به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از سمنان، انتخابات از مولفه‌های اصلی دموکراسی یا مردم سالاری در جوامع دموکراتیک و توسعه یافته محسوب می‌شود و تنها راهکار و امکانی است که سیاست و قدرت را از انحصار افراد و گروه‌های خاص بیرون می‌کشد و به میان مردم می‌آورد، ولی مقدار استفاده از آن، به آگاهی سیاسی و حساسیت سیاسی خود مردم وابسته است.
خاستگاه نظام‌های سیاسی، نقش مردم در سیاست و حکومت، فرایند و میزان اثرگذاری شهروندان در تصمیمات سیاسی و در نهایت نظام‌های انتخاباتی در کشورها عناصری است که مختصات «انتخابات» را مشخص می‌کند.
شرکت افراد واجد شرایط رأی در انتخابات برای رأی دادن به نامزدها، یعنی ایفای نقش آن افراد در تعیین مسئولان نظام برای اداره کشور است. با توجه به اهمیت حضور مردم پای صندوق‌های رأی، در آستانه هر انتخاباتی، این سؤال مطرح می‌شود که آیا شرکت در انتخابات، حق مردم است یا یک تکلیف دینی و شرعی به حساب می‌آید. پاسخ به این سؤال ضروری و دارای اهمیت از حیث حضور یا عدم حضور پای صندوق رأی و کیفیت رأی دادن است. در واقع با توجه به اینکه در مفهوم حق «اختیار» و در مفهوم تکلیف «الزام و اجبار» نهفته است، پیامد‌های حق دانستن شرکت در انتخابات و یا تکلیف دانستن آن، بسیار متفاوت می‌باشد.
بیشتر بخوانید: از اعلام اسامی نامزدهای تایید صلاحیت شده انتخابات شورا‌های استان تا مشارکت حداکثری مردم در انتخابات
در یک نظام دینی که مردم از روی اختیار آن را انتخاب می کنند، حفظ این نظام و تلاش برای استمرار آن به بهترین وجه برای افراد واجد شرایط رأی دادن یک تکلیف و وظیفه دینی و شرعی خواهد بود و ثانیاً این افراد باید در انجام تکلیف نهایت دقت را برای صحیح انجام دادن آن داشته باشند. انجام صحیح تکلیف در انتخابات، یعنی با مطالعه و تحقیق از میان نامزدها براساس معیار‌ها و ملاک‌های معقول و دینی، بهترین‌ها را شناسایی کنند به عبارت دیگر انتخاب نامزدهای ریاست جمهوری مورد نیاز برای تصدی مسئولیت‌ها اهمیتی معادل تعیین آینده یک نظام و مملکت را دارد.
انتخابات اعم از حق داوطلبی یا حق رای از مهمترین مصادیق حقوق شهروندی به حساب می‌آید، در این معنی زمانی که در روابط حق و تکلیف شهروندان در یک جامعه شهروندمدار قرار می‌گیریم، این شهروندان هستند که در خود احساس مسولیت کرده و با شرکت در انتخابات یا در قالب حق انتخاب شدن یا حق انتخاب کردن به این مهم عمل می‌کنند.
استیفای حقوق و آزادی‌های مدنی و سیاسی از جمله آزادی اندیشه و بیان، مشارکت مردم در حیات اجتماعی به برخورداری بدون تبعیض شهروندان از حق بهره‌مندی از نظام اقتصادی شفاف و رقابتی و سایر حقوق، تنها با تعهد، مسئولیت‌پذیری و اراده سیاسی دولت امکان‌پذیر است که مستلزم بهره گیری از حق تعیین سرنوشت و اداره شایسته امور کشور به اتکای آرای عمومی از طریق نظام انتخاباتی سالم است.
نظر به اینکه استیفای حقوق شهروندی بدون آگاهی، توانمندی و مسئولیت‌پذیری شهروندان نسبت به حقوق، تکالیف و منافع عمومی امکان‌پذیر نیست و شهروندان به شکل برابر از حق مشارکت در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش برخور دارند و می‌توانند این حق را از طریق همه‌پرسی یا انتخابات آزاد و منصفانه اعمال کنند.
شرکت در انتخابات در نظام جمهوری اسلامی ایران حق شرعی و قانونی و نیز تکلیف شرعی مردم است، این تکلیف شرعی در فتوای فقها از جمله امام‌خمینی (ره) و مقام معظم رهبری انعکاس پیدا کرده‌است. ازجمله اینکه حضرت امام خمینی(ره) در این خصوص می‌فرمایند: «امروز شرکت در انتخابات ریاست جمهوری نه فقط یک وظیفه اجتماعی و ملی است، بلکه یک وظیفه شرعی و الهی است که شکست در آن، شکست جمهوری اسلامی است، که حفظ آن بر جمیع مردم از بزرگ‌ترین واجبات و فرایض است و وسوسه در آن از شیطان، بلکه عمال شیطان بزرگ است».
مقام‌معظم رهبری نیز شرکت در انتخابات را هم حق مردم و هم تکلیف آنان می‌دانند: «هم حق و هم تكلیف مردم است كه بیایند و سرنوشت كشورشان را به‌دست خودشان معیّن كنند؛ زیرا كه كشور متعلّق به مردم است. مردم باید بیایند و با انتخاب صحیح و آزادانه، قانون‌گذارانشان را در قوّه‌ی مقنّنه معیّن كنند؛ مجریان خودشان را با ترتیبی كه در قانون معیّن شده است، معیّن كنند. این حقّ مردم است و متعلّق به آن‌هاست؛ اما تكلیف هم هست. این‌طور نیست كه یكی بگوید من نمی‌خواهم از این حقّم استفاده كنم؛ نه، سرنوشت نظام بسته‌ی به احقاق و استنقاذ این حقّ است؛ این تكلیف است؛ باید همه شركت كنند».
ایشان شرکت در انتخابات را «واجب عینی» می‌دانند که «وظیفه شرعی، اسلامی و الهی مردم است».بنابراین می‌توان گفت در نظام جمهوری اسلامی ایران شرکت در انتخابات تکلیف شرعی مردم است و نه تکلیف قانونی آنان؛ تفاوت میان تکلیف شرعی و تکلیف قانونی در آنست که تکالیف شرعی ضمانت اجرایی همچون ضمانت اجرایی تکالیف قانونی ندارد و عدم عمل به این تکالیف تنها عقوبت اخروی را بدنبال خواهد داشت، هرچند عدم عمل به این تکالیف می‌تواند عواقب دنیوی نیز داشته باشد همچنان که عدم شرکت در انتخابات می‌تواند منجر به طمع دشمنان به کشور و به خطر افتادن امنیت ملی گردد و یا سبب روی کار آمدن دولتی ضعیف و ناتوان شود که تاثیر مستقیمی می‌تواندبر زندگی مردم و به خصوص وضعیت معیشتی آن‌هاداشته باشد.
مهدی بشارت کارشناس علوم سیاسی در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از سمنان،گفت: یکی از مسائلی که در آستانه انتخابات مورد توجه قرار می‌گیرد آن است که آیا شرکت در انتخابات حق مردم و یا تکلیف آنان است، اگر شرکت در انتخابات را صرفاً حق مردم بدانیم عدم شرکت در انتخابات نیز حق مردم خواهد بود زیرا حق امری اختیاری است؛ اما اگر شرکت در انتخابات را تکلیف مردم بدانیم آن‌جاست که مردم ملزم به شرکت در انتخابات خواهند بود و حق عدم شرکت در انتخابات را نخواهند داشت .
او هم چنین در این خصوص ابراز داشت: برای پاسخ به این سوال که آیا در نظام جمهوری اسلامی ایران شرکت در انتخابات حق مردم است و یا تکلیف آنان، ابتدا باید معنای حق و تکلیف را روشن نماییم که حق عبارت است از اختیاری که به‌موجب قانون یا شرع برای انسان شناخته می‌شود تا بتواند امری را انجام دهد یا ترک نماید. تکلیف عبارت است از آنچه به‌موجب قانون یا شرع برعهده انسان است که به واسطه آن فرد ملزم به انجام یا ترک فعلی می‌شود یعنی انجام یا ترک کاری بر انسان واجب می‌شود. همان‌طور که مشخص است در تعریف حق "اختیار" و در تعریف تکلیف"الزام" وجود دارد. در این تعاریف ما با چهار مقوله حق شرعی، حق قانونی و تکلیف شرعی، تکلیف قانونی مواجه هستیم؛ حال باید ببینیم شرکت در انتخابات در ایران شامل کدام یک از این موارد می‌شود.
شرکت در انتخابات حق شرعی یا قانونی؟
بشارت تشریح کرد: شرکت در انتخابات، حق تعیین سرنوشت است، بر اساس آموزه‌های دینی هر فرد حق تعیین سرنوشت خود را داردو حق شرکت در انتخابات امری است که هم قانون اساسی و هم شرع مقدس اسلام به آن اهتمام داشته‌اند.
این کارشناس علوم سیاسی هم چنین اضافه کرد: بر این اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که برگرفته از شرع مقدس اسلام می‌باشد در اصل ۵۶،«حق حاکمیت مطلق بر جهان و انسان را از آن خدا دانسته و بیان داشته‌است که هم او، انسان را بر سرنوشت اجتماعی خویش حاکم ساخته‌است و هیچ‌کس نمی‌تواند این حق الهی را از انسان سلب کند» درواقع قانون اساسی با استناد به شرع مقدس اسلام حق حاکمیت مردم بر سرنوشت خود را به رسمیت شناخته‌است و در اصل ششم یکی از راه‌های اِعمال این حق حاکمیت را شرکت مردم در انتخابات و تعیین افرادی برای اداره امور عمومی کشور با رای مستقیم یا غیرمستقیم آنان بیان کرده‌است. بنابراین شرکت در انتخابات حق شرعی و قانونی مردم است و کسی اجازه ندارداین حق را از مردم سلب نماید.
شرکت در انتخابات تکلیف شرعی یا قانونی؟
او بیان کرد: تکلیف شرعی به‌معنای وظیفه‌ای است که از ناحیه دین بر عهده دینداران نهاده می‌شود که به واسطه آن انجام دادن یا ترک کاری بر فرد دیندار واجب می‌شود. تکلیف قانونی وظیفه‌ای است که به‌موجب قانون برعهده فرد است و انجام دادن یا ترک آن موجب مجازات می‌شود و ضمانت اجرای آن نیز در قانون مشخص‌شده است.
بشارت ادامه داد: در ایران شرکت در انتخابات تکلیف قانونی نیست یعنی نه قانون اساسی و نه قوانین عادی مردم را ملزم به شرکت در انتخابات نکرده‌اند این در حالی است که در برخی کشورها شرکت در انتخابات الزام قانونی دارد مثلاً در کشورهایی مانند استرالیا، برزیل، لوکزامبورگ، سنگاپور، بلژیک، اروگوئه و... سیستم رأی‌دهی اجباری وجود دارد و مردم این کشورها مکلف و ملزم به شرکت در انتخابات هستند و در صورتی که بدون دلیل موجه در انتخابات شرکت نکنند با مجازات و یا محرومیت‌هایی از حقوق سیاسی و اجتماعی مواجه می‌شوند، مثلاً در بلژیک درصورتی‌که شهروندی به شکل مستمر در انتخابات شرکت نکند ممکن است با لغو برخی حقوق مدنی مواجه شود و یا در برزیل به شهروندانی که در انتخابات شرکت نکنند از برخی امتیازات همچون اعطای پاسپورت محروم خواهند شد.
کارشناس علوم سیاسی هم چنین در پایان گفت: در ایران که نظام آن مردم‌سالاری دینی است گرچه برای شرکت در انتخابات الزام قانونی نداریم اما از لحاظ شرعی شرکت در انتخابات یک وظیفه دینی و یک واجب شرعی است. یعنی شرکت در انتخابات تکلیف شرعی مردم است.
در پایان باید گفت اگر به رای دادن در انتخابات به عنوان یک حق بنگریم بی شک بمنظور استیفای حقوق شهروندی در جامعه باید رای دهیم و اگر بخواهیم آن را همانگونه که در فتوای فقها نیز آمده است ، تکلیف شرعی در نظر بگیریم ، به گونه ای الزام به همراه دارد و انجام این تکلیف شرعی مستلزم مشارکت در انتخابات و رای دادن است.
گزارش از زینب حیدری
انتهای پیام /ح
