سازه‌های آبخیزداری خراسان جنوبی ظرفیت آبگیری ۸۵ میلیون متر مکعب رواناب را دارند که با بارندگی‌ها تاکنون ۴۰ میلیون متر مکعب آب پشت این سازه‌ها ذخیره شده است.

دو هزار و ۱۷۳ سازه آبخیز داری در خراسان جنوبی وجود دارد که این سازه‌ها تنها می‌توانند ۱۰ درصد میزان رواناب‌های سالانه را مهار و کنترل کنند و ۷۰۰ میلیون متر مکعب رواناب همچنان از دسترس خارج می‌شود.

نجات کشاورزی با مدیریت رواناب‌ها

بیش از دو دهه است که خراسان جنوبی با بحران خشکسالی و تنش آبی دست و پنجه نرم می‌کند، استانی پهناور که بیش از ۶۰ هزار خانوار روستایی و کشاورز آن، معیشتشان به آب وابسته است و رزق و روزی خود را از قنات و بند‌های خاکی می‌گیرند.

کارشناسان، ساخت سازه‌های آبی را تنها راه نجات از شرایط موجود می‌دانند و معتقدند هرجا که این سازه‌ها در بالا دست قنات ساخته شده، منابع آبی تغذیه شده اند.

خسروی از ساکنان روستای طناک شهرستان سربیشه با خوشحالی از سرریز شدن بند خاکی می‌گوید: با توجه به سازه‌ای که بالا دست قناتمان ایجاد شده در بارندگی‌های زمستان، آب چاه یا قناتمان تا پاییز ۱۴۰۱ تأمین شده است.

مهار رواناب، مرهمی بر زخم خشکسالی

۸ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار وسعت حوزه‌های آبخیز در خراسان جنوبی است که تاکنون در ۲ میلیون هکتار آن، رواناب‌ها مهار و کنترل شده اند.

کارشناسان معتقدند ۵۰ تا ۶۰ درصد سیلاب‌ها در استان را می‌توان مدیریت کرد آنهم با ساخت بند‌هایی که حجم زیاد سیلاب را در خود ذخیره و سفره‌های آب زیر زمینی را تغذیه کنند.

بیشتر بخوانید

• کشاورزی جانی دوباره گرفت / مهار ۳۲ میلیون مترمکعب رواناب پشت بند‌ها
• ذخیره سازی ۴۰ میلیون مترمکعب آب در سازه‌های آبخیزداری
• مهار روان آب مرهمی بر زخم خشکسالی

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی می‌گوید: با توجه به مستنداتی که داریم هر هکتار اجرای عملیات آبخیزداری ۵۳۰ متر مکعب استحصال آب در هر سال دارد؛ همچنین اجرای هر هکتار آبخیزداری در بخش دامداری باعث افزایش ۱۲۰ کیلوگرم علوفه در هکتار می‌شود.

یوسفی معتقد است سازه‌های آبخیزداری حداقل تبخیر را نسبت به سازه‌های بزرگ مقیاس دارند و این برای استانی مانند خراسان جنوبی با بیش از ۳۰۰ روز آفتابی بسیار ارزشمند است.

آب یک سال فضای سبز فردوس با مهار رواناب تأمین شد

در امتداد نهضت آبخیزداری در خراسان جنوبی، شهرداری فردوس نیز توانسته با ساخت استخر ذخیره آب ۷۰ میلیون لیتر از بارندگی‌های اخیر را مهار کند.

شهردار فردوس می‌گوید: این استخر در پی بارش‌های رگباری به صورت کامل آبگیری شده است که با این آب می‌توانیم مجموعه فضای سبز شهر فردوس را تا یک سال آبیاری کنیم.

اکبری می‌گوید: در سال‌های اخیر شهرداری فردوس برای تأمین آب مشکل داشت که با ساخت استخر ذخیره آب در ماه‌های گرم سال می‌توانیم از این آب بهره برداری کنیم.

برای ساخت استخر ذخیره آب، دو میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان هزینه شده که با تأمین آب مورد نیاز فضای سبز ۷۰۰ میلیون تومان در هزینه‌ها صرفه جویی شده است.

قنات‌هایی که به برکت سازه‌های آبی جان گرفتند

خراسان جنوبی با دارا بودن ۶ هزار و ۶۰۰ رشته قنات، رتبه اول تعداد قنوات را در کشور دارد، اما در نتیجه بیش از ۲۰ سال خشکسالی ۶۰ درصد این قنات‌ها خشک و روستا‌ها خالی از سکنه شده اند.

با جاری شدن دوباره آب، کشاورزان روستای کوشه سفلی شهرستان خوسف حالا دست به کار شده اند و زمین‌های خشک سال‌های گذشته را برای کشت محصولات زراعی آماده می‌کنند.

اکبری از اهالی روستا به خبرنگار ما می‌گوید: ۳۴ سال بود که در این روستا کشاورزی رونقی نداشت، اما با همت مردم و بسیج سازندگی، آب دوباره در رگ‌های زمین جاری شده و بیش از ۳۰ هکتار زمین به زیر کشت محصولات زارعی و باغی رفته است.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی می‌گوید: قنات‌هایی که در طول ۲۰ سال به مرور خشک شده بودند، با بارندگی و اجرای سازه آبخیزداری دوباره احیا شده اند یا قنات‌هایی داشتیم با دبیِ ۲ لیتر در ثانیه که حتی به ۱۵ لیتر در ثانیه افزایش یافته است.

او می‌گوید: درخواست‌های مردمی برای احداث سازه‌های آبخیزداری در بالا دست قنات یا چاه آب کشاورزی در سه سال اخیر از ۲۰۰ درخواست به بیش از هزار مورد رسیده که این خود گواه اثربخشی سازه‌ها در احیای قنوات و کشاورزی است.

معجزه آبخیزداری ادامه دارد

ماهیت بارش‌ها در استان‌های کویری از جمله خراسان جنوبی به صورت رگباری است تا جایی که بیشتر آب به جای نفوذ در خاک و سفره‌های زیرزمینی، تبدیل به رواناب شده و علاوه بر خسارت‌های فراوان، از دسترس خارج می‌شود.

ایجاد سازه‌های آبخیزداری در بالادست قنوات، بهترین و کوتاهترین روش برای مدیرت خشکسالی است و امروزه تمام کارشناسان اذعان دارند که تنها آبخیزداری است که می‌تواند مرهمی بر زخم خشکسالی باشد و تنش آبی را کاهش دهد.

شواهد موجود نشان می‌دهد هرجا که سازه آبخیزداری بالا دست قنات و منابع آبی روستا‌ها ایجاد شده، آن روستا نسبت به روستا‌های مجاور کمتر با اثرات خشکسالی مواجه شده است.

رواناب‌ها همچنان در ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های آبخیز استان جلوی چشم کشاورزان و روستائیان هدر می‌رود و اینجاست که شتاب دادن به نهضت آبخیزداری می‌تواند دشت‌ها و روستا‌ها را از تشنگی نجات دهد و آب در رگ‌های زمین جاری شود.

گزارش از حسین هرمزی