به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک، شهرستان خمین را در گذشته کَمَره می‌نامیدند. در کتاب تاریخ قم به قلم سید جلال‌الدین تهرانی، خمین به صورت واژه «خمی‌هن» نوشته شده‌است. همچنین برخی ریشه نام را «خومیهن» می‌دانند که مرکب از دو کلمه «خو» به معنای خوب و «میهن» به معنای سرزمین است.شاید آن روز‌ها که برای نام گذاری شهرستان به نام خمین تصمیم می‌گرفتند نمی‌دانستند سال‌ها یکی از فرزندان آن یک میهن را از نو زنده می‌کند. اما چقدر این نام زینده این شهر است.

شهری با قدمت بیش از ۴۰ هزار سال

خمین از نظر دستکند‌ها و شهر‌های زیرزمینی در جایگاه ویژه‌ای است. تاکنون چند دستکند در روستا‌های خمین کشف شده است که از جمله آنها می‌توان به دستکند تاریخی تهیق اشاره کرد.

سنگ‌نگاره‌های تیمره مربوط به ۴۰ هزار سال قبل است، سنگ‌نگاره‌های روستای آشناخور و سنگ‌نگاره‌های جباده از دیگر جاذبه‌های تاریخی خمین است که اطلاع دقیقی از قدمت آن اعلام نشده، اما قدمت بسیار بالایی دارند.سنگ‌نگاره‌ها اکو موزه‌ها یا موزه‌هایی در دل طبیعت هستند و منطقه تیمره خمین از این دست اکو موزه‌هاست.

موقعیت جغرافیایی خمین را بدانیم

استان مرکزی از آن حیث مرکزی نام گرفت که از لحاظ موقعیت جغرافیایی تقریبا در مرکز کشور قرار دارد؛ بنابراین تعداد چشم گیری از محور‌های مواصلاتی کشور از این استان می‌گذرد. وجود جاذبه‌های گردشگری بکر و دست نخورده و متفاوتش هم علاقمندان را به سفر به این استان ترغیب می‌کند و هم رهگذران را مشتاق به توقف و تفرج در این استان پهناور می‌کند.شهر خمین در جنوبی‌ترین قسمت این استان و در همسایگی شهر‌های شازند،  اراک،  محلات،  گلپایگان،  الیگودرز و ازنا و در فاصله ۳۲۰ کیلومتری از تهران واقع شده‌است.اما مگر می‌شود به خمین سفر کرد و اولین جایی را که برای دیدن انتخاب می‌توان کرد بیت تاریخی امام خمینی ره نباشد؟

پناهگاه مردم در روز‌های ناخوش حمله یاغیان

خانه‌ی زیبا و تاریخی با ۱۵۰ سال قدمت که آدم را به همان خانه‌هایی که همیشه در ذهن خود تصور می‌کند می برد. همان خانه‌هایی که در سال‌های اخیر شاهد برج و آسمان خراش شدن تک تکشان هستیم. این خانه یکی از بنا‌های زیبا و مثال زدنی دوره قاجاریه در بافت تاریخی خمین به‌شمار می‌رود و نمونه‌ای از معماری خانه‌های ایرانی است.

رودخانه‌ای از شهر خمین می‌گذرد که این شهر را به دو قسمت تقسیم می‌کند. خانه پدری تاریخی امام  درحاشیه شمالی رودخانه خمین در محله قدیمی سرپل قرار دارد.معماری این بنا نیز همانند معماری خانه‌های ایران متناسب با اقلیم خمین واستان مرکزی ساخته شده و مصالح اصلی به کار رفته در آن نیز ازخشت، گل وچوب است.این بنا توسط پدربزرگ حضرت امام، مرحوم حاج سید احمد درسال ۱۲۵۵ قمری از شخصی به نام محسن خان به قیمت ۹۰ تومان خریداری شده است. برادر بزرگ حضرت امام در خاطراتشان نقل کرده‌اند، این خانه پناهگاه مردم در روز‌های ناخوش حمله یاغیان به خمین بوده است.

این بنای تاریخی حدود ۲۵۰۰ متر مربع مساحت دارد و شامل ۵بخش؛ حیاط اندرونی، حیاط بیرونی، حیاط دارای شبستان، حیاط موروثی امام (ره) و واحد‌های ارتباطی و خدمات است.اما ۳۰ شهریور سال ۱۲۸۱ آفتاب با تلالو زیباتری این خانه را روشن کرد. روح الله «ره» در یکی از اتاق‌های حیاط دار شبستان این خانه چشم به جهان گشود. معماری این خانه ویژگی‌های منحصر به فردی دارد، وجود برجی در بالاترین قسمت عمارت حاکی از آن است که در گذشته به هنگام یورش یاغیان و به دلیل بزرگ بودن و وجود بخش‌های مختلف همه در این خانه اجتماع کرده و زنان و کودکان در اتاق‌های متعدد بیتوته می‌کردند و مردان بر بالای برج‌ها از حریم قلعه دفاع می‌کردند و مهاجمان را به عقب می‌راندند.

این خانه نیز مانند سایر خانه‌های ایرانی در شهر‌های مختلف، سلسله مراتبی  جهت ورود به فضای باز حیاط دارد و دالان مانع ورود ناگهانی به فضای داخل عمارت است.  وجودحوض و عنصر آب در کنار ساختار معماری بنا یکی دیگر از ویژگی‌های معماری ایرانی بوده که در این خانه نیز به چشم می‌خورد به طوری که در هر چهار حیاط آن وجود حوض‌های دایره شکل و هشت ضلعی و در یکی از حیاط‌ها ،حوضی به شکل قلب فضایی بسیار زیبا و دل انگیز را ایجاد کرده است.وجود سقف‌های گنبدی شکل در سقف عمارت سیستم خنک کننده طبیعی در آن ایجاد کرده است که هوای معتدل و خنک را در گرم‌ترین روز‌های سال در آن جاری می‌سازد.

جلوه منحصر به فرد بیت تاریخی امام خمینی(ره)

اما از معماری و زیبایی ساختمان‌های بیت امام که بگذریم عنصر دیگری در آن اهمیت این بنا را صد چندان می‌کند. آن هم مشاهده سبک وشیوه زندگی امام خمینی ره به عنوان اولین رهبر جمهوری اسلامی ایران تا سن ۱۹ سالگی ایشان است. تمامی وسایل امام خمینی کتاب‌ها و سبک زندگی را از بدو تولد تا جوانی ایشان حفظ کرده اند و این آثار به قدری گویاست که انگار این زندگی تا هم اکنون نیز ادامه دارد.

کاظمی کارشناس گردشگری و همچنین معاون صنایع دستی استان مرکزی در این رابطه در گفت و گو با گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک  گفت :کمره منطقه‌ی خیلی بزرگی بوده است که مثلث بین اراک امروزی و الیگودرز در استان لرستان و گلپایگان در استان اصفهانرا تشکیل داده است و والی شهر خمین شخصی به عنوان علیخان کمره‌ای معروف به سالار محتشم و ایشان در دوره قاجاریه والی شهر خمین بوده اند.

 کاظمی گفت :خمین دارای محله‌هایی به نام‌های محله سبزی کار‌ها محله رازی محله اسماعیل بیگی و محله شهریار و محله قلعه و محله‌های دیگر است که منزل امام خمینی ره در محله رازی قرار دارد درست در کنار رودخانه‌ای که شهر را تقریبا به دو قسمت تقسیم کرده است. قلعه سالار محتشم، اما در محله قلعه و در قسمت جنوب غربی شهر قرار دارد.

 وی افزود :هر کدام از این دو بنا آرایه‌های معماری خاصی دارند بیت حضرت امام که متشکل از ۳ بنا می‌باشد که هم محل زادگاه حضرت امام است یک حیاط نیز منزل پدری ایشان است و یک حیاط هم متعلق به برادر امام یعنی آیت الله پسندیده است. این بنا دارای تک برج بوده است و یکی از زیباترین بنا‌های خشتی شهرستان خمین است.

شهری در زیر زمین شهری دیگر

دستکند‌ها یا شهر‌های زیرزمینی که در گذر ناملایمات تاریخ، با هدف ایجاد سرپناه و محافظت جان ساکنان شهر ایجاد شده‌اند، رمز و راز‌های نهفته‌ای در دل خود دارند که پرده برداشتن از این راز‌ها تصویری شفاف از زندگی تاریخی بر روی ما می‌گشاید.

دستکند‌های شهرستان خمین یکی از بهترین مکان‌های تاریخی برای تحقیق و مکاشفه درباره زندگی تاریخی انسان است. به گفته کارشناسان و پژوهشگران بیشترین دستکند‌های شناسایی شده کشور در شهرستان خمین به ثبت رسیده است.

مستندات به دست آمده حاکی از آن است که دستکند‌هایی که در برخی روستا‌های خمین کشف شده با کاربری مسکونی در دوره سلجوقیان و ایلخانیان با معماری ماهرانه‌ای بنا شده و شامل فضای عمومی سالن، راهرو‌ها و اتاق‌ها برای زیست انسانی است. همچنین مشخص شده جمعیت ساکن در این شهر‌های زیرزمینی به طور دسته‌جمعی از این شهر زیرزمینی مهاجرت کرده‌اند.

خمین از نظر معماری دستکندها و شهرهای زیرزمینی در جایگاه نخست کشور قرار دارد

دستکند‌های خمین بدون استفاده از هیچ‌گونه مصالح ساخت انسان و تنها با استفاده از ابزار‌های کندمان ایجاد شده و به صورت مسیر‌ها و گذر‌های تنگ و تاریک با شعبات متعدد هستند.راهرو‌ها و دالان‌های موجود در این شهر‌های زیرزمینی نمادی از کوچه و خیابان امروزی است و نظم و جداسازی محل زندگی انسان‌ها از محل نگهداری احشام و آب‌انبار‌های این شهر نیز بیانگر زندگی اجتماعی در این شهر‌های تاریخی است. کارشناسان باستان شناسی می گویند :شهرستان خمین از نظر معماری دستکندها و شهرهای زیرزمینی در جایگاه نخست کشور قرار دارد.

قلعه سالار محتشم در خمین بنایی متعلق به دوره قاجار است که موزه مردم شناسی این شهرستان را در خود جای داده‌است:

قلعه ای ایرانی با نمایی اروپایی

قلعه سالار محتشم در بافت تاریخی شهر خمین بنایی تاریخی متعلق به دوره قاجار با در و پنجره و سقف چوبی است. سالار محتشم از صاحب منصبان دوره قاجار، صاحب این بنا دستور ساخت آن را با تلفیق معماری ایرانی و اروپایی می‌دهد. این قلعه پناهگاه مردم هنگام هجوم دزدان و اشرار به شهر و همچنین محل تجمع دسته‌های عزاداری در ماه محرم بوده است.

دست های معمار به خشت و گل جان بخشیده است 

با این که بیشتر نمای قلعه از خشت و گل است اما تلفیق هنرمندانه آن با اشکال هندسی و طبیعت جلوه ای خاص به این بنا داده است. گویی دست های معمار به خشت و گل جان بخشیده است . دیوارهای بنا  با سبکی معروف به زین اسبی ساخته شده‌اند به این صورت که شکل دیوارها تداعی‌گر زین اسب است که به صورت ریتمیک به دنبال هم تکرار شده‌اند و در حد فاصل این زین اسبی‌ها یک لغاز آجری قرار دارد که علاوه بر کمک به استحکام دیوار یکنواختی را از دیوارها گرفته و نمای زیبایی را القا می‌کند . 

عنصر قابل توجهی  که در حیاط قلعه به چشم می‌خورد حوضی است که به صورت دو لنگه با طرحی کاملاً اروپایی در راستای شرقی–غربی ساخته شده طرح این حوض به شکل هندسی نامنظم می‌باشد. دورچین این حوض طوری طراحی شده که بتوان گلدان‌هایی را در دور تا دور آن قرار داد و با تلفیق این دو عنصر یعنی آب و گل یک فضای بصری و عرفانی زیبا بوجود آورد . شکل کلی حوض بر خلاف حوض‌های ایرانی که حالت سکون را تداعی می‌کنند دارای جهت و آغاز کننده یک نوع حرکت بصری قوی از طرف بنا به سوی محیط و باغچه‌های درون حیاط است .

زیباترین تصویری که در ذهن قلعه می ماند

آمدن میرزا کوچک‌خان جنگلی به این قلعه جهت کمک گرفتن و نیز حمله اشرار به خمین و دفاع در برابر آنها از جمله حوادث تاریخی است که در ذهن این قلعه مانده است. این قلعه یک پدیده شاخص در مجموعه شهر بوده و دیوارهای بلند و نیز سردر باشکوه این بنا نظر هر بیننده‌ای را به خود معطوف می‌کند.

معاون صنایع دستی و کارشناس گردشگری استان مرکزی در رابطه با این بنا هم گفت:  اما بنای قلعه سالار محتشم تقریبا یک بنای اروپایی است و به صورت ویلایی ساخته شده است. یعنی خود بنا در طبقه در وسط باغ درختان زیبا قرار دارد. چشم انداز و ایوان بنا به سمت شرق و آفتابگیر است. قلعه سالار محتشم دارای تزیینات بسیار زیبایی است که زیباترین نمونه‌های گچ بری و بزمی را دردو اتاق داریم: اتاق شاهنشین و اتاق عکاسخانه. همچنین این عمارت دارای آجر بری‌های فوق العاده زیبا که با نقوش اسلیمی و ختایی آراسته شده اند. در طبقه دوم بنا و در قسمت سقف آن تزییناتی دارد که سقف را دو پوشه و اصطلاحا لمبه کوبی می‌کند که در تزیینات آن از نقوش هندسی استفاده شده است.

حسینی معاون گردشگری استان مرکزی نیز در خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اراک؛ گفت :در ایام نوروز ریاست کمیته اسکان و آمار بر عهده میراث فرهنگی می باشد. امداد و نجات بر عهده سازمان هلال احمر می باشد.  و جلسات متعددی برای هماهنگی دستگاه های اجرایی  برگزار شده است .  امسال شاهد اتفاقات متفاوت تری در استان مرکزی در ایام نوروز هستیم مثلا برگزاری آیین های هر منطقه از استان در مکانی به نام نوروزگاه که ابتدای هر شهر برپا می شود.  

گزارش از زهرا امانی

انتهای پیام / الف