به گزارش خبرنگار   گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مشهد   ایران تمدن چند هزار ساله دارد، که هر کدام از شهرهای خود به تنهایی بازگو کننده قدمت و تاریخ این مرز و بوم است، مشهد به عنوان دومین شهر بزرگ ایران هم از این قاعده مستثنی نیست و جدا از وجود بارگاه منور رضوی که خود نمونه ای از تاریخ کشور است و موزه سیاحتی محسوب می شود.

مشهدبه تنهایی شهری با هویت تاریخی و وجود مکان هایی که بیانگر هویت این شهر است خانه های متعدد تاریخی در شهر مشهد است  که از نظر نظر زیبایی بصری و چه از نظر قدمت زیادی که دارند باعث شده تا زائران علاوه بر زیارت حرم علی بن الموسی الرضا (ع)گشتی هم بر جاذبه های تاریخی شهر مشهد داشته باشند.

 با قدم گذاشتن در این خانه ها می توان به نوعی حس قدیمی بودن و گرما و صمیمیتی که در گذشته داشته است را حس کرد.

اما در سال‌های اخیر مشهد شاهد تخریب بخش زیادی از بافت قدیمی و تاریخی خود بوده که این امر به بهانه بهسازی بافت‌های اطراف حرم و ساخت بناهای مدرن به‌ بهانه حفظ آبرو و افزایش اعتبار مشهد انجام می‌شود اما نباید این موضوع مهم را نادیده گرفت که این کار باعث از بین رفتن تاریخ بزرگ مشهد میشود.

نوشتن گزارش در مورد خانه های تاریخی شهر مشهد بهانه خوبی شد تا به چند خانه تاریخی که در این شهر هست سر بزنم.

تاریخی توکلی اثری از دوران قاجاریه

اولین خانه که برای بازدید به آنجا رفتم خانه تاریخی توکلی بود خانه ی که در خیابان نواب صفوی 7 ( در نزدیکی حرم امام رضا (ع) ) با فاصله 550 متر تا حرم مطهر قرار داشت و بعد از گذشت دوقرن هنوز هم مانند گذشته پا برجاست و به ثبت ملی هم رسیده است که الان به پایگاه میراث فرهنگی تبدیل شده است.

وارد خانه که می شوی در دو طرف خانه راه پله های را می بینی که یکی از ویژگی های معماری دوران قاجار بوده ، وجود ایوان ستوندار هم چشم نواز است وخانه را بی شباهت به عمارت نمی کند.

خانه توکلی در دو طبقه ساخته شده و نکته قابل توجه که در هرکجا خانه دیده می شود نما آجری آن است که از در ورودی تا داخل خانه دیده می شود و بر سر در ورودی خانه ۲ کتیبه کاشی‌کاری شده و روی آن آیه «انا فتحنا لک فتحا مبینا» و آیه «و ان یکاد» به صورت کاشی‌کاری حک شده است .

 نکته جالب دیگر که در این خانه وجود درهای چوبی است که پی در پی در کنار هم ساخته شده است و برای بازدید می توان طبقه پایین آن را دید، به نظر می رسد تمام خانه حتی سقف هم با چوب ساخته شده باشد و دیوار های داخلی هم آجر نما هست.

 این خانه را شخصی به نام کشمشیان که تاجر بوده ساخته و بعد از فوت این تاجر فردی به نام توکلی خانه را خریداری کرده و از همان زمان به نام خانه توکلی شناخته می شود.

خانه داروغه هنرمعماران  روسی

خانه بعدی که به آن سر زدم خانه داروغه که در نزدیکی خانه توکلی در خیابان نواب صفوی، راسته حوض مسگران، کوچه داروغه قرار دارد و مربوط به دوره قاجار بوده که یکی دیگر از آثار ملی به ثبت رسیده است.

 این خانه به دستور محمد یوسف خان به دست معماران و هنرمندان روس در اواخر دوره قاجار ساخته شده است که تا سه دهه گذشته کاربرد مسکونی داشته است و برای اسکان هئیت های مذهبی مورد استفاده قرار می گرفته و در سال 1391 با هزینه شهرداری مرمت شده و در حال حاضر در تملک شهرداری مشهد است.

وارد خانه که می شوی حیاط بزرگ با حوض که در وسط آن قرار دارد نظرت را جلب میکند که دو طرف حوض را باغچه ها گل زینت داده اند این خانه از دو ساختمان برای تابستان نشینی و زمستان نشینی که هرکدام دوطبقه هستند ساخته شده است.

به گفته راهنما که توضیحاتی را برای مسافران و گردشگران می داد این خانه در زمان قبل بزرگتر از آن چیزی بوده است که الان وجود دارد اما الان تنها بخش بیرونی آن بر جا مانده است، که سقف طبقه بالای آن گچبری و منبت کاری بسیار زیبایی دارد.

داخل این بنای دو طبقه نانوایی هم وجود دارد و طرح تراس، پله های دو طرفه، همگی به زیبایی خیره کننده این عمارت کمک کرده است.

نکته جالب این خانه وجود سرداب آن بود و یکی از نخستین شومینه های شهر مشهد در این عمارت نصب شده است، یکی دیگر از چیزی های که این خانه را متمایز می سازد وجود اولین حمام خصوصی در مشهد است که جایگاه تاریخی این خانه را نشان می دهد.

خانه داروغه در سال 2016 برنده جایزه حفظ و نگهداری میراث فرهنگی یونسکو شده است.

خانه ای با کاربری فرهنگسرا

خانه بعدی که از آن بازدید کردم ساختمان فرهنگسرای بهشت بود که بعد از تغییر کاربری به این اسم گذاشته شده است و پیش از این یکی از صدها بنای موجود در محله سراب مشهد بوده که نام آن برگرفته از سرآب قنات قریه سناباد است و پس از نوغان قدیمی‌ترین محله شهر به شمار می‌رود، این خانه در سال 1310 ساخته شده و قدمت آن به دوره پهلوی اول تعلق دارد.

فرهنگسرا بهشت در خیابان مدرس مشهد واقع شده است و از پشت ساختمان میتوانی به خیابان جنت مشهد دسترسی داشته باشی، ساختمانی دوطبقه با نمای آجری که پنجره های مشبک و رنگی دارد.

این خانه  در ابتدا اولین کاربری آن خانۀ مستوفی استاندار خراسان و چندی بعد دبیرستان مستوفی استفاده بوده که از نظر قدمت بنا باید گفت که این ساختمان به دوره پهلوی اول تعلق دارد که یکی دیگر از خانه های تاریخی مشهد است که ثبت ملی می باشد.

این ساختمان در قلب پر ترافیک شهر ساخته شده و با همت شهرداری مشهد به فضای مفرح و شاد برای زائران و مجاوران فراهم امده است، در فضای حیاط این فرهنگسرا پارک موضوعی با شاخصه‌های هویت بخشی جانمایی شده است.

در آنجا چند زائر را در حال عکس گرفتن با نمای زیبای فرهنگسرا دیدم جلو رفتم و بعد از معرفی خودم از آنها پرسیدم که دفعه چندمی است که به اینجا می آیند؟ یکی از آن خانمها گفت: ما از تهران زیاد به مشهد سفر می کنیم اما حقیقت تابحال نمی دانستیم که این فرهنگسرا یکی از اماکن تاریخی مشهد است اینجا چون نزدیک بازار بود دیدم جای قشنگی برای عکس گرفتن است.

 حسینی هم یکی دیگر از زائرانی بود که برای خرید و سیاحت به خیابان جنت مشهد آمده بود. او گفت: حیف این خانه ها و مکان ها است که دیده نمی شوند چون خیلی ها هستند که از وجود چنین مکان هایی بی خبرند نمی دادند که این خانه تاریخی است من هم چون برای خرید آمده بودم فضا بیرون خانه را دیدم و نظرم جلب شد.

 خانه ملک سرآمد خانه های تاریخی شهر مشهد

و آخرین بازدید از خانه تاریخی مشهد خانه ملک بود، این خانه یکی از معروف ترین خانه های تاریخی مشهد است که به عنوان سرآمد خانه های تاریخی شهر مشهد شناخته می شود .

خانه حاج حسین ملک مقابل ساختمان دارایی امروز واقع شده است که این خانه قدیمی با زیر بنای حدود ۶۰۰ مترمربع در اوایل قرن چهاردهم شمسی احداث شد، این خانه در گذشته بسیار وسیع تر از امروز بوده است و آنچه در حال حاضر به عنوان خانه ملک شهرت یافته، بخش بیرونی خانه است.

خانه ملک هم اکنون مرکز هنرهای سنتی میراث فرهنگی خراسان رضوی است ، اگر در مشهد گذرتان به مرکز شهر و خیابان امام خمینی افتاد ، بعد از بازدید از باغ زیبای ملی در این خیابان ، پیشنهاد می کنم از این مجموعه تاریخی هم دیدن کنید.

برنامه ریزی منسجم، شناسایی و استفاده صحیح از خانه‌ها تاریخی راهی برای جذب گردشگر

علی جوان، پژوهشگر تاریخ معاصر در خصوص خانه‌های تاریخی موجود در مشهد گفت: خانه‌های قدیمی شناخته شده در مشهد زیاد هستندکه هنوز خیلی از این بنا ها به ثبت نرسیده اند.

وی در ارتباط با بالابردن جذب توریست و گردشگر با استفاده از این خانه های تاریخی افزود: اصفهان در نگهداری از خانه‌های تاریخی شهر خود بسیار خوب پیش رفته است و حتی بعضی از این خانه های به هتل تغییر کاربری داده و هزینه یک شب اقامت در آنان برابری می‌کند با هزینه اقامت در هتلی در همان شهر که این اقدام گردشگران داخلی و خاصه گردشگران خارجی بسیاری را به سوی خود جذب کرده است.

جوان تصریح کرد: برنامه ریزی منسجم، شناسایی و استفاده صحیح از این خانه‌ها و تهیه بروشورهای مناسب برای معرفی این خانه‌ها را از جمله نکاتی دانست که می‌بایست مورد توجه مسئولان قرار گیرد تا بتوان گردشگر جذب کرد.

حفظ هویت شهری با بازسازی خانه تاریخی در مشهد

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: 39خانه قدیمی و تاریخی در شهر مشهد وجود دارد که این خانه‌ها از اواخر دوره قاجار و پهلوی اول قدمت دارند و تملک ،حفظ و احیای این خانه‌ها به منظور کاربری‌های فرهنگی و احیای هویت شهری در دستور کار میراث فرهنگی قرار دارد.

ابوالفضل مکرمی‌‌فر با بیان اینکه بازسازی و احیای خانه‌های تاریخی در اطراف حرم مطهر رضوی با هدف احیای هویت شهری از کارهای مهم شهر مشهد است افزود: 7محور در بافت ثامن (از کوچه عیدگاه،نوغان و...) شناسایی شده است که بیبشترین عناصر تاریخی در این 7محور قرار دارد.

وی در رابطه با تمهیدات لازم برای تملک، حفظ و احیای خانه‌ها تاریخی مشهد گفت: تمام این خانه‌ها ثبت ملی هستند و از نظر سازمان در صورت وجود تامین اعتبارقابل خریداری هستند که خوشبختانه میراث فرهنگی، امسال یکی از این خانه‌ ‌ها در تملک سازمان در آمد و 4 خانه دیگر  در تملک شهرداری قرار گرفته است  که دوتا از آنها احیاشد و دو تای دیگر در حال احیا هستند.

خانه های تاریخی توصیف شده بالا تنها بخشی از خانه های تاریخی در مشهد هستند از جمله خانه های پیشه وران، رجایی و منزل پدری آیت الله خامنه‌ای و خیلی از خانه هایی که به ثبت ملی نرسیده است که دریک گزارش نمی توان به همه آنها پرداخت.

انتهای پیام//ا.آ

گزارشگر: اکرم آهوئی