به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، در پی انتشار مطالبی پیرامون حفاظت از سنگ نبشته‌های غارحاجی آباد مرودشت، پایگاه میراث جهانی تخت جمشید ضمن ارج نهادن بر زحمات کارشناسان و استادکاران حفاظت و مرمت، متخصصان باستان شناس و کارشناسان فنی پایگاه در به ثمر نشستن این پروژه مهم، وظیفه خود می‌داند جهت اطلاع رسانی شفاف و نقد عادلانه، متن زیر را که به تشریح جزئیات پروژه مذکور می‌پردازد و گزارش آن نیز پیشتر در شورای فنی پایگاه پارسه – پاسارگاد مطرح و مورد تأیید قرار گرفته است در اختیار اذهان عمومی قرار دهد.

در این راستا سرپرست گروه حفاظت و مرمت پایگاه میراث جهانی تخت جمشید اعلام کرد: کتیبه‌های شاپور اول ساسانی در غار حاجی آباد به خط و زبان پهلوی ساسانی و پارتی، در طول دهه‌های گذشته متحمل آسیب‌های زیادی شده‌اند که بخشی از آن ناشی از تأثیر عوامل طبیعی همچون تورق در بخش‌هایی از کتیبه و ایجاد لایه تیره بر سطح کتیبه‌ها و همچنین آسیب ناشی از عوامل انسانی همچون یادگاری نویسی با رنگ‌های صنعتی از دهه‌های گذشته، بوده است؛ بنابراین با هدف ایجاد شرایط حفاظتی بهتر جهت این کتیبه‌های ارزشمند، انجام فعالیت‌های حفاظتی و ساماندهی در دستور کار قرار گرفت.

مصطفی رخشنده خو بیان کرد: با برنامه ریزی‌های انجام شده، گروه حفاظت با ترکیبی از مستندنگار، کارشناسان حفاظت و مرمت، باستان شناس، استادکاران و نیرو‌های فنی مرمتکار در بهار سال ۱۳۹۹ پروژه را با تجهیز کارگاه در محل کتیبه‌ها آغاز کردند و طی مدت زمان فعالیت‌های خود، عملیات حفاظت از کتیبه و ساماندهی محیطی اثر، به انجام رسید.

او، به سرفصل و جزئیات مهمترین اقدامات انجام شده در این محوطه تاریخی به پرداخت و گفت: مستندنگاری با هدف ثبت و ضبط وضعیت موجود کتیبه‌ها، امکان پایش بهتر سطح اثر و استفاده از مستندات لازم در آسیب نگاری و حفاظت مؤثر کتیبه‌ها، از چند سال قبل در دستور کار قرار گرفته بود که نهایتاً با همکاری مشترک با پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی در قالب طرحی در زمینه مستندنگاری میراث صخره‌ای به انجام رسید.

رخشنده خو  ادامه داد: مهمترین فعالیت‌های مستندنگاری و داده‌های حاصل از آن شامل انجام فتوگرامتری و تهیه تصاویر تخت از کتیبه‌ها و همچنین تهیه مدل سه بعدی از اثر بوده است. همچنین در مرحله بعد از مستندنگاری، تنوع عواملی آسیب رسان و ایجاد تغییر در سطح و عمق سنگ نبشته‌ها مورد شناسایی و دسته بندی قرار گرفتند.

به گفته او، اساس و مبنای دسته بندی و ترسیم آسیب‌ها، الگو‌های استانداردی بوده که توسط مؤسسات بین المللی از جمله کمیته سنگ ایکوموس مشخص شده‌اند و بر اساس آن انواع پدیده‌های وابسته به تخریب شیمیایی و فیزیکی و بیولوژیکی سنگ شناسایی بر روی نقشه‌های آسیب نگاری پیاده سازی شده است؛ لازم به ذکر است با توجه به اتمام مراحل لایه برداری چرکی‌ها و استحکام بخشی بخش‌های پوسته شده کتیبه، در نظر است وضعیت پس از حفاظت مجدد مورد مستندنگاری قرار گیرد و از مستندات آن در پایش تغییرات احتمالی سطح اثر در درازمدت استفاده شود.

درخشنده خو،  پیرامون انجام مطالعات آزمایشگاهی، تصریح کرد: بر اساس مطالعات زمین شناسی و سنگ شناسی بعمل آمده، محدوده غار حاجی آباد بخش عمده از رخنمون‌های چهره ساز منطقه در تاقدیس‌های کوه حسین و از نوع سازند آهکی سروک است.

او بیان کرد: این سازند آهکی با لایه‌های نازکی از مارن بصورت بین لایه‌ای همراه شده است و هوازدگی آن نامنظم و سازند آغشته به ترکیبات آهن است. به همین دلیل رخنمون‌های سطحی این سازند آهکی در سطوح هوازده کرم‌رنگ تا قهوه‌ای روشن است.

سرپرست گروه حفاظت و مرمت پایگاه میراث جهانی تخت جمشید اضافه کرد: از جمله بررسی‌های آغاز شده در مورد کتیبه‌های غار حاجی آباد مطالعه فرسودگی‌های زیست محیطی آن بوده است. امروزه حفاظت از آثار تاریخی به دلیل تأثیر فزاینده و مخرب آلودگی‌های زیست محیطی، یک ضرورت است. لزوم انجام مطالعات حفاظتی به دلیل افزایش نگرانی‌ها درمورد آسیب‌هایی است که ممکن است در اثر حضور میکرو ارگانیسم‌ها به میراث تاریخی وارد شود. به منظور تکمیل بررسی‌های آسیب شناسی و تعیین ماهیت تغییرات و آسیب‌ها در سطح کتیبه حاجی آباد، اقدام به برداشت نمونه‌های کم مقدار شد.

او  با بیان اینکه از همکاران بخش مطالعات عوامل بیولوژیک بر روی کتیبه‌های غار حاجی آباد دکتر محمد سهرابی گلسنگ شناس، عضو هیئت علمی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و مجری طرح بررسی و کنترل عوامل فرسودگی زیستی در تخت جمشید است، افزود: بر اساس نتایج بدست آمده از تحقیقات اولیه، پوشش سیاه و چرکینی که در اطراف کتیبه حاجی آباد شکل گرفته است مربوط به گونه‌هایی از سیانو باکتری رشته‌ای و برخی گونه‌های درون سنگی سیانو باکتری و نیز مربوط به برخی گلسنگ‌های خاص است.

به گفته سرپرست گروه حفاظت و مرمت پایگاه میراث جهانی تخت جمشید، دکتر سهرابی در این زمینه توضیح می‌دهد: «با توجه به نمونه برداری‌های انجام شده و انجام مطالعات میکروسکوپ نوری و الکترونی، مشخص شد که این لکه‌ها مربوط به یک گونه سیانو باکتری رشته‌ای است.

او عنوان کرد: سیانوباکتری‌ها می‌توانند رنگدانه‌های جمع کننده نور در ساختار سلولی خود را تنظیم کنند و با تولید رنگدانه‌های مناسب منجر به بدرنگ‌تر شدن سطوح تاریخی می‌شوند. همچنین تحقیقات تکمیلی در خصوص شناسایی دقیق گونه، میزان نیتروژن موجود در سطح سنگ ناشی از فعالیت این سیانو باکتری‌ها، انباشت فلزات سنگین، میزان کربن آلی، فسفات و سولفات و نیترات تولیدی این سیانو باکتری و همچنین میزان عمق نفوذ رشته‌ها به سطح سنگ‌ها که همه می‌تواند تأثیرات مخربی ایجاد نماید در حال بررسی تکمیلی است. 

این در حالیست که پاکسازی لایه‌های تیرگی و رسوبات و حفاظت و استحکام بخشی کتیبه انجام شده و رخشنده خو اظهار کرد: موضوع پاکسازی تیرگی‌ها در سطح صخره و کتیبه با در نظر گرفتن کلیه نکات فنی و حفظ ارزش‌های تاریخی و زیبایی شناسی اثر دنبال شد.

او ادامه داد: به منظور پاکسازی لایه‌های چرکی، حلال‌های مختلفی مورد آزمون قرار گرفت. استفاده از آب و ترکیب آب و الکل، حلال‌هایی بودند که تأثیر بهتری در حذف لایه تیره داشتند. به ویژه آب ولرم با محدوده دمای حدود ۳۰ درجه سانیگراد نتیجه مطلوب‌تری در پاکسازی داشت.

همچنین بخش‌هایی از رسوبات که از سختی بیشتری برخوردار بودند پس از طی آزمون‌های آزمایشگاهی اولیه، با استفاده از ضمادگذاری خمیر کاغذ و محلول ۱۰ درصد کربنات آمونیوم مورد پاکسازی قرار گرفت. رنگ‌هایی صنعتی که در دهه‌های گذشته در بخش‌هایی از صخره و کتیبه بعنوان یادگارنویسی استفاده شده بود با استفاده از حلال‌های استون و همچنین تینر پاکسازی شد.

رخشنده خو افزود: همچنین بخش‌هایی از سطح سنگ در محدوده کتیبه‌ها و قاب‌های پیرامونی آن‌ها دچار تورق و شکستگی بود و جهت کنترل فرسایش اقدام به استحکام بخشی قسمت‌های سست از طریق تزریق مواد استحکام بخش به درون ریز ترک‌ها و پشت سطوح سست سنگ و ملات گذاری محدود در بخش‌های شکسته سطح کتیبه با استفاده از ملات‌های آهکی متناسب (موسوم به لدان) از جمله اقداماتی بود که به منظور کنترل فرسایش در بخش‌ها کمبود انجام شد.

سرپرست گروه حفاظت و مرمت پایگاه میراث جهانی تخت جمشید از کنترل آب‌های جاری بر روی کتیبه‌ها خبر داد و افزود: موقعیت قرارگیری کتیبه‌ها بر سینه صخره به گونه‌ای است که به هنگام بارندگی، رطوبت نفوذی روی صخره و بر روی پیشانی غار حرکت کرده و بر روی کتیبه‌ها جاری می‌شد. همچنین وجود منافذی بر بالای کتیبه‌ها در سطح صخره باعث می‌شد تا ماه‌ها پس از بارندگی، همچنان رطوبت از منافذ خارج شده و لایه‌ای از رطوبت بر روی کتیبه‌ها نفوذ نماید که خود عاملی برای حضور عوامل بیولوژیکی و ایجاد تیرگی در سطح صخره و کتیبه‌ها است.

او تاکید کرد: به عنوان یک اقدام پیشگیرانه در حفاظت بهتر کتیبه‌ها در مقابل سرازیر شدن آب‌های جاری ناشی از بارندگی و همچنین ممانعت از ته نشست مجدد تیرگی‌ها، اقدام به اجرای ماهیچه انحرافی با ضخامت اندک و با شیب ۳ درصد بر پیشانی بالای صخره و با فاصله نسبتاً زیادی از کتیبه‌ها شد. این ماهیچه (آبراهه) که با فاصله حدود یک متری از قاب کتیبه‌ها، همچنین رطوبت نفوذی و دائمی را که در همه فصول سال از طریق چند روزن بالای کتیبه‌ها بر روی آثار جاری می‌شد را کنترل و به خارج از محدوده قاب کتیبه‌ها هدایت خواهد کرد.

سرپرست گروه حفاظت و مرمت پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به ساماندهی عرصه و محیط عمومی غار حاجی آباد هم اشاره کرد و گفت: به موازات انجام فعالیت‌های پیش گفته، حذف علف‌های هرز در محوطه غار، ترمیم و تکمیل فنس‌های حفاظتی در ورودی غار، رنگ آمیزی فنس‌های حفاظتی، جمع آوری انبوه کود‌های حیوانی از کف غار (محوطه غار حاجی آباد در دهه‌های گذشته به عنوان پناهگاه دام و احشام مورد استفاده قرار می‌گرفته است)، محوطه سازی محدوده غار با ریختن لایه‌ای شن بر کف محوطه و نصب تابلوی معرفی در مقابل محوطه اقدامات دیگری است که به منظور حفاظت بهتر از عرصه غار و ساماندهی وضعیت محیطی اثر انجام شد.

انتهای پیام/