به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زاهدان ، یلدا یک سنت باستانی است که در آن ایرانیان این شب را شب تولد ایزد مهر «میترا» می‎‎پنداشتند و به همین دلیل آن را جشن می‎ گرفتند.

یلدا به زمان بین غروب آفتاب ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب اول ماه دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود که خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولا شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها به ویژه هندوانه و تنقلات رایج را مهیا کرده و با اجرای یکی از مهمترین دستورات دینی که همانا بجای آوردن صله رحم است، نشست فامیلی در منزل بزرگتر فامیل و خانواده برای همه به ویژه نوجوانان و کودکان جذاب و شیرین می‌کنند.

در این شب، جوانان پای صحبت‌ها و قصه‌های بزرگسالان می‌نشینند و از لابه‌لای داستان‌ها و قصه‌هایی که از زبان این گنج‌های زندگی می‌شنوند، عبرت‌ها و درس‌های بی‌شماری برای خود می‌اندوزند.

از جمله رسوم بسیار زیبا و پسندیده ایرانی در این شب که در اسلام نیز بسیار به آن سفارش شده، عیادت از سالمندان و بیماران است. ملاقات با خویشاوندان و دوستان و رسیدگی به احوال نیازمندان، به ویژه نیازمندان خویشاوند، از جمله آداب پسندیده و نیکویی است که در پرتو دستورات جامع و کامل اسلام، مردمان شریف ایرانی در شب یلدا و دیگر شب‌های طولانی و بلند زمستان به آن اهتمام می‌ورزند.

رسم زیبای دیدار یکدیگر در شب یلدا وقتی زیباتر می‌شود که با زیاده‌روی نکردن در مصرف خوراکی‌ها و تنقلات، بخشی از آنها را به مصرف یتیمان و افراد بی‌بضاعتی برسانیم که توانایی تهیه چنین اقلامی را در این شب ندارند.

روزها و شب‌های زمستان، بهترین فرصت برای راز و نیاز و مناجات با خداوند است. امام صادق (ع) این فرصت نیکو را این‌گونه معرفی می‌کند «زمستان، بهار مؤمن است. شب‌هایش طولانی است که برای عبادت نیمه‌شب از آن کمک می‌گیرد و روزهایش کوتاه است که برای روزه گرفتن از آن مدد می‌جوید».

در شب یلدا و شب‌های زمستانی که دور هم جمع می‌شویم و پای صحبت بزرگ‌ترها می‌نشینیم، نیکو و شایسته است به جای داستان‌ها و قصه‌هایی که گاه با خرافات همراه است، به قصه‌های قرآنی توجه کنیم که هیچ‌گاه کهنه نمی‌شود و خرافات در آن راه ندارد.

زیبایی‌های شب و درخشش ستارگان در پرده‌های سیاه شب‌های فرو‌ رفته در ظلمت و گسترش نور ماه در آسمان‌ها، همه نشان از قدرت بی‌پایان خداوند دارد. در این شب‌ها می‌توانیم به ستایش خدا بپردازیم.

از گذشته‌های دور در خانواده‌های ایرانی در کنار قرآن کریم، دیوان حافظ نیز مورد توجه و عنایت خاصی بوده است. ایرانیان همان‌گونه که با قرآن استخاره کرده، برای آغاز کارهای خود از این کتاب آسمانی طلب خیر می‌کنند، به دیوان حافظ نیز تفعل می‌زنند و از خواجه شیراز دعای خیر می‌خواهند.

یکی از رسم‌های جالب و زیبای ایرانی‌ها در شب یلدا، تفأل زدن به دیوان حافظ و خواندن اشعار عرفانی اوست که برگرفته از آیات قرآن است. شایسته است در این شب طولانی، با تفأل زدن به حافظ و خواندن اشعار عرفانی او، از خرافات و تفأل زدن به شیوه‌های خرافی دیگر پرهیز کنیم.

مردم سیستان وبلوچستان در بلندترین شب سال گردهم می‌آیند

براساس این سنت دیرینه، مردم سیستان و بلوچستان در بلندترین شب سال در خانه بزرگ قوم خویش گردهم می‌آیند و به قصه‌هایی که پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها برایشان نقل می‌کنند، گوش می‌دهند.

مهدی ارباب نیا معاون میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان   در گفت وگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زاهدان ، با اشاره  به آیین‌های شب چله در شمال استان گفت: در سیستان شب چله به جای واژه یلدا با همان مفاهیم فراگیر در میان مردم به کار می ‎رود و این شب بلند‌ترین شب سال و آغاز زایش دوباره خورشید و بازگشت گرما و روشنی به زندگی است که چله بزرگ نام دارد و تا دهم بهمن به درازا می‎ کشد و پس از آن چله خرد یا کوچک آغاز می‌شود و تا بیست اسفند ادامه می‌یابد.

ارباب نیا دامه داد: مردم سیستان برای شب چله از پیش آماده می‌شدند به طوری که در این شب سفره ‎ای بزرگ از دست بافته‌های مردم منطقه پهن و با خوراکی‌های خوشمزه‌ای که پیشتر آماده کرده بودند تزیین می‌شد.

او تصریح کرد: مردم این دیار از هندوانه‌هایی که از لابه لای کاه‌های که تابستان را به زمستان پیوند می‌دادند (هندوانه را در آخر فصل تابستان در میان انبار کاه قرار می‌دادند تا برای شب چله سالم بماند) به همراه پودر خوشمزه و مقوی شیرینک استفاده می‌کردند.

ارباب نیا  ادامه داد: افزون بر این‌ها مردم این دیار از پودر خوش عاطفه و دیگری به نام ستو که از ترکیب پودر جوی آبدارو بوداده شده با شکر و نبات و خوردنی خوشمزه دوشو (دوشاب) که از ترکیب خرمای خوب مضافتی به همراه روغن زرد حیوانی که در یک مشک آماده برای این شب آماده می‌شد استفاده می‌کردند.

او  بیان کرد: در بعضی مناطق استان به جای آجیل های امروزی گندم بریان به همراه قلیفی، کماچ، تَجگی، طیفی، خرمالندو برسر سفره خودنمایی می کند و حتی تخمه شب های سرد زمستان، تخمه ناب هندوانه سیستانی است.

معاون  میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان افزود: اعضای فامیل با رفتن به خانه سپید مویان و سالخوردگان این شب را در حلقه خانواده و بزرگان و شنیدن روایت‌های کهن و شاهنامه به صبح می‌رساندند.

ارباب نیا  تاکید کرد: در سیستان واژه‌های «کهن سال و پیر» با «زندگی و تدبیر» هم خانواده هستند، پیران نماد کهن سالی هستی و موی سپیدشان نیز در این شب بلند، نشان خرد و تدبیر است.

او گفت: در این شب افراد فامیل در نشستی صمیمی دور کرسی چوبی یا بخاری هیزمی جمع می‌شدند و به قصه‌های بزرگتر‌ها و شاهنامه خوانی‌ها گوش فرا می‌دادند و اگر این شب با مراسم مذهبی همزمان بود معمولا به دعا و نیایش و اجرای برنامه‌هایی در خورشان بزرگان دین برگزار می‌کردند.

معاون  میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان افزود: همچنین حتی امروز نیز گاه شماری قمری مردم این دیار که حساب محرم، عید فطر و قربان را با آن نگاه می‌دارند ویژه خودشان است هم از این روست که برای حساب و کتاب میان خودشان از نام ماه‌هایی استفاده می‌کنند که در هیچ منبع دیگری جز فرهنگ سیستان نمونه ندارد.

ارباب نیا  تصریح کرد: ابوریحان بیرونی این گاه شماری قدیمی سیستان را در کتاب مال الهند خود این مطلب را به نقل از ابوسعید آورده است.

او بیان کرد: در تاریخ کهن سیستان ماه‌های قدیمی ویژه خود مردم منطقه وجود داشت که شروع آن از چله بود که به آن کریست می‌گفتند.

او  گفت: همچنین در بلوچستان گاهشماری شمسی با نوع تولید در ارتباط بود به طوری که طوایف حوزه جغرافیایی خاش زمان جفت گیری و زایش شکار را مبدا سنجش زمان می‌دانند و عشایر ایرانشهر که رزقشان از خرماست فصل باردهی نخل را ملاک و معیار گاهشماری خود قرار می‌دادند.

ارباب نیا  افزود: شب چله در بین مردم بلوچستان نیز جایگاه ویژه‌ای داشته به گونه‌ای که مردم این دیار با دور هم جمع شدن و تهیه تنقلاتی محلی نظیردان کوه، حلوای خرما، نوعی شیرینی محلی به نام چنگال و دیگر خوراکی‌های مرسوم استفاده و با قصه‌های قدیمی مانند یوسف و زلیخا، فرهاد و شیرین و قصه‌های بومی منطقه، اجرای موسیقی محلی، ضرب والمثل شب را به صبح می‌رساندند.

او ادامه داد: در باور مردم بلوچستان مبارزه پاییز و زمستان از طریق وزیدن باد گوریچ مشخص می‌شود به طوری که در شب چله این باد شدید می‌وزد و با وزش شدید خود پیروزی زمستان را بر پاییز نوید می‌دهد.

ارباب نیا تصریح کرد: با توجه به اهمیت این شب اگر جشنی همزمان با این شب باشد به صورت مفصل برگزار می‌شود و دوستی و شادی جای خود را به کدورت‌ها می‌دهد.

برگزاری جشن‌های ویژه شب یلدا در سطح استان سیستان و بلوچستان

مجتبی میرحسینی  معاون گردشگری سیستان و بلوچستان در گفت وگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زاهدان ، گفت: به‌مناسبت شب یلدا برنامه‌های ویژه و متنوعی در اماکن تاریخی و فرهنگی و واحد‌های اقامتی و پذیرایی استان برگزار می‌شود.

مجتبی میرحسینی افزود: از جمله این اماکن قلعه رستم هامون، واحد‌های اقامتی و پذیرایی، اداره میراث فرهنگی زابل، شهرستان کنارک و… است.

او گفت: این مراسم عمدتا با اجرای برنامه‌هایی از جمله حافظ‌خوانی، شاهنامه‌خوانی، طبخ غذا‌های سنتی، طنز، موسیقی و… برگزار می‌شود.

معاون گردشگری سیستان و بلوچستان گفت: «در سیستان و بلوچستان شب چله به جای واژه یلدا با همان مفاهیم فراگیر در میان مردم به کار برده می‌شود و این شب بلند‌ترین شب سال و آغاز زایش دوباره خورشید و بازگشت گرما و روشنی به زندگی است که چله بزرگ نام دارد و تا دهم بهمن به درازا می‌کشد و پس از آن چله خرد یا کوچک آغاز می‌شود و تا بیستم اسفند ادامه می‌یابد.

او افزود: «شب یلدا شب زندگی، شادابی و مهرورزی و نیز شب انس و الفت است و از آنجا که در دین مبین اسلام نیز صله رحم یکی از آموزه‌های اخلاقی و دینی مورد تاکید است در این شب پیوند دین و سنت را به خوبی شاهدیم.

مجتبی میرحسینی افزود: «مردم سیستان برای شب چله از پیش آماده می‌شدند به طوری که در این شب سفره ‎ای بزرگ از دست بافته‌های صنایع دستی مردم منطقه پهن و با خوراکی‌های خوشمزه‌ای که پیش‌تر آماده کرده بودند تزیین می‌شد.»

میرحسینی افزود: «اعضای فامیل با رفتن به خانه سپید مویان و سالخوردگان این شب را در حلقه خانواده و بزرگان و شنیدن روایت‌های کهن و شاهنامه به صبح می‌رساندند.»

او گفت: «در سیستان واژه‌های کهن سال و پیر با زندگی و تدبیر هم خانواده هستند، پیران نماد کهن سالی هستی و موی سپیدشان نیز در این شب بلند، نشان خرد و تدبیر و روشنایی خانواده است.»

میرحسینی بیان کرد: «شب چله به گاه‌شماری مردم سیستان ارتباط دارد، زیرا مردم این منطقه با یک تقویم و گاه‌شماری خیلی قوی ویژه خود شب چله را مشخص می‌کردند.

معاون گردشگری سیستان و بلوچستان افزود: «در سیستان نام‌‎های محلی دیگری برای ماه‎های قمری وجود داشته که هنوز هم در میان سپیدمویان منطقه کاربرد دارد که از ماه شوال نیز آغاز می‌شد.

این تقویم به روشنی نشان می ‎دهد که در این دیار سنت‎های کهن گاه‌شماری و تقویم وجود داشته و پاسداشت شب چله و آگاهی از زمان دقیق آن و درک انقلاب زمستانه ریشه در همین توان علمی دانش مردمان این سرزمین دارد که با اصول اقتصاد معیشتی دامپروری و کشاورزی پیوند داشته است.

گزارش از عاطفه گنجعلی بنجار

انتهای پیام/ع