به گزارش خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، چند روز پیش خبری با تیتر «خرید و فروش بنا‌های تاریخی مانعی ندارد» به نقل از پایگاه اطلاع رسانی میراث فرهنگی خراسان رضوی در فضای رسانه‌ای خراسان رضوی منتشر شد که تعجب همگان را به همراه داشت. مضمون خبر درباره واکنش میراث فرهنگی به فروش خانه تاریخی سالاری بود.

احسان زهره وندی سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی در خبر منتشر شده در مصاحبه با پایگاه روابط عمومی میراث فرهنگی گفت: خرید و فروش ملک تاریخی مانعی وجود ندارد، اما با افرادی که اقدام به تخریب و یا آسیب رساندن به اثر تاریخی می‌کنند، برخورد حقوقی قاطع صورت خواهد گرفت. در واقع این تخریب برای افراد نتیجه‌ای نخواهد داشت؛ البته در کنار موارد گفته شده اقدامات پیشگیرانه نیز انجام خواهد شد.

بیشتر بخوانید

• چوب حراج به یک خانه تاریخی دیگر در مشهد

او می‌افزاید: تاکنون اخباری مبنی بر تخریب خانه سالاری دریافت نکرده‌ایم. تمام آثار تاریخی بافت پیرامون حرم و بافت تاریخی مشهد ثبت شده‌اند و ثبت آن به شهرداری‌ها و استانداری‌ها نیز ابلاغ شده است؛ بنابراین چنانچه استعلام دریافت پروانه و ساخت ساختمان در این محل صورت گیرد، با مخالفت مواجه خواهد شد و به این ترتیب نتیجه‌بخش نخواهد بود.

وقتی خبر فروش خانه‌های تاریخی را خواندم اولین مطلبی که به ذهن من یا شاید همه ما می‌رسد این است که خریدار برای تخریب خانه تاریخی و تبدیل آن به یک هتل امروزی یا یک آپارتمان امروزی خانه را خریداری کرده است. وقتی با یک کارشناس شهرسازی که تمایلی به ذکر نامش نداشت صحبت می‌کنم و به فروش خانه‌های تاریخی اعتراض می‌کنم در پاسخ اینطور می‌گوید: خرید و فروش املاک تاریخی به معنای زنده بودن آن است و خرید و فروش خانه‌های تاریخی ممنوعیت قانونی ندارد.

او اینطور می‌افزاید: قرار نیست که کسی که خانه تاریخی را خریداری می‌کند در ماهیت آن خانه خللی ایجاد کند. قانون نیز از حفظ خانه‌های تاریخی حمایت می‌کند و از یک سال تا ۱۰ سال زندان برای کسی که به خانه تاریخی آسیب برساند پیش بینی کرده است.

این کارشناس شهرسازی ادامه می‌دهد: اکنون در شهر‌هایی مثل یزد و کاشان خانه‌های تاریخی به هتل‌های سنتی تبدیل شده است و در مشهد نیز خانه پیشه وران قرار است به یک رستوران سنتی تبدیل شود هر چند این خانه هنوز به بهره برداری نرسیده است.

آیا ضمانتی وجود دارد که خانه‌های تخریبی از فهرست آثار ملی خارج نشود؟

این صحبت‌ها در حالی است که تاکنون فقط خانه تاریخی پیشه وران مشهد از گزند تخریب بعد از خریداری درامان مانده است و سایر خانه‌های تاریخی بعد از خریداری به سرنوشت تخریب دچار شده اند.

مرجان اکبری معاون میراث فرهنگی بعد از تخریب خانه تاریخی سیدان در مهر ۱۳۹۷ در مصاحبه با رسانه‌ها به تخریب چند خانه تاریخی اشاره می‌کند و می‌گوید: هفت خانه تاریخی مشهد از جمله خانه حناساب، سرای ترکمن ها، خانه زرین زاده و خانه براتی با پیگیری مالکان خانه و رأی دیوان عدالت اداری از فهرست آثار تاریخی خارج شده است.

بعد از خواندن این مصاحبه این سوال برایم ایجاد می‌شود که چه ضمانتی وجود دارد که خانه تاریخی سالاری نیز به سرنوشت خانه‌های تاریخی خارج شده از آثار ملی دچار نشود دیوان عدالت با چه شرایط و توجیهی اجازه خارج کردن اثر را از فهرست آثار ملی داده اند.

در کنجکاوی برای پیدا کردن پاسخ سوألم با فاطمه آرمان حقوقدان و وکیل دادگستری صحبت می‌کنم. او می‌گوید: آیین نامه‌ای درباره آثار تاریخی وجود دارد. در این آیین نامه تعریفی از خانه‌های تاریخی وجود دارد. مالکان خانه‌های تاریخی بر اساس قوانین اجازه تخریب آثار تاریخی ندارند و فقط باید بر اساس ضوابط میراث فرهنگی خانه را بازسازی کنند. مالکان معمولا برای اینکه بتوانند خانه تاریخی را از فهرست آثار ملی خارج کنند برای مدتی خانه را خالی از سکنه نگه می‌دارند به طور طبیعی خانه‌ای که مدت زیادی خالی از سکنه باشد بر اثر عوامل طبیعی مثل باد و باران تخریب می‌شود.

این حقوقدان ادامه می‌دهد: حتی در مواردی خانه به صورت عامدانه از سوی صاحبخانه تخریب می‌شود وقتی خانه این طور رو به تخریب می‌رود بازسازی آن هزینه زیادی می‌برد بعد از سوی دیگه در آیین نامه‌ها بند‌هایی برای تعریف خانه‌های تاریخی وجود دارد و تعریف می‌شود که بنا با فلان سال قدمت دارای ارزش تاریخی است حال مالک خانه تاریخی برای اینکه بتواند اثر را از ثبت آثار ملی خارج کند مدارکی جعلی را ارائه می‌دهد که ملک او کمتر از میزان سال تعیین شده در آیین نامه قدمت دارد و در واقع مالکان با این قبیل کار‌ها قانون را دور می‌زنند و خانه‌ها را از ثبت در آثار تاریخی خارج می‌کنند.



آینده‌ای جدید در انتظار خانه‌های تاریخی

برای نوشتن گزارشم با نبوی موسس و رئیس سابق انجمن صنفی راهنمایان گردشگری خراسان رضوی تماس می‌گیرم و او  چشم انداز جدیدی را درباره خانه‌های تاریخی برایم می‌گشاید. وقتی قضیه فروش خانه تاریخی سالاری را با این فعال گردشگری مطرح می‌کنم پاسخ‌های جالبی را می‌شنوم. این راهنمای تورهای ایرانگردی و جهانگردی  می‌گوید: ایران از کشور‌هایی است که خانه‌های تاریخی بسیاری دارد شاید بتوان گفت در دنیا فقط ایتالیا است که مانند ایران خانه‌های تاریخی بسیاری دارد. با وجود این تعداد خانه‌های تاریخی، گاهی گله‌هایی از تخریب خانه‌های تاریخی مطرح می‌شود، اما واقعیت این است که مگر تا چه میزان می‌توان همه این خانه‌های تاریخی را حفظ کرد. در رویکرد‌های جدید معمولا خانه‌هایی که واجد ارزش تاریخی و فاخر هستند حفظ می‌شود.

او می‌افزاید: شما توجه داشته باشید که خانه‌های قدیمی وقتی بلا استفاده به حال خود رها می‌شود بعد از مدتی رو به خرابی می‌رود یا اینکه پاتوق افراد ولگرد یا معتاد می‌شود یا مورد سوء استفاده سودجویان و سرقت واقع می‌شود.

بیشتر بخوانید

• چه آینده ای در انتظار بافت های تاریخی مشهد است؛ زوال یا احیا؟
• خانه‌های تاریخی مشهد جانی تازه می‌گیرند
• خرید و فروش آثار ملی مانعی ندارد

این فعال گردشگری ادامه می‌دهد: پیش از این قوانین سخت گیرانه‌ای درباره خرید و فروش خانه‌های تاریخی وجود داشت، اما اینکه میراث فرهنگی الان اجازه خرید و فروش خانه‌های تاریخی را می‌دهد می‌توان به آینده و احیای آینده خانه‌های تاریخی امیدوار بود البته که باید از نیت خریدار نیز اطمینان حاصل شود.

نبوی بیان می‌کند: دولت و میراث فرهنگی نیز به تازگی بخشی از بنا‌های تاریخی و فرهنگی که فاخر نیستند برای بهره برداری به بخش خصوصی واگذار می‌کند که اقدام پسندیده‌ای است، ولی باید قوانینی برای نظارت بر بخش خصوصی در بهره برداری از این ساختمان‌های تاریخی وجود داشته باشد.

او تصریح می‌کند: تبدیل ساختمان‌های قدیمی به بومگردی یا کافه کتاب یا رستوران‌های سنتی نمونه‌هایی از رویه جدیدی است که در بهره برداری از آثار تاریخی وجود دارد. به طور مثال نمونه موفق آن مجموعه گردشگری بابا قدرت است.

این کارشناس گردشگری در پاسخ به این سوال که چرا در مشهد و بافت ثامن ما نمونه‌های کمی از هتل‌های سنتی یا بومگردی‌ها را داریم می‌گوید: دلیل اصلی این مسأله به این برمی گردد که در مشهد بین دستگاه‌های اجرایی هماهنگی و وحدت نظر لازم در خصوص بهره برداری از بنا‌های تاریخی وجود ندارد.

شهرداری تسهیلاتی را برای احیای بنا‌های تاریخی ارائه می‌کند

محمد واحدی مسئول امور رسانه‌ای شهرداری منطقه ثامن می‌گوید: معمولا بحثی که در زمینه‌های خانه‌های تاریخی وجود دارد بحث احیا و مرمت این خانه‌ها است. معمولا در زمینه مرمت این خانه‌های تاریخی قوانین و ضوابطی از سوی میراث فرهنگی وجود دارد. احیای این خانه‌های تاریخی برای مالکان بسیار هزینه بر است از طرفی میراث فرهنگی نیز به دلیل بودجه کم قادر به ارائه تسهیلات برای احیا و بازسازی نیست.

او می‌افزاید: کاری که شهرداری برای حفظ خانه‌های تاریخی انجام داده است در دو بخش خلاصه می‌شود بخش اول: ارائه مشوق‌هایی برای احیای خانه‌های تاریخی است که به شکل تخفیف در بهای پروانه نوسازی یا تخفیف در دریافت عوارض است.

مسئول امور رسانه‌ای شهرداری منطقه ثامن ادامه می‌دهد: اقدام دومی که شهرداری در سال‌های اخیر انجام داده است خرید تعدادی از خانه‌های قدیمی و احیا و بازسازی آن است که شاخص‌ترین آن در سال‌های اخیر خانه تاریخی داروغه است. همچنین به تازگی شهرداری خانه تاریخی پریشانی را خریداری کرده است و با سرمایه گذار خصوصی به تقاهم رسیده است تا با کاربری‌های تعریف شده برای ساختمان‌های تاریخی (مثل بومگردی یا رستوران سنتی یا قهوه خانه) خانه پریشانی را احیا کند.

واحدی بیان می‌کند: تفاهمنامه پنج جانبه‌ای بین استانداری، شهرداری، میراث فرهنگی، صندوق توسعه حرم‌ها با هدف حمایت از خانه‌های تاریخی مشهد منعقد شده است که تسهیلات کم بهره و مشوق‌هایی رو برای بازسازی خانه‌های تاریخی ارائه می‌کنند.

جای هتل‌های سنتی در مشهد خالی است

به تازگی در تعدادی از شهر‌های ایران مثل یزد و کاشان هتل‌های سنتی راه اندازی شده است. این هتل‌های سنتی همان خانه‌های قدیمی و تاریخی است که با ضوابط میراث فرهنگی احیا شده است از این نوع هتل‌ها هنوز در مشهد وجود ندارد. در صحبت هایم با مسئول امور رسانه‌ای منطقه ثامن از او این سوال را می‌پرسم آیا شهرداری می‌تواند خانه‌های تاریخی محدوده ثامن را به هتل سنتی تبدیل کند و این هتل‌های سنتی در مالکیت و نظارت شهرداری فعالیت کند؟ واحدی در پاسخ به سوال من این طور می‌گوید: شهرداری بر اساس قوانین باید فعالیت‌هایی را انجام دهد که عام المنفعه باشد و راه اندازی هتل‌های سنتی به نوعی فعالیت تجاری به حساب می‌آید و شهرداری بر اساس قوانین اجازه ورود به فعالیت‌های تجاری را ندارد.

باید عزمی راسخ برای حفظ خانه های تاریخی وجود داشته باشد

در پایان گزارش و بعد از آوردن همه صحبت ها، چیزی که به نظر می آید حلقه مفقوده برای حفظ خانه های تاریخی باشد، هماهنگی است که باید بین دستگاه های اجرایی و مسئول در حفظ آثار تاریخی وجود داشته باشد.

در نوشتن این گزارش وقتی با یکی از مسئولان که تمایلی به ذکر نامش نداشت  صحبت می کنم و به او می گویم که برای حفظ آثار تاریخی بعد از خرید و فروش چه ضمانتی وجود دارد؟

او هم در پاسخ می گوید: هیچ ضمانتی نمی تواند وجود داشته باشد وقتی که سایر دستگاه های اجرایی هماهنگی لازم را نداشته باشند. به طور مثال ما چطور می توانیم ضمانت بدهیم که فلان خانه تاریخی بعد از فروش از فهرست آثار ملی خارج نشود وقتی که خریدار بتواند با هزار ترفند و توجیه رأی دیوان عدالت اداری را بگیرد پس می بینیم که دستگاه قضایی نیز یکی از نهادهایی است که باید برای حفظ اثر تاریخی همراه باشد. 

در جست و جویم برای نوشتن این گزارش وقتی با یکی از فعالان سمن های میراث فرهنگی مشهد هم کلام می شوم از جلساتی می گوید که کاملا فرمایشی است و بعد از اتمام جلسه هر کدام از دستگاه های مربوط در زمینه حفظ آثار تاریخی رویه خود را در پیش می گیرد و نتیجه این ناهماهنگی همین وضعیتی می شود که امروز در زمینه خانه های تاریخی مشهد می بینیم.

در پایان این گزارش شاید بتوان گفت که خانه تاریخی می تواند متروکه نباشد یا حتی در حد یک موزه خلاصه نشود اگر همه با هم برای حفظ آثار تاریخی اتحاد داشته باشیم. این اتحاد می تواند از بدنه مردم تا مسئولان باشد.

گزارشگر: مریم مزروعی

انتهای پیام//م.م