یک کارشناس رسانه گفت: اگر رسانهها کار نظارتی خود را به درستی انجام ندهند، مردم از طریق فضای مجازی بر کار رسانه نظارت و از آن انتقاد میکنند.
به گزارش خبرنگار حوزه دولت گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، دوشنبه ۱۰ دیماه سال جاری، حجت الاسلام حسن روحانی رئیس جمهور در جمع وزیر و مدیران وزارت نیرو، ضمن بیان محاسن و اثرات برجام گفت: «دلیل اینکه اقدامات دولت بیان نمیشود، این است که رسانهها آنها را عنوان نمیکنند؛ برای مثال گاهی صدا و سیمای ما تصور میکند که تعریف از دولت، مکروه است در حالی که تعریف از دولت مستحب و یا واجب است.»
رئیس جمهور در حالی معتقد به عدم انتشار محاسن برجام توسط رسانهها خصوصا صدا و سیماست که برخی از کارشناسان و مردم رسانهها را به جانبداری از دولت متهم میکنند.
در همین رابطه دکتر اکبر نصراللهی کارشناس ارشد رسانه و رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه در گفتوگو با خبرنگار حوزه دولت گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، معتقد است تعامل رسانه و قوای مختلف گریز ناپذیر است؛ رسانهها موظف هستند هم خدمات و اقدامات مثبت و هم منفی همه قوا و بخشهای دولتی و غیر دولتی از جمله قوه مجریه را منصفانه اطلاع رسانی کنند و اگر رسانه ها از جمله رسانه ملی به این وظیفه خود عمل نکنند و یک طرفه مواضع و اقدامات مثبت یک قوه را منعکس و از انعکاس فعالیت های سایر قوا و یا از مطالبات مردمی غفلت کنند، خود با انتقادات گسترده مردمی مواجهه خواهند شد.
باشگاه خبرنگاران جوان: تعامل رسانهها با مسئولان قوای مختلف از جمله قوه مجریه چگونه باید باشد؟
نصراللهی: تعامل و ارتباط قوای مختلف از جمله قوه مجریه و رسانهها گریزناپذیر است. هم بخش های مختلف برای انعکاس خدمات خود و جلب مشارکت مردم به رسانه نیاز دارند و هم رسانه ها برای ادامه کار و ایفای وظایف خود از مسئولان بی نیاز نیستند؛ اما واقعیت این است که آستانه تحمل مسئولان بویژه دولتمردان کم است و توقع شان از رسانه ها بالا است و حمایت صد درصدی را از رسانه ملی مطالبه می کنند.
مردم و دولت در مورد رسانه ها حقوقی دارند که هر دو و همزمان باید مورد توجه قرار گیرند. به این معنی که هم مردم حق دارند اشکالات و ناکامی ها و بی تدبیری های مسئولات و توضیحات آنها را از رسانه خود بشنوند و ببینند و هم حق دولت است که از ابزارهای رسانهای به ویژه از رسانه ملی، در بُعد محلی، ملی و بینالمللی استفاده کند.
برای مثال برجام یکی از برنامههای وزارت امور خارجه و دولت در بُعد بینالمللی است. دولت در اینباره حق دارد که از ابزارهای رسانهای این نظام برای روشن کردن برخی از شبهات و مشکلات برجام در بُعد بینالمللی استفاده و برای مردم شفاف سازی کند. این طبیعی است که دولتمردان، قانون گذاران و سایر بخشهای نظام و حتی بخشهای خصوصی برای پیشبرد اهداف خود، تبلیغ خدمات و همچنین نشان دادن طرحها و برنامههای آینده کشور از ابزارهای رسانهای استفاده کنند. همچنین از طریق رسانه مشکلات و موانعی که بر سر راه شان هست را با مردم در میان بگذارند؛ اما نباید این حق به بهای پایمال کردن حقوق مردم و انعکاس ندادن مطالبات آنها باشد.
رسانهها برای ادامه حیات موثر و ایفای وظایف ذاتی خود از ارتباط با بخشهای دولتی و غیر دولتی و حاکمیتی و غیر حاکمیتی بی نیاز نیستند و نباید خود را از آنها محروم کنند. اطلاع رسانی و نظارت دو وظیفه مهم و تعطیل نشدنی رسانهها است. رسانهها موظف هستند خدمات و اقدامات مثبت و منفی بخشهای مختلف، شامل قوه مجریه، قوه مقننه، قوه قضاییه و بخشهای دولتی و غیر دولتی را منصفانه اطلاع رسانی کنند.
رسانهها در کنار نقش اطلاع رسانی، به موازات نظارت بخشهای رسمی کشوری، دارای نقش نظارتی هم هستند. نقش نظارت آنقدر مهم و چند لایه است که اگر بخشهای نظارتی کشور مانند سازمان بازرسی کشور و یا دیوان محاسبات، وظایف خود را به هر دلیل به درستی انجام ندهند، رسانهها به نمایندگی از مردم بر این دستگاهها نظارت خواهند داشت. البته با دسترسی مردم به تکنولوژیهای جدید ارتباطی، نظارت بر بخشهای مختلف حاکمیتی از انحصار رسانه ها و دستگاههای رسمی خارج شده است و خود مردم از طریق فضای مجازی هم بر کار دولتمردان و هم بر کار رسانه ها نظارت میکنند. مطالبه مقام معظم رهبری، پژوهشگران و بخشهای مختلف مردمی این است که رسانه ملی این نقشها را هر چه بیشتر و منصفانه ایفا کند و تحت تاثیر هیچ جریانی قرار نگیرد.
باشگاه خبرنگاران جوان: اشاره کردید که صدا و سیما موظف است تمامی اقدامات دولت را پوشش دهد. برخیها همین موضوع را عامل جانبداری صدا و سیما از دولت میدانند. صدا و سیما چهطور میتواند این مطلب را برای مردم تشریح کند؟ از سوی دیگر آیا اینکه دولت انتظار دارد نقدها و عملکرد نامطلوبش از رسانه ملی منعکس نشود، انتظار درستی است؟
نصراللهی: یکی از اتهاماتی که به رسانه ملی وارد میشود، این است که صدا و سیما به عنوان سخنگو و روابط عمومی دولت و برخی از بخشها و کنشگران سیاسی تبدیل شده و وظیفه اساسی خود را به خوبی انجام نمیدهد. رسانه ملی باید در پاسخ به این انتقادها، تمامی موانع و مشکلات خود را عنوان کند. متاسفانه در حال حاضر به دلایلی اعم از وجود قوانین بازدارنده، فشارهای برون رسانهای و گاهی حرفهای عمل نکردن رسانه ملی، تعامل بین رسانهها از جمله صدا و سیما با مسئولان قوا و بخشهای مختلف حاکمیتی و غیر حاکمیتی طبیعی و به درستی انجام نمیشود و این عمل منطبق بر منافع ملی نیست.
مسئولان فقط رویکرد حمایتی و صد درصدی رسانهها را میخواهند، یعنی رسانهها فقط حرف ها، کارهای مثبت و وعدههای آنها حتی وعده های محقق نشده را به صورت یکطرفه منتشر کنند و اشکالات قوای مختلف، حرفهای منتقدان و مردم را منعکس نکنند. رسانهها هم تحت تاثیر این درخواست ها و برخی فشارها، اخبار را معمولا «غیر متوازن»، شخصیت مدار و رویداد مدار و تشریفاتی منعکس میکنند. غیر متوازن به این معنی که بیشتر اخبار دولت را پوشش میدهند، در صورتی که کشور قوای مختلفی دارد و نباید رسانه ها فقط اخبار یک قوه را پوشش دهند. رسانهها وظیفه دارند در کنار انعکاس خدمات دولت، انتقادات را به گونهای مطرح کنند تا مردم و دولتمردان و تمامی قوا این اشکالات و انتقادات وارده را به خوبی متوجه شوند و بدانند که این انتقادات نگاه اصلاحی دارد و به نفع دولت و کشور است.
باشگاه خبرنگاران جوان: آیا رسانه ملی وابسته به دولت است؟
نصراللهی: در هیچ کجای دنیا رسانه مستقل وجود ندارد و رسانه ملی هم از این امر مستثنی نیست؛ این رسانه باید بلندگوی مردم و نظام جمهوری اسلامی باشد. البته در جمهوری اسلامی حاکمیت جدای از مردم نیست، اما به طور کلی در همه جای دنیا بیطرفی یک شعار است و هیچ رسانهای در دنیا بیطرف نیست. نشان دادن یک چهره بیطرف از خود، تاکتیک رسانهها برای اثرگذاری اخبار بر روی مخاطبان است. جنسیت افراد حاضر در رسانهها با ترکیب مردانه و یا زنانه، ایدئولوژی، ملیت و مالکیت رسانه مورد نظر، تحصیلات و جهتگیری افراد شاغل در مجموعه باعث میشود تا رسانهها جهتگیری داشته باشند. بنابر این باید بپذیریم که رسانهها حتی اگر اراده کنند هم نمیتوانند بی طرف مطلق باشند. حال که رسانه ها نمی توانند بی طرف باشند، بهتر است طرفدار ملت، کشور، دین و فرهنگ باشند تا یک جناح و گروه یا قوه خاص.
باشگاه خبرنگاران جوان: آیا بودجهای که دولت به صدا و سیما تخصیص میدهد، عاملی میشود که دولت از صدا و سیما انتظار داشته باشد رسانه ملی مطابق سلیقه دولت عمل کند؟ آیا واقعا بودجهای که رسانه ملی دریافت میکند، بر فعالیتهای این رسانه درباره نشر اخبار دولت تاثیر گذار است؟
نصراللهی: اشاره کردم که جهتگیری و گرایش رسانه ملی و هر رسانه دیگر باید در جهت نظام جمهوری اسلامی، منافع ملی و امنیت ملی باشد؛ رسانهها باید بدانند که در صورت به خطر افتادن منافع و امنیت ملی، منافع احزاب، قوا و گروههای دیگر را ترجیح ندهند. رسانه ملی باید به عنوان مهمترین سرمایه نظام سعی کند به گونهای ساختار خود را تغییر دهد و تعامل خود را با بخشها برقرار و اقتصاد رسانهای خود را سر و سامان دهد که اگر بخشی مثل دولت اراده کند که با ابزار بودجه، گرایش ملی و حاکمیتی را در رسانه ملی کم کند، رسانه تحت تاثیر این موضوع قرار نگیرد.
رسانه ملی باید به گونهای باشد که منافع و امنیت ملی را سرلوحه کار خود قرار دهد و کمتر تحت تاثیر فشارهای بودجهای و غیر بودجهای قرار بگیرد؛ از طرف دیگر کلیت نظام هم باید به گونهای حرکت کند که رسانه را برای تمامی قوا بخواهد.
اکنون صدا و سیما به لحاظ اقتصاد رسانه، وابسته به تبلیغات بسیار زیاد و بحث بودجه است. این سازمان باید سعی کند تا استقلال اقتصادی داشته باشد، و حتی اگر بودجهای از حاکمیت میگیرد، به گونهای نباشد که این بودجه در اختیار یک بخشی قرار بگیرد که بتواند به دلایل سیاسی محدودیتهای بودجهای را اعمال کند. رسانه باید سعی کند از بین راهبردهای مختلف تولید و انتشار اخبار اعم از انکار، سکوت، کوچکنمایی، واقعنمایی و بزرگنمایی، از راهبرد «واقعنمایی» استفاده کند.
باشگاه خبرنگاران جوان: آیا اقدامات شاخصی از سوی دولت انجام شده است که صداوسیما آنها را پوشش خبری نداده باشد؟
نصراللهی: آمارها و تحقیقات زیادی در سالهای مختلف از جمله سال ۹۴، نشان میدهد که اخباری که از سوی صدا و سیما در مورد قوای مختلف منتشر شده است، متوازن نبوده است؛ یعنی اینکه حجم زیادی از اخباری که منتشر شده، مربوط به دولت بوده است. البته این تا حدودی طبیعی است، به دلیل اینکه دولت بیشترین کار اجرایی را انجام میدهد و به نوعی پیشانی حاکمیت است؛ به همین دلیل منطقی است که سهم دولت از رسانه از قوای دیگر بیشتر باشد.
آمارهای ما حاکی از آن است که حدود ۷۵ درصد از اخبار منتشر شده از سوی صدا و سیما در سال ۹۴، مربوط به قوه مجریه است، این درحالی است که سهم دو قوه دیگر یعنی قوه مقننه و قضاییه در همان سال، هر یک به ترتیب ۶/ ۱۵ و ۴/ ۹ درصد است. همچنین در آمار سالهای قبل هم حدود ۷۹ درصد اخبار منتشر شده مربوط به قوه مجریه، ۱۳ درصد مربوط به قوه مقننه، و ۸ درصد مربوط به قوه قضاییه بوده است. با توجه به این آمار، برخلاف آنچه که دولت ادعا میکند، سهم قوه مجریه در نشر اخبار صدا و سیما و دیگر رسانهها کم نیست.
البته شاید حرف مسئولین دولت این باشد که رسانهها تنها اخبار منفی دولت را منتشر میکنند که البته آمارهای دیگر این موضوع را رد میکند. آمارها نشان میدهد که تنها ۱ درصد اخبار منتشر شده از سوی رسانهها و صدا و سیما، اخبار انتقادی از قوه مجریه بوده و بقیه اخبار، خبرهای مثبت و یا خبرهایی بوده است که جهتگیری خاصی در مورد اقدامات دولت ندارد؛ همچنین ۷۸ درصد اخبار در مورد قوه مجریه، ۸۳ درصد اخبار در مورد قوه مقننه و ۸۶ درصد اخبار مربوط به قوه قضاییه هم از جمله اخباری بودند که هیچ جهتگیری نداشتند.
رسانه موظف است که اخبار و اشکالات تمامی قوا را منعکس کند؛ البته انتقاد کردن به معنای چوب لای چرخ گذاشتن قوای مختلف نیست. قوای مختلف، دولتمردان و بخشهای مختلف حاکمیتی باید نوع رویکرد و راهبرد خود با رسانهها را تغییر بدهند؛ آنها نباید رسانه را مقابل خود ببینند؛ قطعا انتقادها از جانب رسانه و کارشناسان مختلف میتواند در حل مشکلات کمک بسزایی کند.
شخصیت محور بودن رسانه ملی، یکی از نقایص این سازمان است. یافتههای یکی از تحقیقات انجام شده نشان میدهد که ۵۶ درصد اخبار مربوط به قوه قضاییه، ۵۴ درصد اخبار مربوط به قوه مجریه و ۳۵ درصد اخبار مربوط به قوه مقننه شخصیت محور هستند. این اشکال به رسانه ملی وارد است، که چرا بیش از نیمی از اخبار صدا و سیما در رابطه با قوه مجریه مربوط به خبرهای رئیس جمهور، معاونان و وزراست. دولت فقط رئیس جمهور و وزرا نیست و مدیران کل، استانداران و مدیران سطوح دیگر را شامل میشود.
البته حتما در کار رسانهای مشکلات و موانعی وجود دارد و صدا و سیما باید این موانع را رفع کند تا وظیفه خود را انجام دهد. همچنین نتایج تحقیق دیگر حاکیست که حدود ۸۰ درصد اخبار صدا و سیما مربوط به تهران و چند شهر بزرگ است. بدیهی است که ایران فقط تهران و پایتخت نیست و صدا و سیما باید بتواند چتر خود را برای دریافت و انتشار اخبار در سراسر کشور پهن کند، و اخبار تمامی مشاغل را از سراسر کشور منتشر کند. یعنی هر منطقه و شغلی متناسب با نقش و اهمیت و جمعیتی که دارد، بر روی آنتن رسانه ملی دیده شود.
مدیران صدا و سیما نباید فکر کنند که انتقاداتشان از سوی دولت و مردم قابل حذف است، اتفاقا این انتقادات نشان دهنده آن است که صدا و سیما به دولت اهمیت میدهد. صدا و سیما باید کار خود را منطقی و درست و متناسب با منافع ملی انجام دهد. مهمترین ابزار حاکمیت بر مردم، رسانه ملی است. دیگر رسانه ها به صورت انحصاری در اختیار صدا و سیما نیستند و در آرایش جدید رسانهای، رسانه ملی رقبای زیادی دارد. اکنون هر کسی میتواند بطرو شخصی یک وسیله ارتباط جمعی داشته باشد، منظور آن است که شما میتوانید یک کانال و یک صفحه در فضای مجازی داشته باشید؛ بنابر این منابع خبری مردم صرفاً صدا و سیما نیست.
باشگاه خبرنگاران جوان: با توجه به تحریمهای اخیر تقابل غرب با ایران و تلاشهای رسانههای معاند در جهت تشویش اذهان عمومی، بهترین شکل تأثیرگذاری بر افکار عمومی کشور چگونه است؟
نصراللهی: به فرموده مقام معظم رهبری ما باید دولتها را حمایت کنیم و دولت را از حاکمیت و از ملت بدانیم. صدا وسیما باید در کنار نشر خدمات دولت و اشکالات، راهکارهایی در خصوص رفع این مشکلات بیان کند و دولت هم باید پذیرای این انتقادات و مشکلات باشد. باید آستانه تحمل مسئولان بالا رود؛ مسئولان رسانه ها را به رسمیت بشناسند و به رسانهها در کشف اشکالات بخشهای خود کمک کنند.
امروز دولتمردان، کنشگران سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بدون رسانه هیچ کاری نمیتوانند انجام دهند و حتماً باید از همه رسانه ها از جمله رسانه ملی و تمامی ظرفیت آنها از جمله ظرفیت خبری برای انعکاس فعالیت های خود و جلب مشارکت مردم استفاده کنند. اینطور نباشد که رسانه را به صدا و سیما و ظرفیت رسانه ها را به خبر محدود کنند. از طرف دیگر رسانهها هم باید بدانند که باید در کنار طرح اشکالات، راهکارهای کارشناسی حل آنها را هم منتشر کنند. انتشار گسترده و مستمر اشکالات بخش های مختلف بدون توجه به راه حل های کارشناسی باعث ایجاد ناامیدی و ایجاد این تصور می شود که کشور به بن بست رسیده که نادرست و غلط است.
باشگاه خبرنگاران جوان: با توجه به تحریمهای اخیر تقابل غرب با ایران و تلاشهای رسانههای معاند در جهت تشویش اذهان عمومی به بهترین شکل تأثیرگذاری بر افکار عمومی کشور چگونه است؟
نصراللهی: در بحث تحریمها، صدا و سیما باید به گونهای برای مردم شفافسازی کند که این تحریمها تنها برای دولت فعلی نیست و ما از اوایل انقلاب شاهد این تحریمها از سوی آمریکا بودهایم؛ این نکته به مردم گفته شود که ما بدترین تحریمها را پشت سر گذاشتهایم. ملت باید بداند که هدف تحریمها فقط حاکمیت نیست، بلکه هدف اصلی مردم هستند؛ بنابر این در بحث تحریمها رسانهها باید به گونهای عمل کنند که مردم ناامید نشوند. در این خصوص ابتدا باید همه رسانهها از آگاهی کافی در مورد تحریمها برخوردار باشند، و در قدم بعد مردم را از این جریانات آگاه کنند. آگاه شدن و آگاه کردن باید راهبرد رسانهها باشد. مردم باید از نوع و میزان گستردگی تحریمها، دلایل و اهداف تحریم کنندهها و در نهایت از وظایف حرفهای، ملی و انسانی رسانهها آگاه باشند.
باشگاه خبرنگاران جوان: اشاره کردید که هدف از تحریمها ضربه زدن به ملت ایران است؛ به نظر شما چرا آمریکا مردم را هدف قرار داده است؟
نصراللهی: به دلیل آن که مردم همراه نظام و انقلاب بوده و بر باورهای خود وفادار هستند. تحریمکنندگان میخواهند با فشار بر مردم، آنها را وادار به تغییر اعتقادات و پشیمان از همراهی با نظام جمهوری اسلامی کنند؛ بنابر این رسانهها در زمان تحریم وظیفه بسیار سنگینی دارند.
رسانهها باید مردم را نسبت به شرایط و ظرفیتهای کشور آشنا کنند تا مردم نگاه واقع بینانه به شرایط کشور داشته باشند؛ در این میان هم اگر مسئولان توانایی پاسخگویی به انتظارات مردم را نداشته باشند، دشمن به هدف خود رسیده و کشور دچار بحران میشود. مهمترین نکته این است که باید سهم تحریم و سهم بیتدبیریها و سوءاستفاده برخی افراد را در مشکلات جاری مشخص کنیم؛ به دلیل آنکه برخی مواقع به اسم تحریم، سوءتدبیرها پنهان میماند. بخشی از مشکلات کشور مربوط به تحریم است، اما بخش اعظم مشکلات امروزی مربوط به بیتدبیری، فساد و رانتخواری بوده و ناشی از نادیده گرفتن چشمانداز و اقتصاد مقاومتی است.
دولتمردان و بخشهای مختلف نظام باید از ظرفیتهای بینالمللی رسانهها استفاده کنند تا اثر ظالمانه تحریمها برای افکار عمومی دنیا تبیین شده و قوانین و مقرراتی که مغایر با این تحریمهاست، اطلاعرسانی و افشا شود. رسانه باید این موضوع را که آمریکا و کشورهای همسو به تعهدات خود عمل نکردهاند، و اینکه ایران همیشه پایبند به تعهدات بینالمللی خود بوده را منتشر کند. رسانهها بهجای پررنگ کردن برخی از مشکلات اقتصادی، باید اقدامات مثبت کشور را منعکس کنند. اکنون برخی رسانهها نه تنها واقعنمایی نمیکنند، بلکه مانند رسانههای بیگانه به بزرگنمایی ضعفها و مشکلات کشور میپردازند. یکی از وظایف حرفهای و ملی رسانهها، واقعنمایی موضوعات است. در حقیقت باید گفت، اگر رسانهها واقعنمایی نمیکنند، حداقل در مورد ضعفها بزرگنمایی نکنند.
باشگاه خبرنگاران جوان: با توجه به ۴۰ سالگی انقلاب اسلامی، رسانهها خصوصا صداوسیما چگونه میتوانند دستاوردهای انقلاب و جمهوری اسلامی را به بهترین شکل و به دور از شعارزدگی به مردم منتقل کنند؟
نصراللهی: مقام معظم رهبری در احکام خود به روسای مختلف سازمان صدا و سیما به بحث امید تأکید فراوان داشتند. نظام دارای یک سری مشکلات بوده و هست؛ یعنی در واقع این مشکلات را بر سر راه ما گذاشتهاند. رسانهها باید به این موضوع اشراف داشته باشند که نظام چه زمانی متولد شده و چه مسیری را از ابتدای انقلاب طی کرده است. رسانهها باید بدانند که در طول این مسیر چه موانعی را چه کسانی سر راه این نظام قرار دادهاند، همچنین این ملت با وجود همه موانع پیش رو چطور توانست این همه سال به ایستادگی خود ادامه دهد. این خود یک موفقیت بزرگ است که دشمنان این کشور هیچگاه نتوانستند به اهداف از پیش تعیین شده خود دست پیدا کنند. اکنون رسانهها باید به دور از شعار به شکل فرآیندی، مستند و مستدل خدمات نظام را در کنار مشکلات و موانعی که بر سر راهش بوده واقعنمایی کند و در انعکاس خدمات نظام نگاه جناحی، سیاسی، فردمحور و رویدادمحور نداشته باشند؛ بهعلاوه باید سهمی را که دولتهای مختلف در مشکلات پیش روی نظام داشتهاند، به همه مردم نشان دهند.
اگر ما اکنون در عرصههای مختلف علمی، سیاسی، اجتماعی و دینی افتخارهای بسیاری کسب کردهایم، به دلیل آن است که دولتهای قبلی و فعلی در کنار برخی مشکلات و ضعف ها، زحمت هم کشیدهاند. مهمترین توصیه من این است که به نظام، نگاه بخشی نشود و خدمات نظام درک و مقایسه شود که آیا کشوری در دنیا میتواند با این همه مشکلات، مسائل و مصائب وارده، ادامه حیات داشته باشد یا خیر. بنابر این رسانه باید سعی کند تا به صورت مستدل و به دور از شعار و تکرار زننده و رویه معمولی مقایسه قبل و بعد از انقلاب، مفاهیم و مسیر و تحلیل صحیح را ارائه دهد.
انتهای پیام/