به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از همدان، استان همدان پر است از بنا‌های ارزشمندی که متاسفانه به دلیل عدم توجه کافی درحال تخریب هستند درحالی که شناخت و احیاء خانه و خانه‌های سنتی به عنوان بخشی از معماری استان ضمن آنکه هم از وجه اقتصادی و رفاه عمومی دارای اهمیت است و هم موجب برقراری پیوند با میراث گذشته و ارزش گرانبهای آنان می‌شود.خانه‌های تاریخی و قدیمی همدان شواهد زنده‌ای از دوران بسیار مهم و تاریخی این استان محسوب می‌شود. خانه‌هایی که با ثبت ملی از خطر نابودی حفظ می‌شوند، اما گاهی مالکان برای منافع اقتصادی، اقدام به تخریب خانه پیش از ثبت نهایی می‌کنند.

این روز‌ها حال و روز خانه‌های تاریخی و قدیمی همدان یکی یکی در حال تخریب هستند خوش نیست و نزدیکشان که می‌شوی دیوار‌هایی با خشت و گل و یا آجر‌های قدیمی در کوچه و پس کوچه‌های قدیمی می بینی که اگر اندکی باران به آن بخورد بوی کاه گلی آن‌ها در مشمامت می‌پیچد و یاد و خاطره گذشته هر آدمی را در پیش چشمانش نمایان می‌سازد آن وقت است که آرامش را حس می کنی شکوه و زیبایی که حالا دیگر یکی یکی به مشتی خاک تبدیل می‌شود. خانه‌های تاریخی که نوع معماری و نقش و نگار‌های کهنشان حکایت از این دارد که روزگاری برای خود برو و بیایی داشته و مالک خانه فرد مهمی بوده و اما...؛ حالا بی صدا و ناگهانی تخریب می‌شوند.

این خانه‌ها ملک خصوصی است و میراث فرهنگی هم در تلاش برای ثبت آن‌ها، مالک‌ها متضرر می‌شوند اگر خانه ثبت شود و پس از آن نه می‌توانند ملک را بفروشند نه کار دیگری با آن انجام دهند. تنها می‌توانند آن را به موزه تبدیل کنند یا شاید سفره خانه و یا اقامتگاه بوم گردی که این روز‌ها صنعت گردشگری هم از رونق افتاده بنابراین تنها راهشان تخریب آن است تا بتوانند کاری را که می‌خواهند با آن بکنند.

به طور مثال آپارتمان‌های چند طبقه یا مکان تجاری جای خانه‌های موروثی و اربابی را می‌گیرد. می‌گویند حقشان است، چون مالک و صاحب خانه هستند.

هرچند خانه غضنفری، شکری، بابایی، مدرکی و نوبری، شرفخانی، پورسماکی، احدی، ایزدی و شرکا، گلستان و شیرسکانی و شرکا با تلاش میراث فرهنگی از خطر نابودی در امان ماند، اما پس لرزه ثبت این آثار دامن مدرسه تاریخی ظفر و خانه‌های شیری و خانجانی را گرفت.

این روز‌ها قصه تلخ و تکراری تخریب خانه‌های تاریخی در همدان، مدام به گوش می‌رسد، اما هر چه عده‌ای از دلسوزان از جمله اصحاب رسانه تلاش می‌کنند مرهمی برای این درد وجود ندارد.

تغییر نگاه شهرداری، مرهمی بر زخم بنا‌های تاریخی

بهنام افتخاریان مدیرعامل بنیاد توسعه گردشگری آسیا در این باره می‌گوید: حدود ۲۰۰ بنای تاریخی دارای ارزش در همدان وجود دارد که عمر اکثر آن‌ها به اواخر دوره قاجار، پهلوی اول و دوم باز می‌گردد.

او بنا‌های تاریخی همدان را علاوه بر ارزش تاریخی جزو سرمایه‌های اقتصادی همدان دانست و گفت: طبق سند آمایش سرزمین یکی از محور‌های توسعه استان گردشگری است پس حفظ و حراست این بنا‌ها برای آیندگان جدی‌تر از آنچه تصور کنیم به شمار می‌رود.

افتخاریان ادامه داد:، اما تخریب خانه‌های تاریخی که در همدان به یک روند تبدیل شده است این ظرفیت را از بین می‌برد و در واقع دست ما برای برنامه‌ریزی اقتصادی و تولید ثروت در زمینه گردشگری در آینده را در پوست گردو می‌گذارد.

مدیرعامل بنیاد توسعه گردشگری آسیا در این خصوص پیشنهادی ارائه داد و بیان کرد: شهرداری می‌تواند با انجام اقداماتی، فرهنگ مناسب را در جامعه ایجاد کند تا این بنا‌های تاریخی حفظ شود، به عنوان مثال عمارت‌هایی در شهر متعلق به شهرداری است اغلب به فضا‌های فرهنگی اختصاص یافتند و این اتفاق این باور را القا می‌کند که هر بنای تاریخی باید چنین باشد، اما شهرداری با تغییر کاربری این بنا‌ها به تجاری و راه‌اندازی کسب و کار‌های موفق می‌تواند دیگران را در سرمایه‌گذاری در این حوزه تشویق کند و همین مسئله باعث حفظ این بنا‌ها و رونق اقتصادی در شهر شود.

او ابراز داشت: در حال حاضر نگاه‌های متعددی در رابطه با بهره‌گیری از این بنا‌ها وجود ندارد و اغلب خانه‌های قدیمی موزه می‌شوند، اما در واقع موزه شدن منفعت اقتصادی برای مالک ندارد و تنها باید ارگان‌های دولتی آن‌ها را تملیک کنند و از طرفی این امکان برای ساماندهی همه بنا‌ها وجود ندارد بنابراین در شهر‌های دیگر که در حوزه گردشگری موفق هستند به این نتیجه رسیدند کاربر‌های تجاری و به صرفه برای بنا‌های تاریخی خود تعریف کنند.

افتخاریان ادامه داد: در کشمکش اخیر میان میراث فرهنگی، می‌توان شهرداری را تخریبگر بافت قدیمی دانست چراکه بافت تاریخی اهمیتی برای این ارگان ندارد و شهرداری در یک اصطکاک دوگانه گیر کرده، از طرفی می‌خواهد در توسعه گردشگری فعالیت کند و از طرف دیگر دوست ندارد در حفظ میراث فرهنگی مشارکت کند چراکه درآمد‌هایی که برای شهرداری درنظر گرفته شده از این مسیر است و تخریب‌ها و ساخت‌های مجدد برای آن درآمدزاست.

او با اشاره به اینکه در بافت تاریخی به آموزش حفظ بافت هم نیاز است، یادآور شد: حفظ بافت تاریخی و بازآفرینی به حوزه اقتصادی مردم مربوط می‌شود، در همدان بنا‌های متعددی مانند کاروانسرای حسین‌خانی وجود دارد که در حال از بین رفتن است و دولت نه توان حفظ آن را دارد و نه تأمین اقتصادی‌اش را.

در این خصوص با معاون میراث اداره کل میراث فرهنگی همدان گفت‌وگویی انجام شد.

 مدیریت شهری مانند شهرداری و راه و شهرسازی باید با یکدیگر همکاری داشته باشند

سیده مریم مختاری موسوی معاون میراث اداره کل میراث فرهنگی همدان در این باره گفت: میراث فرهنگی اسامی بافت دارای ارزش و خانه‌های تاریخی را پیش از این به شهرداری اعلام کرده و شهرداری هم مسئولیتی قبول نمی‌کند و مدعی است که مجوزی برای تخریب صادر نکرده است.

او ادامه داد: دستگاه‌های متولی مدیریت شهری مانند شهرداری و راه و شهرسازی باید با یکدیگر همکاری داشته باشند تا بتوان با اعمال مشوق‌ها، مالکان خانه‌ها را به حفظ بنا ترغیب کرد.

موسوی با اشاره به مشوق‌های مناسب برای جلوگیری از تخریب خانه‌های تاریخی ادامه داد: تغییر کاربری خانه‌ها به گردشگری یا تجاری البته با در نظر گرفتن شرایط محیطی، اعطاء تسهیلات مانند معافیت از پرداخت عوارض شهرداری و اهداء زمین معوض در محدوده‌ای از طرح جامع شهری به مالکان از طرف راه و شهرسازی و در نظر گرفتن تراکم شناور خارج از محدوده بافت برای مالکان را از راهکار‌های تشویقی برای مالکان عنوان می‌کند.

او گفت: خرید خانه‌ها از طرف شهرداری برای استفاده در کاربری‌های فرهنگی مانند سرای محله، فرهنگسرا یا هر مرکز وابسته به شهرداری، معافیت پرداخت قبض آب، برق و گاز و همراهی مدیریت شهری در حفظ و مرمت آثار از دیگر راه‌هایی است که به حفظ بافت دارای ارزش کمک می‌کند.

معاون میراث میراث فرهنگی همدان اظهار داشت: در برخی شهر‌ها مانند اصفهان، تبریز و کاشان، خانه‌های تاریخی با تغییر کاربری به مراکز اقامتی و هتل یا مراکز تجاری فاخر مانند جواهرفروشی، فروش عتیقه و فرش، فروشگاه صنایع دستی یا فروش یک برند تجاری ویژه تبدیل شده‌اند.

مختاری موسوی ابراز داشت: حتی در برخی موارد می‌توان ضمن حفظ پوسته بافت دارای ارزش، داخل بنا را متناسب با کاربری جدید احیا کرد.

او با اشاره اقدام میراث فرهنگی برای جلوگیری از تخریب خانه‌های تاریخی در همدان اضافه کرد: نقشه جانمایی آثار ثبتی و دارای ارزش، سال گذشته به شهرداری، راه و شهرسازی و استانداری اعلام شده است.

این مسئول افزود: پس از هر تصویب اثر از طرف وزارت میراث فرهنگی هم رونوشت نامه به استاندار و همه دستگاه‌های اجرایی ارسال می‌شود تا مطلع باشند.

خانه‌های تاریخی ریشه در تاریخ مردمان ایران‌زمین دارد

حسینی شهردار همدان هم در پاسخ به این سوال که  ماشین آلات تخریب چطور به داخل ملک ورود پیدا کرده و تخریب کرده‌اند؟ آیا شهرداری نباید مجوزی صادر می‌کرد؟ می گوید: به منظور نظارت بر حفظ خانه‌های تاریخی گروه‌های کارشناسی  در حوزه تاریخی و گردشگری تشکیل داده ایم تا  به این مسأله ورود کنند.

او ادامه داد:مالکان این منازل خود مقصر هستند و خانه هایی که ثبت ملی نشده اند نیاز به صدور مجوز برای تخریب ندارند.

شهردار همدان افزود: به تازگی  نشستی بین شهردار و اعضای کمیته گردشگری شورای شهر با حضور رئیس کمیسیون فرهنگی و گردشگری در سالن جلسات شورای شهر برگزار شد و خروجی این جلسات یک هدف را دنبال می‌کند آن هم حفظ خانه‌های تاریخی است که ریشه در تاریخ مردمان ایران‌زمین دارد.

محمود مسگریان رئیس شورای شهر همدان هم معتقد است تخریب بنا باید مراحل قانونی را طی کند،  هرگونه تغییر در بافت تاریخی مستلزم استعلام از میراث فرهنگی است، اما این‌که آیا میراث فرهنگی پاسخ استعلام شهرداری را داده یا نه، مشخص نیست. شهرداری نمی‌تواند بدون مجوز و تفاهم‌نامه چنین بنایی را تخریب کند و به نظر می‌رسد مسئولیت تخریب با مالک باشد.

بیشتر بخوانید:

• اهمیت حفظ بافت تاریخی در طرح مرمت بوتیک هتل خرو نیشابور
• قصه پر غصه تخریب خانه های قدیمی در همدان همچنان ادامه دارد/خانه های قدیمی همدان، تزیینگرانی در آستانه تخریب
• خانه‌ای متروکه که هیچ چیز در آن خراب نمی‌شود

با یکی از فعالان گردشگری  همدان هم صحبت شدیم.

تغییر کاربری مناسب یک بنای تاریخی از مهم‌ترین راهکارهای حفاظت آن‌ است

 بهنام نادری از فعالان  گردشگری همدان  با تاکید بر این‌که از دو سال قبل میراث فرهنگی پرونده ثبتی برای خانه‌های تاریخی همدان تشکیل داده بود، می‌گوید: این اتفاق در حال حاضر و در بناهای تازه تخریب‌شده رخ می‌دهد، به این شکل است که پرونده ثبتی بناهای تاریخی از سوی  میراث فرهنگی شکل می‌گیرد و نامه به مالک فرستاده می‌شود که این بنا در حال ثبت است، اما مساله اصلی این است که دفتر ثبت وزارتخانه قدم اصلی را برای بررسی این پرونده‌های ثبتی برنمی‌دارد.

او ادامه می‌دهد: بر اساس اطلاعات موجود دو پرونده از بناهای تاریخی بافت تاریخی همدان که تخریب شده‌اند در سال گذشته به دفتر ثبت آثار تاریخی فرستاده شده‌اند یکی در مرداد ۱۳۹۹ و دیگری در مهرماه سال گذشته، اما متاسفانه تا همین امروز دفتر ثبت آثار تاریخی هیچ واکنشی برای بررسی پرونده‌های رسیده به این دفتر نداشته است، آن‌هم در شرایطی که تا کنون چندین جلسه ثبت آثار تاریخیِ کشور تشکیل شده و بناهای مختلفی در سراسر کشور در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند، اما هنوز هیچ توجهی به خانه‌های تاریخی همدان نشده است.

نادری گفت: میراث فرهنگی همدان هم تعدادی از خانه های قدیمی را به شهرداری اهداء کرده و به شهرداری ابلاغ کرده مالکان  این خانه ها حق ساخت و ساز ندارند  واز طرفی هم  نباید تخریب شوند  شهرداری  هم براساس این موضوع مجوزتخریب این بافت ها را صادر نمی کند.

او در ادامه بیان کرد:  بنابراین مالک ها خودشان به ملک خودآسیب میزنند و بعد به شهرداری به عنوان رفع خطر مراجعه می کنند تا مجوز تخریب را بگیرند.

خبرنگار حوزه گردشگری با اشاره به اینکه تعداد خانه های تاریخی و قدیمی در همدان زیاد است، ادامه داد: در این میان  میراث فرهنگی  هم مدعی ست که همه این خانه ها نباید تخریب شوند و به همین منظور هم  برای  تعداد حدود ۱۰ مورد  از آن‌ها پرونده تشکیل داده و برای   ثبت ملی به میراث فرهنگی کشور ارسال کرده در شورای ثبت ملی کشور هم مورد بررسی قرار گرفته شده وخانه های شیری، خانجانی ،ظفر هم در شورای ثبت ملی اداری مراحل ثبت در حال طی شدن بوده  از طرفی دیگر میراث فرهنگی به مالکان  اعلام می کند که منازل شما به ثبت ملی رسیده و نباید ساخت و ساز و یا تخریبی صورت پذیرد.

او اظهار داشت: مالکان هم با فهمیدن این موضوع اقدام به  تخریب منزل خود کرده اند حالا   نظر  قاضی  دادگستری هم بر این است که  چون ثبت ملی کامل نشده  بنابراین کاری نمی توان کرد.

 نادری اظهار داشت: تغییر کاربری مناسب یک بنای تاریخی از مهم‌ترین راهکارهای حفاظت آن‌ است، در کشور ما بسیاری از بناها کاربری پیشین خود را از دست داده‌ و به بناهایی با کاربری جدید و گاه نامرتبط تبدیل شده‌اند این درحالی است که کشورهای توسعه یافته بهترین راهکار حفظ بناهای تاریخی را احیای کاربری اصلی بنا می‌دانند.

این فعال گردشگری می گوید: برای اینکه  این  بافت های با ارزش و قدیمی حفظ شود  باید  به کاربری اقتصادی تبدیل و یا در حوزه گردشگری به  ثبت برسد به طور مثال به اقامتگاه بوم گردی یا رستوران های سنتی تغییر داده شود اینگونه که باشد به طور حتم  خود مالکان به حفظ آن ترغیب می شوند چرا که رونق اقتصادی در آن شکل خواهد گرفت و مالکان هم متضرر نمی شوند.

فعال گردشگری همدان با ابراز تاسف گفت:  اگر روند تخریب اینگونه ادامه داشته باشد  متاسفانه پرونده ثبت ملی هگمتانه هم که مدت هاست در حال بررسی و در صف ثبت ملی چشم انتظار است  و حالا که مراحل پایانی خود را طی می کند منتفی  خواهد شد و این در شان شهرتاریخی  همدان نیست.

با یکی از   استادیاران معماری دانشگاه بوعلی‌سینا  هم در خصوص ضرورت حفاظت از بافت تاریخی وخانه های تاریخی شهر صحبت کردیم.

بناهای تاریخی امروز سرمایه‌هایی هستند برای  اقتصاد فردا

منصور محمدیان استادیار معماری دانشگاه بوعلی‌سینا  هم می‌گوید: حدود ۲۰۰ بنای تاریخی دارای ارزش در همدان وجود دارد که عمر بیشتر آن‌ها به اواخر دوره  قاجار، پهلوی اول و دوم بازمی‌گردد.

او اظهار داشت:  بناهای تاریخی همدان علاوه بر ارزش تاریخی جزو سرمایه‌های اقتصادی همدان محسوب می شوند چراکه طبق سند آمایش سرزمین یکی از محورهای توسعه استان گردشگری است پس حفظ و حراست این بناها برای آیندگان جدی‌تر از آنچه تصور کنیم به شمار می‌رود.

استادیار معماری دانشگاه بوعلی‌سینا ادامه داد: اما تخریب خانه‌های تاریخی در همدان که این روز ها  به یک روند تبدیل شده است این ظرفیت را از بین می‌برد و عملاً دست ما برای برنامه‌ریزی اقتصادی و تولید ثروت در زمینه گردشگری در آینده را در پوست گردو می‌گذارد.

او عنوان کرد: بناهای تاریخی شهر همدان یا به ثبت رسیدند و دارای کد هستند یا هنوز فرایند اداری مربوط به ثبت آن‌ها طی نشده و برخی در مرحله اجرا قرار دارند، اما همه آن‌ها سرنوشتی مشابه پیدا می‌کنند و تخریب می‌شوند.

با دادستان همدان هم هم صحبت شدیم

میراث فرهنگی در تخریب خانه های قدیمی کوتاهی کرده و در این باره مسئول است

حسن خانجانی  هم در این خصوص با اشاره به اینکه میراث فرهنگی حافظ آثار تاریخی با ارزش است بیان کرد: میراث فرهنگی  باید اسامی خانه‌های تاریخی را به شهرداری و سایر نهادها اعلام کند تا تعیین تکلیف شود.

او گفت: اگر میراث فرهنگی آثار واجد ارزش در بافت تاریخی شهر را به شهرداری اعلام کرده و شهرداری در این زمینه کوتاهی کرده، باید پاسخگو باشد و می‌توان رسیدگی کرد.

او اظهار داشت: طی دو سه ماه گذشته  هر روز خبر از تخریب یک خانه تاریخی به گوش می رسد اما این موضوع باید بررسی شود که آیا  این خانه‌هایی که تخریب می‌شوند تاریخی  و واجد ارزش هستند یا خیر، و با توجه به تخریب  این خانه ها اما هنوز  تاریخی بودن آن‌ها مشخص نشده و در ابهام است.

دادستان همدان افزود: مطالبه گری برای عدم تخریب ابنیه تاریخی و واجد ارزش باید از میراث فرهنگی باشد و باید از این مجموعه سوال و مطالبه شود که چرا کوتاهی کرده است.

او اظهار داشت: میراث فرهنگی در این زمینه باید به شکل  جدی ورود پیدا کند و کار را دنبال کند اما سوال اینجاست چرا  در این خصوص  کسی از  میراث فرهنگی سوالی نمی پرسد؟

خانجانی تاکید کرد: میراث فرهنگی نباید منتظر باشد که بنایی  تخریب شود و بعد موضوع را  پیگیری کند باید هنگامی که  خبر تخریب به گوش می رسد  برای جلوگیری از آن سریع اقدام کند.

و اما کلام آخر؛

این روز‌ها تخریب خانه‌های تاریخی در همدان به یک سریال ناتمام تبدیل شده و تمامی ندارد، هر روز از یک محله صدای بیل و کلنگی در تخریب خانه‌های تاریخی پایتخت تاریخ و تمدن به صدا در می‌آید و کلنگ تخریب تیز تر از تدبیر مسئولان برای حفاظت از این بنا های ارزشمند است.

یک روز مدرسه ظفر با خاک یکسان می‌شود، یک روز خانه شیری و این باز نوبت خانه خانجانی در آقاجانی‌بیک است که سقف آن به یکباره برداشته می‌شود، انگار در شهر کسی نیست؛ و نمی‌بیند؟!

با میراث فرهنگی که صحبت می‌کنیم می‌گوید ما آثار واجد ارزش را به شهرداری اعلام کردیم و شهرداری نمی‌تواند مجوزی برای تخریب صادر کند.

شهرداری هم می‌گوید شهرداری مجوزی برای تخریب صادر نکرده و مالک بنا خود بدون مجوز اقدام به این کار کرده است!

دادستانی هم معتقد است اگر میراث فرهنگی آثار واجد ارزش در بافت تاریخی شهر را به شهرداری اعلام کرده و شهرداری در این زمینه کوتاهی کرده، باید پاسخگو باشد و می‌توان رسیدگی کرد.

در حال حاضر هنوز مشخص نیست چه کسی اقدام به از بین بردن هویت تاریخی دیار الوند می‌کند دیاری که هر گوشه آن از تاریخ و هویت ملی حرفی برای گفتن دارد.

گزارش از زهرا جعفرپورایروانی

انتهای پیام/ج