تغییر چهارشنبه سوری، از آیینی پُر امید به مراسمی رُعب‌آور
آیین سنتی چهارشنبه سوری که در گیلان قدیم؛ پُر از امید و نشاط و خالی از رُعب و وحشت بود، در سال‌های اخیر به رفتار‌های پرخطر تغییر کرد.
چهارشنبه سوری از آیین‌های کهن گیلان زمین است که در شب چهارشنبه آخر هر سال با آداب و رسوم خاص مردم هر منطقه برگزار می‌شود.
جشنی که در گذشته با آتش بازی به امید سوزاندن و دور کردن زشتی‌ها و پلیدی‌ها در پایان سال و استقبالی پرشور از سال نو همراه بود.
مراسم شب چهارشنبه آخر سال در گیلان اغلب با روشن کردن و پریدن از روی آتش برپا می‌شد.
دسته‌های کاه و کلش برنج را در ۷ جای حیاط، باغ یا مزرعه اطراف خانه می‌گذاشتند و بعد از جمع شدن اعضای خانواده آن را به نیت دوری از بیماری و غم و دشواری آتش می‌زدند.
بعد از گُر گرفتن و رقص شعله‌های آتش، یکی یکی با شور و هیجان و خنده از روی آن می‌پریدند.
در این میان هر جایی به فراخور گویش و زبان منطقه شعر و ترانه‌های مخصوص آن مراسم را می‌خواندند:
«کو کولی چهارشنبه؛ زردی بِشه سرخی بایه، کو کولی چهارشنبه؛ نکبت بشه دولت بایه» یعنی «ای شعله آتشِ چهارشنبه؛ زردی و ضعف و بیماری برود، سرخی و نشاط و خُرمی بیاید، نکبت و ناکامی و ناخوشی برود، بخت و اقبال و برکت بیاید».
جشن هم که تمام می‌شد، خاکستر باقی مانده از آن آتش را پای ریشه درختان میوه می‌ریختند تا بار درخت برای سال بعد حسابی پربرکت شود.
غذای مرسوم گیلانی‌ها در شب چهارشنبه سوری «ترش تره» با برنج و ماهی دودی بود که این غذا را با سبزیجات محلی و گیاهان بومی استان درست می‌کردند.
در این شب آداب و رسومی دیگر از جمله قاشق زنی بود که کم کم فراموش و منسوخ شد، برخی از آنها، اما هنوز در جای جای گیلان، با تغییر و تحول و به فراخور زمان و مردمان جدید همچنان انجام می‌شود.
در بسیاری از مناطق گیلان هم مانند سایر نقاط کشور، آداب و رسوم چهارشنبه آخر سال در پس صدا‌های مهیب انفجار مواد محترقه گم شده است.
از صدا‌های گوشخراش و آزاردهنده وقت و بی وقت گرفته تا سوختگی، نقص عضو یا حتی جان باختن افراد که به علت استفاده خود یا دیگران از مواد محترقه غیرمجاز دچار آسیب می‌شوند.
هیجان لحظه‌ای عامل اصلی حوادث چهارشنبه سوری
رئیس مرکز سوانح سوختگی ولایت رشت بیشترین عامل سوانح چهارشنبه آخر سال را هیجانات لحظه‌ای افراد عنوان کرد و بر نقش اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در بین خانواده‌ها برای پیشگیری از حوادث تأکید کرد.
محمدرضا مبیّن گفت: در حال حاضر متوسط میزان وقوع سوختگی در ایام چهارشنبه سوری، ۴ برابر نرمال است و با نزدیک شدن به چهارشنبه آخر سال تعداد مراجعه کنندگان به مراکز درمانی ۴ برابر افزایش می‌یابد.
با تغییر الگو و تفکر جامعه در خصوص برگزاری مراسم چهارشنبه سوری در سال‌های اخیر وقوع صدمات و حوادث ناشی از سوختگی افزایش یافته است.
رئیس مرکز آموزشی درمانی ولایت رشت از روند تکراری صدمات سوختگی چهارشنبه سوری در ۱۰ سال اخیر خبر داد و گفت: ۷۵ درصد مراجعه کنندگان حادثه دیده، بیان می‌کنند به عنوان تماشاگر یا عابر در حال گذشتن از مسیر بوده اند که دچار آسیب‌های شدید سوختگی یا آسیب چشمی شده اند.
بر اساس مطالعات انجام شده، فقط ۲ درصد از افرادی که دچار صدمه می‌شوند افرادی هستند که هدفشان کسب درآمد از راه فروش مواد محترقه است و ۹۸ درصد مصدومان افرادی هستند که نظاره گر و یا در حال آتش بازی بوده اند.
دکتر مبیّن می‌گوید: صدمات ناشی از چهارشنبه سوری علاوه بر اینکه ممکن است موجب فوت یا قطع عضو شود، در اغلب موارد موجب تخلیه چشم و ایجاد نازیبایی بر روی صورت و دست می‌شود که درمان آن مستلزم زمان و هزینه زیادی است و این نازیبایی موجب بروز مشکلات عاطفی و روانی نیز برای بیمار و خانواده‌ها می‌شود.
به گفته او خانواده‌ها اجازه انجام کار‌های پرخطر علی الخصوص به پسربچه‌های ۱۰ تا زیر ۱۸ سال را ندهند که اغلب به دور از چشم پدر و مادر دست به انجام کار‌های پرخطر نظیر ساخت لوازم آتش بازی دستی می‌زنند.
رئیس قطب جامع سوختگی کشور گفت: هرچند اکثر صدمه دیدگان سوختگی چهارشنبه سوری، جان خود را از دست نمی‌دهند، اما وقوع آسیب‌های شدید از قبیل تخلیه کامل چشم، قطع عضو (از دست دادن انگشتان) نیز وجود دارد، سوختگی در صورت نیز موجب ایجاد لک شده و چهره را نازیبا می‌کند.
آماده باش اورژانس گیلان در چهارشنبه آخر سال
رئیس اورژانس پیش بیمارستانی و مدیریت حوادث گیلان نیز گفت: نیرو‌های اورژانس استان برای ارائه خدمات در حوادث احتمالی چهارشنبه آخر سال در آماده باش هستند.
به گفته پیمان اسدی در سال گذشته مجموع مصدومان حوادث چهارشنبه آخر سال ۶۸ نفر بودند که در مقایسه با سال ۱۳۹۸ شاهد رشد ۱۳۴ درصدی بودیم.
با توجه به شیوع ویروس کرونا در سال ۹۸ و تبلیغات انجام شده، شهروندان کمتر در اجتماعات چهارشنبه آخر آن سال حضور داشتند.
حبس، شلاق و جریمه؛ مجازات هنجارشکنان چهارشنبه سوری
معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی گیلان نیز از برخورد قاطع با هنجارشکنان شب چهارشنبه آخر سال خبر داد.
سرهنگ مجید رسول زاده گفت: برای حفظ آسایش و امنیت شهروندان گیلانی در روز‌های پایانی سال، افرادی که دچار تخلف شوند و آسایش و نظم عمومی را برهم زنند و با هیاهو و جنجال دیگران را از کسب و کار بازدارند، به ۳ ماه تا یک سال حبس، ۷۴ ضربه شلاق و جبران خسارت وارده محکوم خواهند شد.
به گفته او هر فردی که اقدام به خرید، حمل و فروش اقلام انفجاری، آتش‌زا و ترقه‌های غیراستاندارد کرده و در نظم، آسایش و آرامش عمومی اخلال کند، مجرم است و ۹۱ روز تا ۶ ماه حبس خواهد شد.
چهارشنبه سوزی با رفتار‌های پرخطر
آیین سنتی چهارشنبه سوری که در قدیم در حد یک آتش بازی مختصر در نقاط مشخص و زمان و ساعت معین با هدف پاک‌سازی محیط زندگی و دل‌ها از انواع کدورت‌ها و کینه‌ها بود، به تدریج به سمت و سوی رفتار‌های پرخطر تغییر کرد، فلسفه آن به فراموشی سپرده شد و به شکلی رُعب‌آور و وحشت‌زا منجر به بروز انواع آسیب‌های جسمانی و روانی برای افراد جامعه شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد رفتار‌های پرخطر در مراسم چهارشنبه سوری بیشتر در میان نوجوانان رخ می‌دهد که این امر بر اهمیت نقش خانواده‌ها و والدین در تربیت فرزندان و مراقبت از آنها و نهاد‌های آموزشی و رسانه‌ها در آگاهی بخشی و حفظ این گروه سنی از حوادث احتمالی و عواقب جبران ناپذیر می‌افزاید.
