به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بجنورد ، کنجد زمانی از صادرات مهم کشور به شمار می‌رفت. کشت کنجد در مناطق گرمسیری کشور مانند استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان، کرمان و فارس متداول است و در استان خراسان شمالی هم به دلیل تنوع کشت و کم آب طلب بودن، از اواسط اردیبهشت، کاشت آن بسیار مورد توجه کشاورزان منطقه است و از سوی دیگر کاربرد روزافزون روغن استحصالی از این گیاه در صنعت موجب افزایش تقاضا جهت افزایش سطح زیرکشت آن می‌باشد.

کنجد (Sesame) یکی از دانه‌های روغنی مهم در کشاورزی است که بیشتر در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر جهان دیده شده است، احتمالاً قدیمی‌ترین دانه روغنی است که بشر آن را شناخته و مصرف نموده است.

موطن اصلی کنجد آفریقا است، ولی به سرعت از طریق آفریقا در هندوستان و چین پراکنده و به مراکز ثانوی، انتشار پیدا کرده است. البته شواهد و دلایلی وجود دارد که منطقه افغانستان و ایران را به موطن گونه‌هایی از کنجد معرفی می‌نماید.

کنجد در منطقه ایران از حدود ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح یک محصول با اهمیت بوده و با کشت آن این منطقه، مرکز عمده انتشار آن، به عنوان یک گیاه اهلی بوده است.

مصرف اصلی دانه کنجد در تهیه حلوا و شیرینی پزی است. روغن کنجد برای طبخ مواد خوراکی مختلف، در تهیه عطر‌ها و به عنوان حلال در داروسازی مصرف می‌شود.

بیشتر بخوانید

• کشت دانه‌های روغنی در خراسان شمالی

کنجد گیاهی گرمادوست و روز کوتاه است و به هوای گرم و نور فراوان احتیاج داشته و به حرارت پایین حساس است، کنجد به عنوان یک محصول مقاوم به خشکی و گرما شناخته شده است.

با گیاه کنجد بیشتر آشنا شویم

ریشه: ریشه کنجد مستقیم، قوی و بسیار توسعه یافته است که به طور متوسط حدود ۱ متر در خاک فرو می‌رود. ریشه‌های فرعی بیشتر در طبقه سطح الارض خاک گسترده می‌شوند و نمو آن‌ها معمولاً تا موقع گل کردن ادامه می‌یابد و بعد از آن کم و بیش متوقف می‌شود.

هرچه ریشه بهتر رشد کند به همان نسبت نبات قوی‌تر و سالم‌تر خواهد بود.

خاک و رطوبت موجود نیز بر میزان و نوع ریشه مؤثر می‌باشد. ویژگی مقاومت کنجد در مقابل خشکی نیز ناشی از سیستم گسترده ریشه آن در خاک است.

برگ: تنوع برگ کنجد زیاد است و حتی در یک بوته از نظر شکل و اندازه تفاوت‌های بسیاری دارد. معمولاً برگ‌های پایین بوته، پهن با حاشیه دندانه دار و برگ‌های میانی، نوک تیز و گاهی کمی دندانه دار و برگ‌های بالایی، باریک‌تر و نوک تیز است.

سطح برگ نیز گاهی صاف و گاهی چین خورده و چسبناک و تا حدی کرک دار است و با یک دمبرگ نسبتاً بلند به ساقه متصل می‌گردد. آرایش برگ نیز از یک بوته به بوته دیگر متفاوت است و در یکی ممکن است متناوب و در دیگری متقابل و در برخی، برگ‌های پایین متقابل و برگ‌های بالایی متناوب باشد.

گل آذین: گل‌ها از کنار برگ‌ها روی قسمت بالای ساقه و شاخه‌ها می‌رویند. گل‌ها به صورت منفرد ظاهر می‌شوند، اما تا ۸ عدد گل در هر گل آذین نیز دیده شده است.

ممکن است از کنار برگ‌های پایین‌تر به صورت منفرد و در قسمت بالای ساقه و شاخه‌ها به صورت مجتمع دیده شوند. رنگ جام گل معمولاً سفید یا صورتی بسیار کمرنگ و گاهی تیره‌تر و یا ارغوانی است، سطح داخلی آن نیز خال‌های قرمز، سیاه یا زرد دارد.

گل‌ها صبح زود باز می‌شوند که ۹۵ درصد بین ۵ تا ۷ صبح می‌باشد و بعد از ظهر پژمرده شده و اکثر آن‌ها بین ساعت ۵/۴ تا ۶ بعد از ظهر می‌ریزند.

میوه: میوه کنجد کپسولی است با مقطع مستطیل شکل و شیاردار. اندازه و شکل کپسول بسیار متغیر است؛ روی یک بوته هم، ممکن است چند شکل مختلف کپسول دیده شود. کپسول معمولاً ۳ تا ۸ سانتیمتر طول داشته و قطرآن بین ۵/۰ تا ۲ سانتیمتر است و تعداد حفره‌ها از ۴ تا ۱۲ عدد متغیر است. کپسول‌ها معمولاً کرکدار هستند. در هر کپسول حدود ۸۰ دانه وجود دارد.

دانه: دانه کنجد کوچک، بیضوی و صاف، پهن و تخم مرغی شکل است. طول دانه کنجد ۳ تا ۵/۳ میلیمتر و پهنای آن ۵/۱ تا ۲ میلیمتر است. پوست دانه بیشتر به رنگ قهوه‌ای، سیاه و زرد بوده و مغز آن سفید می‌باشد. وزن هزار دانه آن بین ۲ تا ۴ گرم است و هر تن دانه کنجد حجمی معادل ۵۸/۱ متر مکعب دارد.

کاربرد‌های خوراکی و صنعتی گیاه کنجد

روغن کنجد برای طبخ مواد خوراکی مختلف در صنایع غذایی و همچنین در تهیه عطر‌ها و به عنوان حلال در داروسازی، آرایشی و بهداشتی مصرف می‌شود.

در ایران مصرف اصلی دانه کنجد برای تهیه حلوا شکری، ارده و شیرینی پزی است.

کنجاله کنجد حدود ۴۰ درصد پروتئین داشته و دوام آن نیز زیاد و فساد نمی‌یابد و با داشتن اسید آمینه، کلسیم و فسفر برای دام غذایی بسیار مطلوب محسوب می‌شود.

خواص روغن کنجد

انواع مختلفی از کنجد مانند دانه‌های سفید، سیاه و قهوه‌ای وجود دارد. دانه کنجد سفید نسبت به دانه‌های سیاه محتوای آهن بیشتری دارد و بیشتر به عنوان مواد غذایی یا به صورت روغن استفاده می‌شود.

دانه‌های کنجد سیاه از طعم بیشتری برخوردار هستند و رایحه قوی‌تری نسبت به کنجد سفید یا قهوه‌ای دارد و ترجیحاً در دارو‌ها استفاده می‌شود. آن‌ها حاوی ۶۰ درصد کلسیم بیشتر است. دانه‌های کنجد سفید، پوست می‌شود، در حالی که دانه‌های سیاه و قهوه‌ای پوست خود را حفظ می‌کنند.

این دانه‌ها علاوه بر کاربرد‌های آشپزی، دارای خواص مغذی، پیشگیرانه و درمانی هستند که باعث می‌شود در دارو‌های سنتی قابل استفاده باشد. روغن دانه کنجد منبع غنی از مواد مغذی گیاهی مانند اسید‌های چرب امگا ۶، آنتی اکسیدان‌های فنولیک فلاونوئید، ویتامین‌ها و فیبر‌های غذایی است. بنابراین، این دانه‌ها مزایای مختلفی را ارائه می‌دهند.

کنجد نیرو دهنده روده است و به جهت دارا بودن مواد مغذی در پیشگیری از دیابت موثر است.

درمان کم خونی، ضد سرطان بودن، سلامتی قلب و عروق، پیشگیری از پوکی استخوان، درمان اضطراب، سلامت چشم، کاهش فشار خون و ملین بودن شمار دیگری از خواص سلامتی دانه روغنی کنجد است.

کنجد انتخابی مطلوب‌تر برای روز‌های کم آبی

پژمان شهابی مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: امسال برای نخستین بار کشاورزان استان کشت کنجد را که محصول کم آب طلب است، جایگزین محصولات صیفی کردند.

بیشتر بخوانید

• کلزاکاران خراسان شمالی در کشت پاییزه نباید تاخیر کنند

شهابی افزود: دانه روغنی کنجد به صورت دیم و به عنوان کشت اول در این استان از سوی کشاورزان در سال‌های گذشته کشت می‌شد اما، امسال برای نخستین بار این محصول به عنوان کشت دوم جایگزین کشت‌های صیفی جات که پر آب طلب هستند، شد.

او سطح زیر کشت کنجد در اراضی دیم در استان را ۲ هزار و ۸۱۱ هکتار عنوان کرد و گفت: در سال زراعی جاری در سطح ۲۰ هکتار اراضی آبی کنجد کشت شد و برآورد می‌شود امسال حدود ۶۰۰ تن دانه روغنی کنجد برداشت شود.

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: عملکرد کنجد در اراضی آبی به ازای هر هکتار یک تن محصول است و کشت کنجد صرفه اقتصادی بسیار بالایی دارد، هم اینک هر کیلوگرم دانه روغنی کنجد بیش از ۳۵۰ هزار ریال به فروش می‌رسد.

شهابی با بیان اینکه دانه روغنی کنجد گرما دوست است اظهار داشت: کشت اول این محصول در خرداد ماه و کشت دوم این محصول در مرداد ماه انجام می‌شود.

او به کشت دیم و آبی این دانه روغنی اشاره و تصریح کرد: با توجه به نیاز آبی اندک کنجد، این دانه روغنی به عنوان کشت دوم برای کشاورزان صرفه اقتصادی دارد.

شهابی با بیان اینکه کنجد در داخل استان روغن کشی خواهد شد، گفت: این محصول بیشتر در شهرستان‌های بجنورد و مانه و سملقان کشت می‌شود.

در کشتزار‌های خراسان شمالی دانه‌های روغنی کلزا، گلرنک، کنجد، آفتابگردان، سویا و پنبه کشت می‌شود.

فرآوری کنجد سرمایه گذاری پرسود

 عمرانی یکی از تولید کنندگان روغن کنجد که چند سالی است در این زمینه فعالیت می‌کند.در کارگاه او  فرآوری انواع محصولات کشاوزی دیده می‌شود.

روغن کنجد، روغن زیتون، شیره انگور، توت و انجیر، سمنو، روغن زرد، عسل و بسیاری از محصولات فرآوری شده دیگراز جمله تولیدات آقای عمرانی در این کارگاه‌ها است.

 عمرانی در گفتگو با خبرنگار ما گفت:این کارگاه از سال ۱۳۹۱ فعالیت خود را با تولید سمنو آغاز کرد.

او افزود:با توجه به استقبال مردم در استفاده از محصولات سالم و ارگانیک همچنین کسب تجارب بسیار، تصمیم به گسترش کارگاه و ایجاد تنوع در محصولات کردیم.

او به تولید ماهانه ۵ تن روغن کنجد اشاره و اظهارکرد: به فصل پاییز و زمستان که نزدیک می‌شویم تقاضا برای خرید محصولات فرآوری شده بویژه ارده، روغن کنجد، روغن زرد و انواع شیره‌ها افزایش قابل توجهی می‌یابد از این رو بیشترین فعالیت کارگاه و فروشگاه‌های تولیدی نیز در شش ماهه دوم سال است.

عمرانی به عطر و بوی بینظیر و طعم خوش کنجد خراسان شمالی اشاره و عنوان کرد:کشت کنجد در استان خراسان شمالی بصورت دیم است و طعم و مزه بسیار مطلوبی دارد؛ به همین جهت در تولید روغن کنجد و ارده فقط از کنجد تولید شده در خراسان شمالی بهره می‌بریم.

عمرانی در ادامه گفت:به جهت روغن بسیار بالای دانه‌های کنجد، از هر ۲ کیلو کنجد یک کیلو روغن بدست می‌آید، همچنین هر کیلو روغن کنجد با قیمت ۸۵ تا ۹۰ هزار به فروش می‌رسد.

او افزود:در این فرآیند ۴ نفر بصورت مستقیم و ۱۰ نفر بصورت غیرمستقیم مشغول به کار هستند.

عمرانی با قدردانی از استقبال بسیار مردم در استفاده از محصولات تولید شده، گفت:رویکرد مردم در استفاده از محصولات بسیار مطلوب بوده؛ از این جهت چند ماهی است ، فروش اینترنتی محصولات هم آغاز شده است.

عمرانی در خصوص صادرات محصولات فرآوری شده کارگاهش افزود: محصولات تولیدی به استان‌های بوشهر، خراسان رضوی و استان اصفهان صادر می‌شود و علیرغم کیفیت بالای محصولات و استقبال کشور‌های همسایه در استفاده از محصولان اینچنینی بخصوص حلوا شکری و ارده هنوز موفق به صادرات خارج از کشور نشده ایم.

عمرانی در پایان به سخت گیری‌های بی شمار در خصوص دریافت برچسب سلامت اشاره و عنوان کرد: یکی از مشکلات اساسی در دریافت برچسب سلامت، کمبود اعتبار و نقدینگی است؛ ارائه برچسب سلامت منوط به داشتن کارخانه و فضای زیاد است که با توجه به شرایط فعلی هزینه و سرمایه گذاری هنگفتی می‌خواهد.

حرف آخر

امروزه کنجد در بهبود ساختمان خاک و افزایش نفوذ پذیری آن نقش موثری داشته و به عنوان یکی از گیاهان مناسب برای تناوب‌های زراعی در نظر گرفته می‌شود.

همچنین در بعضی از مناطق این گیاه به عنوان کود سبز کاشته می‌شود. میزان تقاضا برای محصولات کنجدی رو به افزایش است و در سال‌های آتی از عرضه پیشی گرفته و بازار با کمبود مواجه خواهد شد.

یکی از محصولاتی که دولت می‌تواند بر روی آن سرمایه گذاری ویژه‌ای انجام دهد، کنجد و فرآورده‌های مرتبط با آن است.

در سال‌های اخیر، با توجه به خشکسالی‌ها و پیش‌بینی‌های صورت گرفته، بالا رفتن بهره برداری از آب، مقاوم بودن گیاه کنجد به کم آبی، خشکی و شوری، رعایت الگوی کشت مناسب در مناطق نیمه گرمسیر و گرمسیر، جایگزین نمودن زراعت‌های مقاوم به کم آبی با زراعت‌های با مصرف بالای آب، افزایش درآمد کشاورزان و کیفیت بالای محصول کنجد، کشت این محصول را افزایش داده است.

نویسنده گزارش اکرم دانش طلب

انتهای پیام/د