به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد، یزد اولین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان، استانی کویری در مرکز ایران است که به واسطه ثبت در فهرست جاذبه‌های گردشگری یونسکو در زمره شهر‌های مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار دارد.

بافق نیز یکی از شهرستان‌های تاریخی استان یزد است که معروف‌ترین آثار تاریخی آن شامل حمام و آب انبار کاکامیر، آسیاب و قلعه باقرآباد، ارگ عبدالرضا خان، مسجد جامع و کاروانسرای میدان خان است.

در مرکز شهرستان بافق، بافت تاریخی با محوریت میدان خان چشم هر بیننده‌ای را مسحور خود کرده و آثار و ابنیه تاریخی خودنمایی می‌کند. آثاری که قدمتی دیرینه دارند و از خشت و خام، گل و کاهگل بنا شده اند.

در بافت تاریخی و کوچه‌های کاهگلی آن که عبور کنی، خود را در دنیایی دیگر می‌بینی که به دور از زندگی ماشینی است.

هم نشینی کاه و گل در کویر

ساخت بنا‌های خشتی در هر دوره مورد توجه بوده است. زیرا به راحتی خاک را در محل برداشت کرده و بعد از ساختن خشت آن را به مصرف می‌رسانده اند.

رضوان السادات بهشتی زاده کارشناس مرمت بنا‌های تاریخی در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد،گفت: در شهرستان بافق به واسطه قرار گیری در اقلیم گرم و خشک، استفاده خشت از نظر اقتصادی به صرفه بوده و به راحتی از خاک محل در ابعاد مورد نیاز تهیه می‌شود و بعد از خشک شدن به مصرف می‌رسد.

او افزود: کاهگل ملاتی است که در معماری ایرانی به خصوص در مناطق کویر مرکزی به کار می‌رود. این ملات ترکیبی است از آب، خاک رس و کاه که عمدتا برای اندود کردن سقف‌ها است.

بهشتی زاده تصریح کرد: بومی بودن ترکیبات کاهگل باعث کاهش ۲۰ تا ۶۰ درصدی هزینه‌ها می‌شود و هزینه کمی برای ساخت آن به کار می‌رود.

او ادامه داد: یکی از مهمترین ویژگی‌های کاهگل این است که در صورت تخریب، مجددا به طبیعت بر می‌گردد و با ترکیبات بومی خود، آسیبی به محیط زیست نمی‌زند.

قدمت ملات کاهگل به چهار هزار سال می‌رسد و باعث می‌شود تا در زمستان سرمای بیش از حد و در تابستان گرمای بیش از حد به خانه‌ها ورود نکند. همچنین هم‌نشینی کاه و گل باعث شده تا از نفوذ آب به لایه‌های زیرین جلوگیری شود.

اما برای ساخت یک کاهگل مناسب و افزایش دوام آن، باید به نکاتی توجه کرد.

بنا‌های خشتی باید چند سال یکبار تجدید شوند

حبیب ناصری معمار بنا‌های تاریخی گفت: هرچند که در دید عمومی بنا‌های خشتی قدیمی بسیار مقاوم به نظر می‌رسند، اما در واقعیت این گونه نیست. بنا‌های خشتی بسیار حساس هستند و عمربالای برخی بنا‌های خشتی به علت کیفیت بالای مصالح و تدابیری است که برای بالا بردن مقاومت آن‌ها به کار رفته است.

او با بیان اینکه برای افزایش عمر بنا‌های کاهگلی، هر سه سال یکبار روکش بنا تجدید می‌شود، افزود: خشت خوب از ترکیب خاک رس همگن و آب و سپس ورز دادن و قالب زدن در ابعاد مورد نظر به دست می‌آید.

ناصری ادامه داد: وجود کاه در خشت، باعث اتصال دانه‌های خاک به یکدیگر شده و مقاومت کششی خشت را افزایش می‌دهد، اما اگر کاه آن بیش از حد باشد، دیوار کاهگلی ترک می‌خورد.

معمار میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بافق بیان داشت: برای مقاومت کاهگل و خشت در برابر رطوبت، به آن خاکستر اضافه می‌کنند. همچنین برای افزایش مقاومت خشت می‌توان به کاهگل، پشم شتر، موی بز، الیاف درخت خرما، پوست برنج و... طبق دستورالعمل خاصی اضافه کرد.

ناصری تصریح کرد: برای جلوگیری از خوردن کاهگل توسط موریانه‌ها به کاهگل خار شتر اضافه می‌کنند.

با این وجود کاهگل در کنار تمام مزیت‌هایی که دارد، از معایبی هم برخوردار است که می‌توان با تدابیری از بروز آن‌ها جلوگیری کرد.

بنا‌های کاهگلی قابل شستشو نیستند!

بهشتی زاده کارشناس مرمت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بافق اشاره کرد: دیوار‌های کاهگلی قابل شستشو نیستند و با ماده‌های شوینده مدرن نمی‌توان آن‌ها را شست، دستمال کشید و گردگیری کرد.

او افزود: راه تمیز کردن دیوار کاهگلی، پاشیدن مقداری آب با افشانه به آن است. با این کار بوی کوچه باغ‌های روستا در خانه می‌پیچد.

بهشتی زاده تاکید کرد: به علت وجود کاه در بنا‌های کاهگلی، احتمال حمله موریانه‌ها به این گونه بنا‌ها بسیار بالاست و اگر به موقع جلو حمله آن‌ها گرفته نشود، بنا دچار خسارات زیادی می‌شود.

رنگ گرم کاهگل علاوه بر اینکه چشم انداز زیبایی را در بنا‌های تاریخی خلق کرده و به زندگی مردم رنگ دلنشینی پاشیده است، اما این روز‌ها غبار فراموشی رنگ گرم آن را سرد کرده و زندگی فلزی و سیمانی روح و جان خانه‌ها را گرفته است.

بافت تاریخی بافق در حال نابودی است

لیلی رنجبر رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردگشری بافق در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد، گفت: بافق یکی از شهر‌های تاریخی استان یزد است که درابتدا هسته گسترش آن در اطراف امام زاده عبدالله (ع) بوده و از بافت تاریخی یکپارچه‌ای برخوردار بوده است.

او افزود: در سال‌های اخیر به دلایل متعددی، این بافت تاریخی گسیخته می‌شود و رو به فرسایش می‌رود.

رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بافق ادامه داد: در حال حاضر، نقشه‌های شهری مسافت بافت تاریخی را کمتر از ۲۸ درصد نشان می‌دهد که با روند رشد زندگی شهرنشینی و مدرنیته شدن و حمایت نکردن ساکنان و مالکان بنا‌های تاریخی، ممکن است این عدد به کمتر از ۱۰ درصد هم برسد.

رنجبر بیان داشت: در حال حاضر مساحت کنونی شهر بافق ۱۹۷۰ هکتار و مساحد محدوده بافت تاریخی ۵۵۲ هکتار است.

او یادآور شد: با این وجود اداره میراث فرهنگی به منظور وظایف سازمانی خود توانسته درهر سال حدود سه درصد به مرمت و احیای بنا‌های تاریخی کمک کند و اقدامات لازم را انجام دهد.

در این شرایط که بنا‌های خشت و گلی رو به فراموشی رفته، احیای بوم گردی‌ها بارقه‌ای از امید برای احیای خشت و خام‌ها و کاهگل‌ها را موجب شده است. اما حفظ و تداوم این معماری حمایت‌های ملی و برنامه ریزی مسوولانه را می‌طلبد.

بوم قلعه آریز، سازه‌ای کاهگلی و مثال زدنی

اکبرپور، سرمایه گذار و مدیر اقامتگاه آریز و مشاور حوزه گردشگری گفت: بوم قلعه آریز، سازه‌ای تماما کاهگلی است که با وجود گذشت ۳۰۰ سال هنوز ماهیت کاهگلی خود را حفظ کرده است.

او افزود: باتوجه به اینکه بافق، منطقه‌ای زلزله خیز محسوب می‌شود، وجود این بنای تاریخی و سالم ماندن آن، نشان از مقاومت سازه‌های کاهگلی در برابر زلزله است.

مشاور حوزه گردشگری ادامه داد: از سازه‌های کاهگلی می‌توان به عنوان یک گزینه مدرن نام برد که در توسعه یک منطقه بسیار موثر است.

اکبر پور به پیشینه تاریخی این بوم قلعه اشاره کرد و گفت: قلعه باقر آباد به عنوان یکی از زیباترین دژ‌های تاریخی این استان همواره مطرح است. این قلعه به دستور عبدالرحیم خان فرزند محمد تقی خان بافقی با حفر قنات در سال ۱۳۲۰ قمری در سه مرحله و با مصالح خشت و گل ساخته شده است.

او افزود: اکنون این قلعه پس از مرمت، مجددا احیا شده و به مکانی گردشگری و تاریخی تبدیل شده است.

کاه و گل الفت دیرینه‌ای با دل دارد و بوی آن روح را نوازش می‌دهد. همچنین زندگی اقوام مختلف ایرانی از ابتدا آمیخته با خاک بوده و کاهگل به عنوان یکی از مصالح اساسی در انواع معماری مختلف به کار رفته است.

هرچند بازگشت به زندگی کاهگلی در این روزگار محال به نظر می‌رسد، اما می‌توان با بهره گیری از مزیت‌های معماری سنتی، چالش انرژی را مهار کرد.

گزارش از: پریسا رجبی

انتهای پیام/