به گزارش خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان، زنجان یا زنگان مرکز استان زنجان  است که در شمال غربی ایران واقع شده‌است. نام زنجان عربی‌شده واژه "زنگان" است که مردم منطقه هنوز هم تلفظ زنگان را به کار می‌برند.  

زنجان که با جمعیتی بالغ بر۵۲۱ هزار نفر، بیستمین شهر کشور از لحاظ جمعیت محسوب می‌شود که در دره زنجان‌چای (از شاخه‌های قزل‌اوزن) قرار گرفته  است.

استان زنجان از هفت شهرستان تشکیل شده و مرکز آن که شهرستان زنجان است، از شمال به استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل، از شرق به شهرستان‌های طارم و ابهر، از جنوب به شهرستان‌های ایجرود و خدابنده و از سمت غرب نیز به ماهنشان محدود شده است.

شب یلدا که در زبان ترکی به آن "چله گِئجَسی" می گویند در استان زنجان همچنان با سنت های قدیمی و بومی منطقه برگزار می شود.

آداب و رسوم زنجانی ها در شب یلدا

یلدا از قدیم در میان مردم زنجان از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده  زیرا اعتقاد آن ها بر این است که یلدا یکی از رسومات زیبایی است که از پیشینیان به یادگار مانده و به همین دلیل همواره سعی بر این دارند که این میراث گرانقدر را با سنت ها و رسومات قدیمی و بومی منطقه برگزار کنند و زندگی ماشینی هنوز نتوانسته دخالت چندانی  در  آئین شب یلدای زنجانی ها داشته باشد.

هرچند که برخی باورها با گذشت زمان و عوض شدن نسل ها تغییر کرده، به عنوان مثال در زمان های قدیم خوردن قاووت و حلوا یکی از اصلی ترین برنامه های شب یلدا در زنجان بوده است که مردمان آن زمان ظرفی از حلوا و قاووت را روی طاقچه پشت پنجره می گذاشتند و کنار آن گلدانی زیبا و پرگل و یک آئینه قرار می دادند و اعتقادشان بر این بوده که خضر نبی(ع) شب هنگام برای خوردن حلوا و قاووت به خانه آن ها خواهد آمد.

سپیده که سر می زد اهالی خانه قبل از هرچیزی به سراغ ظرف های حلوا و قاووت می رفتند و چنانچه اثری از جای انگشت بر روی این خوراکی ها می دیدند آن را نشانه ای برای برآورده شدن حاجت خود می دانستند.

آن ها همچنین در این شب گندم برشته (قورقا) را به ردیف روی بام خانه هایشان می ریختند و بر این باور بوده اند که با این کار سال پر برکتی پیش رو خواهند داشت.

از آداب و رسوم مهم زنجانی ها در شب یلدا  می توان به "صله رحم" اشاره کرد، در این شب به یاد ماندنی همه اقوام به منزل بزرگ خاندان رفته و این شب را در کنار یکدیگر جشن می گیرند.

صاحب خانه با  انار و هندوانه آجیل، توت خشک و نخودچی از میهمانان پذیرایی می کند و بزرگتر خانواده برای گرفتن فال حافظ همه را دور خود جمع می کند. 

از دیگر سنت های مهم زنجانی ها در شب چله هدیه بردن خانواده داماد به نوعروسشان می باشد که در گویش محلی به آن "چیلَلیک" می گویند.

خانواده داماد با بستن خنچه های شیرینی، آجیل، میوه و هدایایی مانند  قطعه ای طلا، لباس و غیره که آن ها را داخل مجمعه های بزرگ مسی که داخل آن را با ترمه های قرمز رنگ (آن را نشانه خوشبختی و خوش یمنی می دانند) پوشانده اند راهی خانه پدری عروس می شوند. پدر و مادر عروس به استقبال میهمانان رفته و با دادن مبلغی پول و یا هدیه ای کوچک به افرادی که سینی ها را حمل می کنند آن ها را به داخل منزل و زمین گذاشتن سینی ها دعوت می کنند.

سال بعد نیز این اقدام خانواده داماد توسط خانواده عروس مقابله به مثل می شود و این بار آن ها برای دخترشان هدیه می برند.

یکی از مراسمات زیبای شب یلدا در ماهنشان فرستادن خنچه میوه به خانه پدر تازه عروس است که در این خنچه ها هفت نوع میوه از جمله انار، انگور، پرتقال، خربزه، سیب، گلابی و هندوانه را به زیبایی تزئین کرده و همراه قطعه ای طلا  و یا تکه ای پارچه پیشکش خانواده عروس می کنند.

در زمان های قدیم مردم ماهنشان به هنگام برداشت محصول هندوانه ای نارس را درون کاه می گذاشتند و آن را در جایی خشک و خنک تا فرا رسیدن شب یلدا نگهداری می کردند، اگر هندوانه سالم و شیرین بود آن را به فال نیک گرفته و آغاز سالی پربرکت را برای اعضای خانواده پیش بینی می کردند.

از آنجایی که بیشتر مردم ماهنشان در زمان های قدیم بی سواد بوده اند  و قصه ها بیشتر به صورت سینه به سینه و شفاهی نقل می شده شنیدن  داستان و قصه سرایی از زبان بزرگان برای همه جذابیت بسیاری داشته است.

بیشتر این داستان ها از قرآن و شاهنامه فردوسی نقل می شده و شاهنامه خوانی و فال حافظ در شب یلدا از همین جا نشأت گرفته است.

آداب و رسوم یلدا در ابهر

در شهرستان ابهر هم مانند دیگر شهرهای زنجان خانواده داماد برای نوعروسان هدیه می برند با این تفاوت که آن ها با نوعی حلوای مخصوص که با شیره انگور طبخ می شود و شیرینی چله داماد نام دارد کام میهمانان را شیرین می کنند.

تنقلاتی مانند هندوانه، انار، کشمش، گردو، بادام،به ،گندم برشته (قورقا) و انگورهای پاییزه محلی ابهر که بر شاخه های خشک درختان سنجد در خانه آویزان می کردند و برای شب یلدا نگه می داشتند از تنقلات مرسوم آن روزگار بوده و هست. 

درمیان مردم ابهر مرسوم است که اگر عضوی در خانواده ای از دنیا برود و در شب چله کنار عزیزانش حضور نداشته باشد اقوام  برای دلداری و تسلی به دیدار آن خانواده  می روند.

اینها تنها بخشی از رسومات زنجانی ها در شب یلدا است که از سالها پیش در میان مردمان خونگرم و مهمان نواز زنجان اجرا می شود و هدف از برگزاری این دورهمی ها گذراندن ساعاتی خوش و بدون دغدغه در کنار عزیزان بوده، اما امسال که کرونا مهمان ناخوانده مان شده این آئین هم مانند رسوم  چهارشنبه سوری، دید و بازدیدهای نوروزی، مراسمات مذهبی و غیره  که از سال گذشته با شیوع ویروس کرونا دستخوش تغییراتی شده اند، به شکل همیشگی اش  برگزار نخواهد شد، چرا که یک لحظه غفلت می تواند هرچه برای شکست کرونا رشته کرده ایم را پنبه کند.

گزارش  شیرین محمودی 

انتهای پیام/م