به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل؛ یلدا درازترین شب سال، آخرین شب پاییز پایان آذر ماه و آغاز دی شب چله و میلاد مهر خورشید شکست ناپذیر که در فرهنگ ایرانیان باستان یلدا را زادروز ایزد مهر یا همان میترا می دانسته و تا صبح جشن می گرفتند.
یلدا شبی است که تولد خورشید فردا آرزوی مردمی می شود که به طلوع و غروب آن حتی برای ساعتی دیرتر یا زودتر دل می بندند.
این شب به درازای یک دقیقه از دیگر شب ها طولانی تر است اما گویا همین یک دقیقه فرصتی می شود برای دیدن ها و شنیدن ها در روزگاری که همه چیز تغییر کرده است و مجازی شدن ها بر رسم و و آیین و آداب ی چون جشن یلدا سایه افکنده است.
اقوام ایرانی با داشتن تاریخ کهن و چندین هزار ساله با آداب و رسوم و مراسم های خاص خود این شب را جشن می گیرند. در اردبیل یلدا به "چلّه گئجه سی " معروف است و شب نشینی و نقل افسانه ها و داستان هایی از پهلوانان اسطوره ای این دیار رسم دیرینه مردمان اهل این دیار است.
کارشناس جامعه شناسی استان اردبیل با اشاره به اینکه مردم اردبیل با جشن گرفتن این شب خود را برای ورود به فصل زمستان و گذراندن شب های طولانی آن آماده می کردند گفت: چله در زبان آذری به معنای چهل روز است و در فرهنگ عامیانه مردم این دیار زمستان به چند چله تبدیل می شود.
بیوک جامعی اظهار می کند: در گذشته های بسیار دور مردم اردبیل برای گذراندن زمستان سخت آن را به چله هایی تقسیم بندی کرده و وجه تسمیه هایی برای هر یک از این تقسیمات زمانی ساخته و پرداخته اند.
وی ادامه می دهد: بعد از شب یلدا چله بزرگ آغاز می شود که چهل روز اول زمستان است سوز و سردی هوا در این چله به میزان چله کوچک که مدت آن ۲۰ روز است و بعد از چله بزرگ می آید نیست.
این کارشناس می افزاید: در باورهای عامیانه گفته می شود که چله کوچک به چله بزرگ طعنه زده و به او می گوید:
"حیف عمرم آزیدی، منیم دالیم یازیدی گلینلری کوزده خانم لاری طاباقدا"
به این تعبیر که: حیف که عمر من کوتاه است و بهار را پیش رو دارم مگر نه دست زنان را در طبق نان و دست نوعروسان را در کوزه آب از شدت سرما از بین می بردم.
جامعی اینگونه ادامه می دهد: پس از پایان چله کوچک و آغاز اسفند "بایرام آیی" شروع می شود که اهالی اردبیل با آداب خاصی خود را برای استقبال از سال جدید محیا می کنند.
همه ی اقوام ایرانی شب یلدا یا "چله گئجه سی" را گرامی می دارند در فرهنگ عامه مردم دیار سبلان نیز "چله گئجه سی" با آداب و رسوم خاص مردم این دیار گره خورده است.
کهنسال اردبیلی در مورد نحوه گذران این شب در ایام دور می گوید: این مراسم معمولا در خانه بزرگتر فامیل اغلب پدر شوهر بود برگزار می شد و اهل منزل از چند روز پیش با تهیه تنقلات و خوراکی هایی خود را آماده پذیرایی از مهمانان می کردند.
بانو منظر ادامه می دهد: تنقلات نیز مانند امروز نبود و اغلب از محصولات باغی و زراعی بود که در فصل بهار و تابستان برداشت می شد.
وی افزود: کشمش برگه های آلو و زرد آلو لواشک گردو تخم هندوانه لبو چغندر و کدو حلوای پخته یا همان "بورانی" در کنار گندم بو داده "قورقا" از خوراکی ها و خوردنی های رایج آن زمان بود که معمولا داخل یک مجمعه مسین بزرگ چیده شده و روی کرسی قرار می گرفت.
"چیلله لیک" پیش کشی داماد به نوعروس در شب یلدا
مردم شناس اردبیلی با بیان اینکه مردم شهرها و روستاهای اردبیل سنت های قدیمی را حفظ کرده و با حفظ تک تک این سنت های زیبا بیش ترین لحظات تکرار نشدنی زندگی را در کنار هم سپری می کنند گفت: در این شب ها گردهم آیی و گفتن افسانه ها و متل های قدیمی توسط بزرگترها سنتی قدیمی و رسم همیشگی شب های چله است.
مجتبی جوان اجدادی بردن "چیللیک" یا "چیله خونچاسی " از طرف داماد به خانه عروس را از رسومات اصلی مردم اردبیل عنوان کرد و گفت: "خونچا " به تحفه و هدیه ای که به نشانه عشق و علاقه از طرف داماد به عروس پیش کش می شود گفته می شود که از طرف داماد در آن شب یا چند روز مانده به آن برای خانواده تازه عروس فرستاده می شود.
وی بیان داشت: این "خونچا" ها یا سینی ها با شیرینی پرتقال سیل انار هندوانه آئینه و هدایایی پیش کشی که با پارچه ای به رنگ قرمز و تزیین شده پوشانده می شود به همراه زنان فامیل با جشن و پایکوبی به خانه عروس برده می شد.
وی می افزاید: به رسم جبران و مقابله به مثل در نخستین شب یلدای بعد از ازدواج تازه عروس و داماد نیز این بار خانواده نوعروس برای دختر و داماد خود هدایایی می فرستند.
این کارشناس حضور بزرگترها از جمله پدربزرگ ها و مادربزرگ ها را از مهمترین حسن ها و ویژگی های این شب ها عنوان کرد و افزود: حضور بزرگترها در شب یلدا نشان دهنده احترام به مقام والای این عزیزان از سوی جوان ترها و بازگویی خاطرات و قصه گویی توسط پدر بزرگ ها و مادربزرگ و انتقال فرهنگ نسل های پیشین به نسل جدید از طریق این قصه ها است.
هندوانه میوه سربسته شانس یا اقبال
هندوانه یا همان "چیلله قارپوزی" جز جدا نشدنی شب های یلدا است و به قول معروف یلدا است و هندوانه اش و اولین چیزی که با گفتن یلدا در اذهان شکل می گیرد خوردن یلدا است.
در این ایام بازار هندوانه فروشان همانند بساط آجیلی ها داغ داغ می شود اغلب مردم دوست دارند هندوانه ای که تهیه می کنند بدون برش باشد چرا که به اعتقاد برخی از مردم رنگ هندوانه در هنگام بریدن نشان از بخت و شانس آنها در طول سال آتی خواهد بود.
برخی از مردم نیز در هنگام بریدن هندوانه نیت می کنند و اگر هندوانه بریده شده سرخ باشد به نشانه برآورده شدن نیت شان به فال نیک می گیرند.
"قاووت" سمبلی از روزی و برکت
از اصلی ترین خوراکی های شب چله در بین مردمان اردبیل گندم برشته و آسیاب شده است که "قاووت" نامیده می شود و در ترکیب با تخم و بذر و بنشن های مختلف خوراکی فراهم می شود بسیار مقوی و پر انرژی که خوردن آن تحمل سوز سوزاننده سرمای اردبیل را راحت می کند.
کهنسال اردبیلی درباره نحوه تهیه "قاووت" می گوید" زنان خانه دار به تناسب امکانات و موادی که در منزل داشتند از چند روز قبل این مواد را خیس و سپس برشته می کردند و سپس با آسیاب دستی که "ال داشی " گفته می شد آسیاب می کردند.
فاطمه بیگم از اهالی روستای نقدی مشگین شهر با اشاره به اینکه اغلب این رسم ها و خوراکی ها فراموش شده است بیان می کند: برای مقوی تر شدن قاووت معمولا از ۱۷ دانه خوراکی به نیت روزی و برکت فراوان که نصیب آنان شده استفاده می شد.
این بانوی کهنسال می افزاید: این ۱۷ دانه اغلب گندم برشته،نخود،ذرت، شاهدانه"چتنه" تخم هندوانه،تخم خربزه، بزرک، نخود سیاه، شکر،عدس، تخم کدو تنبل، هسته زردآلو، بادام سنگی، لوبیای وحشی(لرگه)، لوبیا سفید، باقلا و چشم بلبلی بود.
وقتی زور فضای مجازی بر دور همی شب یلدا می چربد
یلدا با تمام زیبای ها و خاطره بازی هایش اما افسوس امروزه این رسوم و آیین ها با گذر زمان از بین رفته و یا کمرنگ شده است آیین هایی که در پس زندگی شهرنشینی و مدرن گم شده اند و در دنیای مجازی رنگ باخته اند.
رواج شبکه های اجتماعی سایه سنگینش را بر دور همی های شیرین انداخته و از گرمای محافل خانوادگی کاسته است و برای لحظه ای هندوانه ای قاچ می شود سینی تنقلات و خوراکی چیده می شود و لایک می خورد تنها برای دقیقه ای .
دیگر از شلوغی و هیاهوی دور هم نشینی های گذشته خبری نیست محفل های مجازی گرم تر از محافل حقیقی شده اند دلیلش شاید زیاد شدن فاصله ها سرد شدن رابطه ها چشم و هم چشمی ها افزایش هزینه های زندگی و خالی شدن جیب ها و یا شاید گم شدن در خود باشد.
اکنون این آیین ها و سنت ها سینه به سینه و نسل به نسل حفظ شده و به ما رسیده است و این وظیفه ماست که آنها را حفظ کنیم با هر شرایطی تنقلات و خوراکی ها بهانه است برای دور هم جمع شدن مهم تجربه زیباترین و تکرار نشدنی ترین دقیقه سال است که فقط یک بار در سال اتفاق می افتد و هیچ شبی لذت این شب را ندارد.
امشب شب یلداست شبی که پلک پاییز سنگین شده و دارد به خواب زمستانی فرو می رود یک دقیقه همین یک دقیقه طولانی از یک شب عادی همیشگی را یلدا کرده است.
زمستان رفتنی است و هیچ زمستانی نمانده است پس این یک دقیقه از طولانی ترین شب سال را قدر بدانیم تا سردی فاصله ها به محافل گرم ما راه نیابند.
انتهای پیام/س
