به گزارش  خبرنگار حوزه سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای؛ موضوعی که شاید در طول نزدیک به دو دهه گذشه در صدر تعاملات ایران و این سازمان بین‌المللی قرار گرفته است.

بیستم مرداد بود که امیر دریابان علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در توئیتر نوشت: «ساعتی قبل در گفت‌وگو با دوست و همکارم جناب آقای پاتروشف دبیر شورای امنیت ملی روسیه تحولات افغانستان، سوریه و خلیج فارس را بررسی کردیم. خوشبختانه موانع سیاسی برای عضویت ایران در پیمان شانگهای برداشته شده و با طی تشریفات فنی، عضویت ایران نهایی خواهد شد.»

قرار است در ماه آینده یعنی روز‌های ۱۶ و ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ برابر با ۲۵ و ۲۶ شهریورماه، نشست سالیانه شورای سران دولت‌های عضو سازمان همکاری شانگهای در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار شود.

در برخی رسانه ها زمزمه هایی شنیده می‌شود مبنی بر اینکه با دعوت رسمی تاجیکستان به عنوان رئیس دوره‌ای سازمان شانگهای از ایران برای حضور در این نشست، سیدابراهیم رئیسی  رئیس جمهوری اسلامی کشورمان در این نشست حضور خواهد یافت.

در حقیقت پس از سال ۲۰۰۵ که ایران به عضویت ناظر این سازمان در آمد، کشور‌هایی همچون هند و پاکستان توانسته‌اند عضویت دائم خود را در این سازمان به نتیجه برسانند. با این حال بنا بر دلایل مختلف حقوقی و سیاسی، جمهوری اسلامی ایران تاکنون در این زمینه موفق نبوده است، اما برخی می‌گویند که این بار با درخواست رسمی روسیه که کتبا به دبیرخانه این سازمان ارسال شده، به عنوان عضو دائم پذیرفته خواهد شد.

سازمان همکاری شانگهای چیست؟

سازمان همکاری شانگهای، سازمانی میان دولتی است که در حال حاضر دارای هشت عضو دائم یعنی کشور‌های هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان است و چهار کشور افغانستان، بلاروس، ایران و مغولستان نیز به عنوان عضو ناظر و شش کشور آذربایجان، ارمنستان، پادشاهی کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا نیز از شرکای گفت‌وگوی آن محسوب می‌شوند.

این سازمان در سال ۲۰۰۱ توسط کشور‌های چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی پایه‌گذاری شد و پس از آن در سال‌های بعد، ایران، مغولستان، پاکستان، هند، افغانستان و بلاروس به عنوان اعضای ناظر به این سازمان پیوستند. هدف اصلی تشکیل سازمان شانگهای با توجه به ایفای نقش اصلی روسیه و چین در آن، برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه بود که گرچه هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود، اما توانسته  است در بسیاری از معادلات منطقه‌ای و جهانی نقش موثری ایفا کند.

طبق اساس‌نامه پیمان شانگهای، عضویت دائم کشور‌های جدید باید به تائید تمام اعضای دائم سازمان برسد. این سازمان به عنوان یک نهاد با نفوذ همکاری‌های منطقه‌ای، سازمانی میان‌دولتی است که دو دهه گذشته (سال ۲۰۰۱ ) با هدف همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد. ایران که در سال ۲۰۰۸ برای پیوستن کامل درخواست عضویت و بار‌ها و بار‌ها بر این خواسته تأکید کرد، اما از سال ۲۰۰۵ تاکنون تنها از وضعیت ناظر برخوردار است، حال که زمزه هایی در مورد عضویت ایران شنیده می شود، اگر تهران عضو این سازمان باشد چه منافعی خواهد داشت؟

عضویت دائم شانگهای چه منافعی برای ایران دارد؟

به عقیده کارشناسان با توجه به ظرفیت تاثیرگذاری سازمان شانگهای، عضویت ایران منافع زیادی را در پی خواهد داشت، عضویت در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند هزینه‌های سیاسی و اقتصادی ایران را در عرصه مبارزه با افراط‌گرایی، تروریسم و قاچاق مواد مخدر کاهش دهد.

علاوه بر این سطح همکاری‌های منطقه‌ای ایران با کشور‌های آسیای مرکزی، سیاست تنش زدایی و اعتماد فی‌مابین را افزایش دهد، مشارکت اقتصادی میان کشورها، افزایش حجم تبادلات تجاری و پیوستن به بازار جهانی برای کشور‌های عضو با پیوستن ایران تسهیل شده و ایران از این فرایند سود متقابل خواهد برد. در نهایت، حجم تهدیدات از نواحی مختلف با هم‌گرایی کشور‌های عضو کاهش می‌یابد و از بین بردن آن با هزینه کم‌تری صورت می‌گیرد.

محسن پاک‌آیین سفیر پیشین کشورمان در جمهوری آذربایجان در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان،درباره مزایای عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای گفت: ایران با عضویت دائم در این سازمان، به بازار‌های گسترده کشور‌های عضو سازمان شانگهای نیز متصل می‌شود و در حوزه‌های مختلف تجاری، ترانزیت و انرژی به عنوان یک قدرت منطقه می‌تواند با این کشور‌ها تعاملات اقتصادی مثبتی را داشته باشد. سازمان شانگهای یک سازمانی است که با هدف ایجاد ترتیبات امنیتی بین اعضا و تامین امنیت اعضا و منطقه تشکیل شده و هشت کشور عضو آن هستند. 

وی همچنین گفت که با توجه به این‌که اخیرا ایران عضو ناظر اتحادیه اوراسیا شده، حضور در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند این روند را تکمیل کند که ایران از ظرفیت‌های اقتصادی کشور‌های این حوزه که ۶۵ درصد جمعیت جهان و منابع جهان را در خود جای داده، نیز استفاده کند.

حسن عابدینی کارشناس مسائل بین الملل  هم با اشاره به اهمیت عضویت ایران در سازمان شانگهای، گفت که این اتحادیه شانگهای از نظر جمعیتی که در برمی‌گیرد اهمیت دارد، همچنین از جهت سرمایه و توان اقتصادی که دارد از اهمیت خاصی برخوردار است، چراکه یک اقتصاد جهانی مانند چین در آن عضویت دارد؛ این اتحادیه از جهت فناوری بسیار پرقدرت است و این اتحادیه دست کم دو عضو دائم شورای امنیت یعنی روسیه و چین در آن هستند، به همین دلیل در حوزه تصمیم‌گیری‌های بین المللی هم بسیار تاثیر گذار است.

حسن هانی زاده کارشناس مسائل منطقه هم در گفت‌‎وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره اهمیت عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای بر این باور است که  سازمان همکاری‌های شانگهای یک سازمان اقتصادی بسیار بزرگی است که نزدیک به یک سوم جمعیت جهان را در خود جای داده است و می‌تواند به یک سازمان همکای‌های اقتصادی بسیار تاثیرگذاری تبدیل شود.

وی همچنین معتقد است که ظرفیت بالایی که سازمان همکاری شانگهای برای تبادل اقتصادی دارد، می‌تواند در تقابل با هژمونی آمریکا و سیاست‌های اقتصادی یک جانبه گرایانه واشنگتن قرار بگیرد، در همین راستا باید اراده لازم در میان کشور‌های عضو شانگهای به وجود بیاید که به جای دلار، ارز جدیدی در حوزه شانگهای تشکیل شود.

عضویت ایران در شانگهای بعد از تقریبا دو دهه؛ ممکن یا غیرممکن؟

پاک‌آیین سفیر پیشین کشورمان در جمهوری آذربایجان گفت که کشور‌های چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، هند، پاکستان و ازبکستان عضو این سازمان هستند و برای این‌که عضو جدیدی پذیرفته شود نیاز به اجماع است، برای پذیرش عضویت یک کشور دیگر، هر هشت کشور باید رای مثبت بدهند و حتی اگر یکی از کشور‌ها رای مثبت ندهد، عضویت کشور جدید در سازمان شانگهای منتفی می‌شود.

وی افزود: ایران مدت‌هاست به دنبال عضویت در این سازمان است، عضویت ایران در سازمان شانگهای به نفع هر دو طرف است، هم به نفع ایران و هم این سازمان. در مقاطعی برخی از کشور‌ها به عضویت دائم ایران رای مثبت ندادند، از جمله این کشور‌ها تاجیکستان بود که دخالت ایران در امور داخلی این کشور و ارتباط با نهضت اسلامی تاجیکستان را بهانه کرد و به عضویت دائم ایران رای مثبت نداد. در یک مقطعی در دوران «اسلام کریم‌اف» نیز ازبکستان معتقد به اضافه شدن اعضای جدید به شانگهای نبود و به هر کشوری که خواستار عضویت بود، رای منفی می‌داد.

سفیر پیشین کشورمان در جمهوری آذربایجان با بیان اینکه برای عضویت در این سازمان باید روابط دوجانبه خودمان را با کشور‌های عضو مستحکم کرده و رای آن‌ها را جلب کنیم، تصریح کرد: سوءتفاهماتی که بین ایران و تاجیکستان وجود دارد را رفع کنیم، البته تا جایی که اطلاع دارم این سوءتفاهمات با سفر‌های انجام شده، خنثی شده و کاهش یافته است. باید با هر ۶ کشور به صورت دوجانبه کار کنیم و رای آن‌ها را به دست بیاوریم و بعد در دوره رای گیری بتوانیم اجماع را حاصل کنیم.

پاک آیین اضافه کرد: برای سازمان شانگهای هم اهمیت دارد که با قدرتی مثل ایران و کشوری ثبات‌ساز در منطقه که به لحاظ اقتصادی دارای منابع بسیار غنی برای همکاری اقتصادی است و پل ارتباطی شرق آسیا با غرب آسیا و شمال به جنوب تلقی می‌شود، ارتباطی نزدیک داشته باشد، لذا برای شانگهای هم بسیار مهم است که یک کشور مهمی مانند ایران که هم به لحاظ ژئوپلتیکی در موقعیت بسیار ویژه‌ای قرار دارد و پل ارتباطی شرق و غرب و شمال و جنوب است و دارای منابع غنی و ثروت مانند نفت، گاز و معادن است، بتواند با این کشور ارتباط برقرار کرده و همکاری کند.

سفیر پیشین کشورمان در جمهوری آذربایجان تاکید کرد: عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای برای هر دو طرف دارای مزیت است و در چارچوب یک دیپلماسی برد - برد باید به آن نگاه کرد. به نظر می‌رسد با توجه به صحبت‌هایی که برخی از مسئولان کرده‌اند، موانع اصلی برای عضویت ایران در این سازمان فراهم شده و در اجلاس بعدی نظر مساعدی نسبت به این امر وجود خواهد داشت. البته این به این معنی نیست که حتماً ممکن است عضویت ایران را در جلسه بعد بپذیرند. ولی در مجموع نظرات مساعد است و ممکن است به عضویت دائمی ایران منجر شود.

عابدینی کارشناس مسائل بین الملل هم معتقد است که همه کشور‌ها تلاش می‌کنند تا زمینه برای بزرگ‌تر و قدرتمند‌تر شدن اتحادیه شانگهای را فراهم کنند. در این مدتی که ایران به عنوان عضو ناظر در این اتحادیه عمل می‌کند، مخالفت خاصی از سوی اعضای شانگهای مشاهده نشده است. به نظر می‌رسد تنها کشور‌ی که مخالف شکل گیری اتحادیه‌هایی مانند شانگهای هستند آمریکاست، چرا که واشنگتن معتقد است که در صورت شکل‌گیری چنین اتحادیه‌های پر قدرتی توان اقتصادی آن‌ها کاهش پیدا می‌کند، همچنین تنها حامی خروج انگلیس از اتحادیه اروپا واشنگتن بود، بنابراین تنها موضوع در عضویت ایران در شانگهای کارشکنی‌های آمریکاست و آن‌ها سعی می‌کنند از طریق فشار به برخی از حلقه‌های نازک در این زمینه اقدامی کند، اما در این زمینه زیاد نمی‌تواند تعیین کننده باشد.

در آخر باید گفت که دولت‌های یازدهم و دوازدهم نقشی تعیین کننده در بسترسازی برای عضویت دائم ایران در شانگهای داشته‌اند، اما در صورت تحقق، این دستاورد دیپلماتیک، سیاسی و امنیتی را باید در کارنامه عملکرد دولت سیزدهم مورد ارزیابی قرار داد، لذا باید منتظر ماند تا دید تا یک ماه آینده ذیل نشست سالانه سازمان شانگهای چه اتفاقی می افتد.

گزارش از فاطمه زهرا نصراللهی

انتهای پیام/