرز زمینی بسته است.

منبع: فارس