به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، در رزمایش مشترک پدافند هوایی کشور به نام مدافعان آسمان ولایت-۹۸ که در منطقه عمومی سمنان و در گستره‌ای به وسعت ۴۱۶ هزار کیلومتر مربع برگزار شد، سامانه موشکی «مرصاد-۱۶» به عنوان جدیدترین گونه این سامانه بومی مورد آزمایش مجدد عملیاتی قرار گرفت.

البته اجزاء مختلف این سامانه در رژه‌های سال‌های گذشته و نیز رزمایش سال گذشته پدافند هوایی به نمایش در آمده و مورد آزمایش قرار گرفته بود.

مهمترین تفاوت‌های مشهود و قطعی مرصاد-۱۶ با نسل‌های اولیه این سامانه را می‌توان در موارد زیر برشمرد:

متحرک یا تاکتیکی شدن تمام اجزاء سامانه با نصب روی کامیون
به کارگیری رادار‌های جدید حافظ و نجم ۸۰۴
استفاده از پرتابگر جعبه‌ای برای موشک‌ها
به خدمت گرفتن موشک جدید شلمچه-۲

پیش از پرداختن به ویژگی‌های فوق، لازم است تا ابتدا روند توسعه سامانه مرصاد و ویژگی‌های آن را بررسی کنیم.

سامانه مرصاد را می‌توان اولین سامانه بومی ایرانی دانست که تمام اجزاء آن از اولین نسخه سامانه، ساخت داخل بودند. مرصاد به نوعی حاصل تکمیل مسیر بهسازی سامانه آمریکایی MIM-۲۳ هاوک در ایران است و برجسته‌ترین تغییرات در مرصاد نسبت به سامانه هاوک را می‌توان استفاده حداکثری از فناوری‌های جدید مانند الکترونیک دیجیتال، قطعات پیشرفته الکترونیکی با فناوری حالت جامد در رادار‌ها و موشک و الگوریتم‌های بهبود یافته در کشف و ردگیری هدف و سامانه کنترل آتش برشمرد.

سامانه مرصاد قابلیت شناسایی هدف در فاصله ۱۵۰ کیلومتری توسط رادار «کاوش»، قفل کردن روی آن در فاصله ۸۰ کیلومتری و مورد هدف قراردادن آن در بیشینه برد ۴۰ تا ۴۵ کیلومتری -بسته به نوع موشک- را دارد.

رادار کاوش

سه رادار «کاوش»، «جویا» و «هادی» از روی نمونه‌های آمریکایی، اما با تغییرات مورد اشاره در زمینه به کارگیری فناوری‌های دیجیتال ساخته شد. «رادار کاوش در سامانه مرصاد-۱ دارای برد کشف ۱۵۰ کیلومتر و توانایی کشف اهدافی با سطح مقطع ۰.۵ متر مربع از فاصله ۱۱۰ کیلومتری بود.

در سامانه مرصاد-۲، برد کشف رادار کاوش به ۲۲۰ کیلومتر افزایش یافت. رادار جستجوگر ارتفاع پست جویا نیز برای کمک به کشف و ردگیری اهدافی که در ارتفاع پایین پرواز می‌کنند ایفای نقش می‌کند.

دشواری اصلی ردگیری دقیق اهداف در ارتفاع پائین، انعکاس‌های راداری عوارض زمینی است که به آن «کلاتر» گفته می‌شود. رادار باید بتواند با تفکیک این بازتاب‌ها از بازتاب اهداف متحرک شامل هواپیما و بالگرد و موشک، تهدیدات را کشف و ردیابی کند.

رادار هادی نیز کار قفل روی هدف و هدایت موشک به سمت آن را بر عهده دارد. در سامانه مرصاد قابلیت درگیری همزمان با دو هدف با استفاده از دو رادار هادی ایجاد شده است. این رادار به سامانه‌های ردیابی الکترواپتیکی نیز مجهز شده که عملکرد آن را در قفل اپتیکی در شرایط وجود جنگ الکترونیک شدید، حفظ می‌کند.

رادار ارتفاع پائین جویا

رادار هادی

اتاق کنترل سامانه مرصاد، حجم تغییرات این سامانه بومی را نسبت به هاوک، به خوبی نشان می‌دهد. بسیاری از فرایند‌ها به واسطه فناوری‌های نوین و نرم افزار‌های نگارش شده برای مدیریت عملکرد سامانه مرصاد، خودکار شده است.

سامانه مرصاد (سمت راست) و هاوک (سمت چپ)

این نرم افزار‌های مدیریت عملکرد سامانه، با تحلیل شرایط اهداف مختلف ضمن کمک به فرمانده سامانه برای تعیین بهتر اولویت اهداف، بسیاری از فرایند‌های غیرخودکار را که هم زمان بر بوده و هم بار کاری بالایی به کاربران سامانه تحمیل می‌کرد را حذف کرده و در مجموع اثرگذاری و کارایی سامانه را بالا برده اند.

سامانه مرصاد (سمت راست) و هاوک (سمت چپ)

سامانه مرصاد (سمت راست) و هاوک (سمت چپ)

موشک‌های شاهین و شلمچه دو نمونه موشک توسعه یافته برای سامانه مرصاد هستند. تصاویر منتشر شده از خط تولید این موشک‌ها نشان از دگرگونی زیرسامانه‌های هدایت و ناوبری این موشک‌ها نسبت به موشک هاوک موجود در ایران دارد.

استفاده از آنتن صفحه تخت آرایه ای، الکترونیک دیجیتال و قطعات حالت جامد از جمله بهبود‌های موشک‌های ایرانی شاهین و شلمچه نسبت به نمونه آمریکایی موجود در ایران است.

موشک شلمچه به عنوان موشک جدیدتر نسبت به شاهین دارای مشخصاتی همچون جرم ۶۳۷ کیلوگرم، طول ۵ متر و سه سانتیمتر، قطر ۳۵۷ میلیمتر، سرعت ۲.۷ برابر سرعت صوت، ارتفاع پروازی قابل درگیری با هدف از ۶۰ متر تا ۱۸۰۰۰ متر و برد مفید ۴۰ کیلومتر است.

موشک شاهین

آنتن رادار و اجزاء هدایت موشک شلمچه

سامانه‌های مرصاد و مرصاد-۲ که از اواخر دهه ۱۳۸۰ و اوائل دهه ۱۳۹۰ به صورت عملیاتی درآمده‌اند در رزمایش‌های متعددی در برابر اهدافی با سطح مقطع راداری پائین از جمله پهپاد‌های کوچک مورد آزمایش با سناریو‌های سختگیرانه از جمله حمله همزمان ویا حملات در پنجره‌های زمانی بسیار کوتاه قرار گرفته‌اند.

از جمله در رزمایش بزرگ محمد رسول الله در دی ماه ۱۳۹۳ منطقه تحت پوشش سامانه مرصاد و موشک شلمچه مورد تهاجم فرضی ۲ پهپاد کوچک قرار گرفت. هر چند این موشک‌ها عمدتاً علیه پهپاد‌های کوچک استفاده نمی‌شوند، اما در حالی که پدافند هوایی از قبل در جریان زمان و جهت حرکت این ۲ پهپاد نبود موفق به انهدام آن‌ها در فاصله ۲۶ و ۱۸ کیلومتری شد. در حالی که تصور می‌شد همین ۲ پهپاد برای شبیه سازی تهاجم در نظر گرفته شده اند کمی بعد پهپاد دیگری نیز به منطقه نفوذ کرد که در فاصله ۳۲ کیلومتری منهدم شد.

شلیک موشک شلمچه

در رزمایش مشترک پدافند هوایی در پائیز ۱۳۹۷ خبر افزوده شدن یک موشک جدید به سامانه مرصاد اعلام شد. این موشک که از پرتابگری با ظرفیت تا سه فروند شلیک می‌شود، شباهت ظاهری بالایی به موشک استاندارد دارد که در ایران به نمونه‌های فجر و محراب ارتقاء یافته بود.

این پرتابگر برای اولین بار در رزمایش پدافندی سال ۱۳۹۶ به صورت تک فروندی مشاهده شد، اما هیچ خبری در مورد آن اعلام نشده و حتی تصویری از موشک آن نیز ارائه نشد و از این رو قابل حدس نبود که این پرتابگر به کدام سامانه مربوط است. در رزمایش اخیر پدافند هوایی در پائیز ۱۳۹۸، نام این موشک جدید، شلمچه-۲ عنوان شد.

شلیک سامانه موشکی مرصاد در رزمایش اخیر

برد این موشک جدید به طور دقیق بیان نشده، اما در محدوده متوسط اعلام شد. به واسطه اینکه موشک جدید از پرتابگر‌های دارای محفظه یا کنیستر پرتاب می‌شود، قابلیت‌های تحرک و جابجایی بالاتری نسبت به موشک‌های شلمچه و شاهین خواهد داشت.

این پرتابگر‌ها موشک را در برابر عوامل خارجی از تأثیرات انفجار گرفته تا شرایط مختلف آب و هوایی مورد حفاظت قرار داده و کار حمل و انتقال سامانه شامل پرتابگر حاوی موشک آماده شلیک را نیز ساده‎تر و مطمئن‎تر می‎کنند. همچنین بارگذاری مجدد موشک‌های داخل کنیستر روی خودروی پرتابگر نسبت به پرتابگر‌های بدون کنیستر قبلی سریعتر و با ایمنی بیشتری صورت می‌پذیرد.

به علاوه با توجه به ارتباط زمان سوزش پیشران سوخت جامد با دمای اولیه آن با قرار دادن موشک در محفظه امکان تنظیم دمای آن در حدود بهینه (با قرار دادن ساز و کار‌های لازم) وجود دارد که سبب ایجاد عملکرد یکسان همه موشک‌های سامانه از نظر پروفیل تولید نیروی رانش می‌شود.

نحوه تولید نیروی رانش نیز در عملکرد موشک تأثیر مستقیم دارد. این پرتابگر‌ها با نیتروژن که گازی خنثی بوده و واکنش شیمیایی در شرایط عادی با مواد مختلف ایجاد نمی‌کند پر شده اند تا ماندگاری خواص سوخت جامد موشک مشابه شرایط طراحی به بیشترین مقدار ممکن برسد.

پرتابگر سه فروندی موشک جدید سامانه مرصاد-۱۶

پرتابگر جدید با استفاده از تجربه ساخت پرتابگر‌های جعبه‌ای موشک‌های صیاد-۲ و ۳ ساخته شده است. این پرتابگر‌ها که مشابهت‌های بالایی با نمونه مورد استفاده در سامانه آمریکایی MIM-۱۰۴ پاتریوت آمریکا دارند برای اولین بار به همراه موشک صیاد-۲ در سال ۱۳۹۲ مشاهده شدند. پرتابگر موشک شلمچه-۲ به وضوح کوچکتر از پرتابگر صیاد-۲ است بنابراین مشهود است که این پرتابگر مجدداً و برای ابعاد کوچکتر شلمچه-۲ طراحی شده است.

در این پرتابگر یک سطح شیبدار بین کابین خودرو و تجهیزات الکتریکی با پرتابگر موشک، حائل شده است که مانع از برخورد مستقیم گاز‌های داغ حاصل از احتراق پیشران سوخت جامد موشک به این تجهیزات می‌شود.

لحظه اولیه شلیک موشک شلمچه-۲ و هدایت گاز‌ها توسط سطح شیبدار (رزمایش سال ۹۷)

در زمینه تاریخچه توسعه موشک شلمچه-۲ نیز باید گفت که موشک‌های استاندارد به گفته منابع خارجی به تعداد بیش از ۱۴۰ فروند پیش از انقلاب اسلامی از آمریکا خریداری شده بود، اما به دلیل ضعف سایر حلقه‌های زنجیره یک سامانه پدافند هوایی، این موشک امکان اثرگذاری مطلوب در دوران جنگ تحمیلی را پیدا نکرد.

از جمله مشخصات نمونه پایه موشک استاندارد می‌توان به طول ۴.۴۱ متر، قطر ۳۴.۳ سانتیمتر، دهانه بال ۱.۰۸ متر، جرم ۴۹۵ کیلوگرم، برد تا ۳۷ کیلومتر، ارتفاع پروازی تا حدود ۱۹۰۰۰ متر و سرعت دو برابر سرعت صوت (کمتر از ۷۰۰ متر بر ثانیه) اشاره نمود. این موشک از نوع راداری نیمه فعال است که در این موشک گیرنده‌ای در دماغه، امواج بازتاب یافته از هدف را که توسط رادار خودی ارسال شده دریافت کرده و موشک با آشیانه یابی امواج به سمت هدف هدایت می‌شود. این موشک سوخت جامد دارای سرجنگی ۶۲ کیلوگرم و فیوز مجاورتی است.

متخصصان نیروی دریایی ارتش به کمک سایر مجموعه‌های پژوهشی و صنعتی از میانه دهه ۱۳۷۰ شروع به کار برای بازسازی و بهسازی موشک‌های استاندارد کردند. در این طرح حتی برخی از اجزاء این موشک نیز ساخته شده و با عملیاتی شدن مجدد آن، ضمن ایجاد صد‌ها میلیون دلار صرفه جویی ارزی، موشکی دریاپایه برای به کارگیری در مأموریت پدافند هوایی از شناور‌ها به دست آمد.

این موشک به نام «فجر» معرفی شد که در آن، سامانه‌های راداری و الکترونیکی و عملگر‌های مختلف مورد بازبینی و آزمایش قرار گرفته و به طور کامل عملیاتی شدند که با توجه به گذشت سال‌ها از حضور این موشک در رده خدمت عملیاتی چنین کاری لازم بود.

در ادامه بهسازی‌های موشک استاندارد و فجر، چند سال بعد و در ابتدای دهه ۱۳۹۰، خبر یک جهش عملکردی در نمونه جدید بهسازی شده آن‌ها به نام «محراب» اعلام شد. در موشک محراب علاوه بر بهسازی مجدد سامانه‌های راداری و الکترونیکی و افزایش مقاومت نسبت به جنگ الکترونیک یک قابلیت بسیار مهم به این موشک افزوده شده و آن توانمندی شناسایی منبع ایجاد اختلالات الکترونیکی و تغییر مسیر به سمت آن است.

شلیک موشک محراب

بنابراین با وجود ایجاد فضای جنگ الکترونیک توسط هدف باز هم هواپیمای هدف از تیررس موشک محراب در امان نخواهند بود. همچنین در صورت حضور هواپیمای پشتیبانی الکترونیکی موجود در منطقه در محدود برد موشک، این هواپیما نیز توسط موشک محراب قابل رهگیری و انهدام است.

موشک‌های محراب روی ناو‌های رزمی جماران به تعداد ۴ و دماوند به تعداد ۲ تیر موشک، به کارگیری شدند. به نظر می‌رسد موشک شلمچه-۲ مشاهده شده در قالب سامانه مرصاد، نمونه کاملاً ساخت داخل از موشک‌های استاندارد/محراب باشد. طبیعتاً این موشک سازگاری ساده تری با ناو‌های رزمی نیز خواهد داشت تا بتواند یکی از مهمترین نیاز‌های عملیاتی نیروی دریایی ارتش که سامانه پدافند هوایی موشکی است را دستکم در برد متوسط برطرف کند.

قاعدتاً زیرسامانه‌های هدایت، کنترل و ناوبری توسعه یافته برای آخرین نمونه‌های موشک شلمچه-۱ و شاید برخی پیشرفت‌های سایر موشک‌های پدافند هوایی بومی که با جدیدترین فناوری‌های الکترونیک دیجیتال در داخل کشور ساخته شده روی موشک شملچه-۲ به کارگیری شده است. برد شلمچه-۲ برابر ۴۰ کیلومتر عنوان شده که بهبود ۱۰ درصدی نسبت به موشک SM-۱ استاندارد را نشان می‌دهد.

موشک شلمچه-۲

همانطور که در ابتدای این گزارش اشاره شد برای بهبود قابلیت‌های تاکتیکی سامانه مرصاد-۱۶، تمام اجزاء آن شامل رادار کاوش و هادی نیز به صورت متحرک درآمده و در پشت یک کامیون نصب شده اند.

رادار کاوش از آنتن سه تکه لولا شده به هم استفاده می‌کند که برای شرایط حرکت، دو قسمت جانبی آن روی طرفین خودرو قرار گرفته و با اشغال فضای کم، به صورت جمع شده قرار می‌گیرند. همچنین رادار هادی نیز روی پایه جمع شونده‌ای قرار گرفته که برای شرایط کاری، با باز شدن پایه ها، آنتن رادار در ارتفاع بالاتری نسبت به اجزاء خودرو قرار گرفته و آماده عملیات می‌شود.

رادار کاوش متحرک سازی شده در حال حرکت (تصویر بالا) و عملیات (تصویر پائین)

رادار هادی متحرک شده؛ فضای خالی زیر رادار، محل قرارگیری آن در حال حرکت است

یکی از بهبود‌هایی که در سامانه مرصاد در سال‌های اخیر به انجام رسیده افزوده شدن رادار آرایه فازی و پیشرفته حافظ است. این رادار که توانایی کشف و ردگیری اهداف را به طور همزمان و به صورت سه بعدی دارد برد بیشینه ۲۵۰ کیلومتر داشته و توانایی ردگیری همزمان ۱۰۰ هدف را دارد.

با توجه به حد تفکیک بالا در برد، زاویه و سرعت، رادار حافظ می‌تواند در مقابل تهدیدات گروهی که در حال پرواز نزدیک به هم هستند به خوبی عمل کند. این رادار دارای توانایی کار به صورت ۲۴ ساعته بوده و با توجه به استقرار آن بر روی کامیون از تحرک بسیار خوبی برخوردار و در زمان بسیار کوتاهی قادر به شروع عملیات است.

رادار حافظ از روش‌های پیشرفته و به روز ضد جنگ الکترونیک بهره‌مند بوده و قادر است در محیط‌های حاوی اختلال و جنگ الکترونیک انواع اهداف مختلف از جمله موشک‌های کروز و پهپاد را کشف و ردگیری کند.

رادار آرایه فازی حافظ

در فهرست محصولات صادراتی وزارت دفاع، یک رادار آرایه فازی جدید با باند فرکانسی S که به نظر می‌رسد نسخه ساده شده‌ای از رادار نجم ۸۰۴ باشد نیز به عنوان رادار جدید در سامانه مرصاد صادراتی معرفی شده است.

نمونه اصلی رادار نجم ۸۰۴ در سامانه پدافند هوایی پانزده خرداد به کار گرفته شده است. ناگفته پیداست که این رادار همچون رادار حافظ، مزیت‌های متعددی هم در قابلیت‌های عملیاتی و هم در مقاومت در برابر جنگ الکترونیک دشمن دارد.

قابلیت‌های نمونه صادراتی سامانه مرصاد دارای قابلیت ردگیری همزمان ۱۵۰ هدف و توانایی درگیری همزمان با ۲ هدف است. اما با توجه به قابلیت درگیری همزمان سامانه پانزده خرداد بهره‌مند از نجم ۸۰۴ غیرصادراتی با ۶ هدف این احتمال داده می‌شود که در نمونه مورد استفاده نیرو‌های مسلح ایران، قابلیت درگیری سامانه مرصاد-۱۶ از ۲ هدف بیشتر بوده و ۴ یا ۶ هدف باشد.

رادار نجم ۸۰۴ در سامانه مرصاد جدید

پویایی حلقه‌های تحقیق و توسعه، طراحی و ساخت، آزمایش و بهسازی و تولید در مجموعه صنایع وزارت دفاع و نیرو‌های مسلح به طور مشهود در سامانه پدافند هوایی مرصاد دیده می‌شود که ۱۲ مرحله توسعه را در قالب سامانه استقراری و سپس ۴ مرحله توسعه در نمونه متحرک تا رسیدن به مرصاد-۱۶ را پشت سر گذاشته اند.

ساخت و سپس تولید سامانه‌های داخلی با قابلیت‌های راداری و الکترونیکی که برای دشمن به طور قطعی مشخص نیست سبب افزایش فضای ابهام در توانمندی پدافند هوایی کشور و به صورت کلان سبب ایجاد لایه‌های پنهان در پدافند هوایی کشور می‌شود. این امر در وهله اول به افزایش بازدارندگی دفاعی و در روز واقعه به پاسخ محکم و کوبنده به تجاوز هر دشمن احتمالی منجر می‌شود.

منبع: تسنیم

انتهای پیام/