به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد، شهر مرزی سرخس در گوشه شمال شرقی ایران و در ۱۸۰ کیلومتری مشهد مقدس قرار گرفته است و به لحاظ مسیر رفت و آمد یک طرفه است و سوی دیگر آن کشور ترکمنستان قرار دارد.

 

مزیت‌های اقتصادی بی شماری در دل این خطه مرزی از جمله پالایشگاه گاز شهید هاشمی نژاد، منطقه ویژه اقتصادی، گمرک، آستان قدس، تلاقی اتصال راه آهن ایران به آسیای میانه و چین نهفته است که نوید رونق تجارت در آینده‌ای نه چندان دور را از این نقطه بشارت می‌دهد.

شهرستان سرخس دارای اقلیمی خشک و بیابانی است و در شرایطی که بحران کم آبی و خشکسالی‌های پیاپی به عنوان یکی از چالش‌های اصلی کشور و استان خراسان رضوی مطرح است، شاهد خروج آب‌های مرزی و سیلاب‌های فصلی از این استان و به خصوص شهر سرخس به سمت ترکمنستان هستیم.

 

گزارش پیش رو به بررسی خروج روان آب‌ها از سرخس به سمت ترکمنستان می‌پردازد.

خارج شدن سالانه ده‌ها میلیون مترمکعب سیلاب کشف رود از طریق رودخانه مرزی هریرود - تجن سرخس به ترکمنستان، آه و حسرت هزاران کشاورز سرخسی را به دنبال داشته است.

برای پیگیری موضوع خروج روان آب‌ها از سرخس به سمت کشور ترکمنستان به سراغ عبادی نژاد مدیر منابع آب شهرستان سرخس می رویم.

وی می‌گوید: اداره منابع آب شهرستان سرخس زیر نظر شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی فعالیت می‌کند و یکی از شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نفت هستیم، حوزه شهرستان دارای سه حوزه مطالعاتی دشت گنبدلی، دشت آق دربند و دشت سرخس است که مهم‌ترین حوزه به لحاظ وسعت و منابع آبی دشت سرخس است.

وی ادامه می‌دهد: خشکسالی‌های چند سال اخیر و همچنین برداشت‌های نامتعارف و غیر منطقی از منابع آب زیر زمینی، باعث افت سطح آب زیرزمینی و کاهش کیفیت آب شده و آب‌های زیرزمینی به سمت شور شدن می‌رود و هر سال کاهش محسوس را در دشت داریم، بیشتر این اضافه برداشت‌ها هم از سمت چاه‌های کشاورزی است و موارد مندرج در پروانه‌های بهره برداری یا حجم برداری رعایت نمی‌شود که بیلان منابع آب زیرزمینی به صورت منفی باشد.

عبادی نژاد می‌افزاید: با حضور چهار کارشناس اداره منابع آب شهرستان گشت و بازرسی‌های مداوم و نظارت بر کنتور‌های هوشمند صورت می‌پذیرد تا از برداشت‌های غیرمجاز جلوگیری شود، ما یکی از بزرگترین مصرف کنندگان آب غیرمجاز در سطح استان و کشور هستیم، زیرا اراضی کشاورزی منطقه در سرخس زیاد است  و برداشت‌ها به صورت غیرمجاز صورت می‌پذیرد، با نصب کنتور‌های هوشمند حجم برداشت مشخص شده و این روند برداشت‌های غیرمجاز را کاهش داده، ولی هنوز به نقطه مطلوب نرسیده ایم.

عبادی نژاد در پاسخ به این سئوال مبنی بر متولی خروج روان آب و یا سیلاب‌ها به کشور ترکمنستان می‌گوید: در سرشاخه‌ها و ابتدای مسیل‌ها و آبراهه‌ها روی دشت‌ها و تپه‌ها در بلندی‌ها وظایف جهاد کشاورزی و سازمان منابع طبیعی است که باید بحث آبخیزداری را پیگیری نمایند که از بروز روان آب‌ها جلوگیری بعمل آید، متاسفانه تخریب مراتع در سال‌های اخیر باعث شده که ما کوچکترین بارش باران در سطح منطقه تبدیل به یک روان آب شود که نسبت به حجم و شدت می‌تواند باعث بوجود آمدن خسارات جدی شود که در سال‌های گذشته شاهد این موضوع بوده ایم.

وی در ادامه می‌گوید: وقتی روان آب‌ها وارد رودخانه‌های فصلی می‌شود متولی کنترل، هدایت و ذخیره سازی شرکت آب منطقه‌ای است و در خصوص رودخانه هریرود با احداث سد دوستی در سال‌های گذشته این اقدام انجام شده و مهار سیلاب صورت گرفت و بخشی از آب به عنوان آب شرب مورد نیاز کلانشهر مشهد و هم تحت عنوان کشاورزی سرخس استفاده شد.

 

عبادی نژاد بیان می‌ کند: رودخانه کشف رود به عنوان رودی دیگر است که از ارتفاعات شمال خراسان رضوی (شهر‌های چناران، گلمکان، قوچان و مشهد) سرشاخه‌ها منشعب و در نهایت وارد سرخس و رودخانه مرزی تجن شده و به سمت کشور ترکمنستان ادامه مسیر می‌دهد.

این مقام مسئول در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینکه چه اقدامی در حوزه دفع سیلاب‌ها صورت پذیرفته است اضافه می‌کند: در حوزه شهرستان به دلیل سیلاب‌ها و روان آب‌هایی که سالانه از کشور خارج می‌شود مطالعات احداث سد شوریجه در دست اقدام است و عملیات اجرایی این سد شروع شده است.

وی می‌گوید: در بحث کنترل سیلاب‌ها باید بوسیله سازه‌های انحرافی منحرف و در دشت‌ها پخش گردد که در منطقه سرخس بوسیله انهار سنتی این کار انجام شده است.

مدیر منابع آب شهرستان سرخس می‌گوید: از سال گذشته اقداماتی با قرارگاه پیشرفت و آبادانی سپاه امام رضا (ع) و تخصیص بودجه‌ای در زمینه موضوع لایروبی انهار سنتی انجام شده و حدود ۱۰۰ کیلومتر لایروبی انهار سنتی با اعتباری بالغ بر ۳۰۰ میلیون تومان انجام شده است، دستگاه‌های مسئول باید با جدیت بیشتری در این موضوع ورود پیدا کنند و عملا کشاورزان توان و تمایلی جهت بهره برداری و نگهداری از این انهار سنتی ندارند، ما در حال حاضر از روی دلسوزی کار‌های مربوط به انهار سنتی را پیگیری می‌کنیم که ارتباط ذاتی با وظایف اداره منابع آب شهرستان ندارد، ولی با این اقدامات نشان دادیم بی متولی است و تا زمانی که تعیین تکلیف صورت پذیرد ما برای حفاظت بیشتر این کار را انجام می‌دهیم.

وی در رابطه با میزان اعتبارات مورد نیاز برای مرمت انهار سنتی ادامه می‌دهد: به طور سالیانه انهار نیاز به اعتبارات بیشتری دارند و نیاز است سازه‌هایی احداث و لایروبی و نگهدای شود، در حوزه‌های مختلف در کشور اعتبارات تخصیص داده می‌شود، ولی در منطقه سرخس این موضوع با جدیت پیگیری نمی‌شود.

وی می‌افزاید: حداقل اعتباری که به طور سالیانه برای زنده نگه داشتن انهار، ساماندهی و لایروبی آن‌ها نیاز است حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان در سال است که برای بحث مطالعات آبخوان در اختیار شرکت آب منطقه‌ای قرار گرفت و معمولا درصد کمتر از اعتبار مصوب تخصیص می‌یابد و بقیه را هم دولت و خزانه تخصیص نمی‌دهد.

وی بیان می‌کند: وظایف ما در حوزه حفاظت و بهره برداری از منابع آبی است، در این زمینه ما در سال گذشته حدود ۳۰ حلقه چاه غیرمجاز و امسال تا هم اکنون حدود ۴۵ حلقه چاه غیرمجاز شناسایی و مسدود شده است، با این مسدودسازی سال گذشته نزدیک به سه میلیون و ۹۰۰ هزار متر مکعب و امسال حدود چهار میلیون و ۲۰۰ هزار متر مکعب از محل انسداد چاه‌های غیرمجاز در دشت ممنوعه سرخس جلوگیری و صرفه جویی کرده ایم.

عبادی نژاد با بیان اینکه با متخلفین در برداشت‌های غیرمجاز چه برخوردی صورت گرفته است تصریح می‌کند: در مرحله اول با اخذ دستورات قضایی برای بحث انسداد وارد عمل می‌شویم و اگر همکاری کنند در همان مرحله چاه مسدود سازی خواهد شد و اگر همکاری صورت نگیرد تشکیل پرونده و ارائه شکایت و لوایح مورد نظر را به دستگاه قضایی داریم که پرونده‌ها توسط قوه قضائیه مورد بررسی و نسبت به صدور حکم آرا مورد نظر اقدام می‌شود.

وی می‌افزاید: در بحث جلوگیری از تخلفات، صدور کنتور‌های هوشمند، انسداد چاه‌های غیرمجاز، جلوگیری از تصرف حریم و بستر رودخانه‌ها و مسیل ها، بحث کاهش اضافه برداشت از منابع آب زیر زمینی می‌تواند جزو اولویت‌هایی باشد که نیاز به مساعدت و همکاری مسئولین شهرستان دارد، در بحث خروج آب از کشور روان آب‌ها را داریم، اما مطالعاتی که صورت پذیرفته در بحث آب‌های زیرزمینی هیچ گونه خروجی آب از کشور نداریم، چون وضعیت و بافت زمین و خاک به گونه‌ای است که آب خوان سرخس محدود است و با توجه به برداشت بی رویه‌ای که از چاه‌های کشاورزی در سطح منطقه صورت می‌پذیرد اضافه برداشت ۸۰ تا ۹۰ میلیون مترمکعب در سال داریم.

وی می‌گوید: همین آب خوان‌ها هر ساله به لحاظ کمیت و کیفیت دچار افت می‌شود، نزدیک به ۵۰۰ حلقه چاه فعال و غیرمجاز داریم که از این تعداد ۲۵۰ حلقه کشاورزی و در حدود ۲۳۵ حلقه کنتور‌های هوشمند نصب شده است و در حال بهره برداری است، با بررسی‌های صورت گرفته اجازه نخواهیم داد کشاورزان بیشتر از پروانه بهره برداری از منابع آب برداشت داشته باشند.

وی تصریح می‌کند: در بحث کنترل روان آب‌ها باید اعلام کنم احداث سد شوریجه، شبکه آبیاری دوستی، ساماندهی و لایروبی انهار سنتی می‌تواند مشکلات خروج روان آب‌ها و بهره برداری بیشتر از این روان آب‌ها را تا حدود زیادی مرتفع کند. احداث سد شوریجه در دست انجام است، اما لازمه آن تامین اعتبارات مالی و به موقع است.

 

در ادامه برای پیگیری بیشتر آب‌های منطقه‌ای در این خطه مرزی به سراغ حسین غریب سرپرست فرمانداری شهرستان سرخس رفتیم.

وی در خصوص کاهش بارندگی‌ها می‌گوید: با توجه به تغییر بارندگی‌ها به خصوص در طی دو سال گذشته ما آن نظم همیشگی را در بارش‌ها و کیفیت نزولات آسمانی نداریم و متاسفانه در بخشی از فواصل شاهد بارش‌های رگباری و سیل آسا هستیم و به واسطه دشت سرخس خیلی از این باران‌ها و سیلاب‌ها داخل دشت و اراضی کشاورزی با توجه به زه کشی‌های انجام شده جذب می‌شود.

 

وی  ادامه می‌دهد: بعضی رویداد‌ها مثل روان آب‌های ناشی از کشف رود آن قسمتی که مازاد بر نیاز مصرفی روستاییان حاشیه رودخان است به طور مسلم از دست می رود، در بازه زمانی یکسال گذشته منتهی به دیماه جاری، این موضوع را ما یکبار در خردادماه امسال داشتیم و حجم قابل توجهی از این روان آب‌ها از کشور خارج شده است.

وی  گفت : به دلیل وجود چاه‌های کشاورزی و البته کاهش بارندگی ها، سرمایه گذاری بر روی قنوات به لحاظ افت آب‌های زیرزمینی مقرون به صرفه نیست، امسال با همکاری قرارگاه پیشرفت و آبادانی سپاه امام رضا (ع) کانال‌ها و راه آب‌های کشاورزی با استفاده از ظرفیت‌های قرارگاه لایروبی شده و در خصوص اعتبارات، بیش از ۷۰ درصد تخصیص منابع داشتیم.

سرپرست فرمانداری سرخس اضافه می‌کند: در حوزه انهار سنتی قانون توزیع عادلانه آب همه را مشخص کرده و اعلام شده انهار یک و دو با آب منطقه‌ای و انهار سه، چهار و پنج با جهاد کشاورزی است، اما انهار سنتی با توجه به اینکه ما مثل گذشته آب‌های جاری نداریم و کاهش بارندگی‌ها و به طبع آن سخت شدن بهره مندی از منابع آبی، بنابراین جهاد کشاورزی به جای استفاده از نهر‌های سنتی مبادرت به اجرای پروژه‌های آبیاری کم فشار نموده است.

 

این مقام مسئول در پاسخ به سئوال دیگر ما مبنی بر اینکه آیا با احداث سد دوستی امید دوباره به کشاورزان بر می گردد گفت: سد شوریجه هرگز ظرفیت مخزن به اندازه سد دوستی ندارد، اما آبی که پشت این سد جمع خواهد شد قابل توجه است که برای آن هزینه و اعتبار صورت گرفته است و درصدی از ظرفیت سد شوریجه برای آب شرب و کشاورزی سرخس استفاده خواهد شد.

 

متولی روان آب‌ها در این خطه مرزی " اداره منابع آب شهرستان " است و معتقدیم کار به هر دستگاهی واگذار شود در صورتی که منابع و اعتباراتی در نظرگرفته شود می‌توان به اجرای پروژه‌ها امیدوار بود.

 

انتهای پیام//م.ه