به گزارش خبرنگار حوزه سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، ایران در هفته‌ای که گذشت به عنوان شاکی از اقدام یکجانبه آمریکا در خروج از برجام در لاهه هلند حضور یافت تا این بار از طریق مرجع قضایی بین المللی خواستار احقاق حقوق خود در برجام باشد؛ این اقدام در حالی انجام شد که پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت سال جاری، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در توئیتی اعلام کرد که  علیه آمریکا در دیوان بین المللی دادگستری لاهه شکایتی تنظیم کرده است تا سدی در مقابل بدعهدی های  آمریکا باشد، همچنین در این مورد بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه نیز اظهار کرد: «پس از اخذ نظرات وکلا و مشاوران حقوقی بین‌المللی ایرانی و خارجی، دادخواست نهایی حاوی شکایت جمهوری اسلامی ایران از نقض معاهده مودت، در تاریخ ۲۵ تیر ۱۳۹۷ به ثبت رسید.» بنابراین با وصول شکایت ایران در دیوان بین المللی دادگستری حدود چهار جلسه استماع در نظر گرفته شد تا طرفین صحبت‌ها و دلایل خود را در برابر ۱۵ قاضی دادگاه مطرح کنند.

عهد نامه مودت و ورود تهران و واشنگتن به دیوان بین المللی دادگستری 

 معاهده مودت  قرار دادی دو جانبه بین ایران و آمریکا است که در سال ۱۹۵۵ برابر با 1334 هجری شمسی منعقد شده و براساس آن تهران و واشنگتن متعهد به داشتن روابط دوستانه شده اند،همچنین براین اساس دو طرف درمود نحوه تجارت، سرمایه‌گذاری‌های مشترک، فعالیت‌های اقتصادی اتباع دو کشور و حقوق کنسولی با یکدیگر توافق و چهارچوب‌های همکاری را تعیین کردند، تهران و  واشنگتن  طبق این معاهده متعهد شدند  اگر اختلافی بروز کند در وهله اول  راه‌های دیپلماتیک را دنبال کنند  و اگر از این مسیر به نتیجه نرسیدند، باید به دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت کنند،بنابراین از آنجا که پس از خروج آمریکا از برجام ایران در دو یادادشت اعتراض خود را از طریق سفارت سوئیس به عنوان حافظ منافع آمریکا در تهران  به واشنگتن  اعلام کرد و پاسخی از طرف مقابل دریافت نکرد، ملزم به اعاده حق خود از طریق مجامع بین المللی شد. 

می توان گفت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی  این چهارمین موضوعی است که  تهران  و واشنگتن  به واسطه آن به دادگاه لاهه می روند، چراکه پیش از این هم در موضوع هدف قراردادن هواپیمای مسافربری ایران  و سفارت آمریکا،مقامات حقوقی تهران و واشنگتن  مجبور شدند پایتخت های خود را به مقصد لاهه ترک کنند و حالا   توقیف اموال دو میلیاردی بانک مرکزی از سوی کاخ سفید  و  خروج یکجانبه آمریکا از برجام به  ترتیب سومین و  چهارمین موضوعاتی  هستند که  دوباره  نام ایران و آمریکا را بر روی پرونده های حقوقی این نهاد قضایی  بین المللی ثبت می کنند.اگر نگاهی به موضوع دعوا در سه مورد نخست  یعنی اشغال سفارت آمریکا ،شلیک ناو وینسس به هواپیمای مسافربری ایران و مصادره اموال بانک مرکزی داشته باشیم متوجه  خواهیم شد که موارد قبلی نسبت به مورد برجام  از جنبه  حقوقی‌تری  برخوردار هستند، چرا که در خصوص دو مورد اول  رای هایی صادر شد است، همچنین طبق گفته برخی خبرگزاری‌ها پرونده مصادره اموال دو میلیاردی بانک مرکزی هم اوایل مهرماه سال جاری بررسی می شود، اما موضوع  خروج یکجانبه آمریکا  از برجام و بازگشت تحریم ها کمی متفاوت تر از سه گزینه قبلی است، هر چند رئیس دیوان پیش از این  با وصول شکایت تهران در مرداد ماه  سال جاری در نامه‌ای به وزیر امور خارجه آمریکا خواستار توقف تحریم ها شد تا شرایط تغییر نکند، اما اغلب کارشناسان ادعا می کنند این موضوع یک دعوای سیاسی است  و از بار حقوقی کمتری برخوردار است، چرا که در متن برجام  به  حضور الزامی و اجباری طرف ها تاکیدی نشده و موضوع  پایبندی به توافق، به صورت اختیاری مطرح شده است، درنتیجه ممکن است دیوان با استناد به همین مسئله از خود سلب مسئولیت کند و یا در پایان یک رای سیاسی بی اثر را صادر کند، زیرا دیوان از قدرت الزام آور چندانی بر خوردار نیست و پیش آمده که دولت ها از اجرای رای های صادر شده سرباز زده اند.

 تلاش  ایران برای صدور قرار موقت  در لاهه 

رسیدگی به دعاوی در دیوان بین المللی دادگستری دارای دو مرحله صوری و ماهوی است .در مرحله صوری دیوان به صورت شفاهی صحبت های دو طرف را استماع و سپس در خصوص امکان صلاحیت ورود دیوان به موضوع تصمیم گیری می کند در صورتی که صلاحیت دیوان در خصوص ورود به موضوع محرز شود این نهاد بین المللی وارد مرحله ماهوی شده و محتوای دعوی را مورد بررسی قرار می دهد. ایران اکنون در مرحله صوری قرار دارد تا نظر دیوان را برای ورود به موضوع و صدور دستور قرار موقت جلب نماید،لذا فشار روانی در این مرحله فوق العاده اهمیت پیدا می کنند به طوری که طرفین تلاش دارند هجمه های سنگینی را علیه یکدیگر به کارگیرند تا جاییکه ما شاهد هستیم در سومین جلسه استماع دادگاه آمریکا مواردی همچون مبارزه با تروریسم و برنامه موشکی را نیز پیش کشیده تا در بازی روانی عقب نماند.

اگر ایران با اتکا به توانمندی نمایندگان حقوقی خود پرونده برجام را با استناد به معاهده 1955 پیش ببرد و جنبه حقوقی آن را پررنگ تر کند، می توان این موضوع را یک گام اساسی دانست چراکه طبق عهد نامه مودت، آمریکا باید روابط بانکی و تجاری را برای اتباع ایرانی تسهیل کند در حالی که تحریم ها مانعی جدی در این مسیر هستند،اما با توجه به شرایط موجود بعید به نظر می رسد چنین اتفاقی رخ دهد زیرا اگر دیوان در خوش بینانه ترین شرایط رای مورد نظر ایران را صادر کرد دولت آمریکا با توجه به مصونیت حاکمیت و عدم قدرت اجرایی دیوان پایبندی را از خود نشان نخواهد داد،لذا جنبه روانی و فشار سیاسی شکایت ایران از آمریکا در رابطه با خروج از برجام می تواند نقش پررنگ تری را داشته باشد،چراکه ترامپ با خروج خود از برجام بازی یک طرفه ای را آغاز کرد که چندان به مزاج تهران خوش نیامد.

شکایت ایران عاملی برای فشار سیاسی و روانی بر آمریکا

دیوان بازوی اجرایی الزام آوری برای تعهد کشورها نسبت به رای های صادره ندارد و معمولا دولت ها تلاش می کنند حاکمیت خود را در برابر احکام دستوری دیوان مصون نگه دارند و امید چندانی برای رسیدن به یک دستور العمل حقوقی الزام آور وجود ندارد به خصوص اینکه دولت ترامپ به نقض تعهدات مشهور است و هیچ پایبندی نسبت به قوانین بین المللی احساس نمی کند،بنابراین بعد روانی این شکایت می تواند قابل توجه باشد به طوری که سیدعباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه نیز در این مورد عنوان کرده دادگاه لاهه ابتدا باید صلاحیت خود را تشخیص داده و بعد وارد محتوا شود، اما در نهایت هر تصمیمی اتخاذ شود، از منظر حقوق بین‌الملل الزام‌آور نیست. عراقچی که پیش از این نیز در بخش حقوقی وزارت امورخارجه فعالیت داشته، تاکید کرده است، ما با این منطق وارد نشدیم که حتما در دادگاه لاهه اثبات محکومیت آمریکا را بگیریم و بعد آمریکا مجبور به حرکت شود. در حقیقت این اقدام ما برای نمایاندن حقانیت جمهوری اسلامی ایران به جامعه بین الملل است و جمهوری اسلامی ایران در این مسیر به تعهدات خود پایبند بوده و طرف خلاف کار و بدعهد، آمریکاست.علاوه بر این معاون سیاسی وزیر امور خارجه این شکایت را عاملی برای فشار سیاسی و روانی بر آمریکا دانست چراکه واشنگتن به طور مستمر تلاش دارد پای ایران را به دعاوی بین المللی در موضوعات مختلف باز کند، درنتیجه این رفتار ایران در پاسخ به هجمه های آمریکا تفسیر می شود.

تلاش آمریکا برای سیاسی جلوه دادن دعوا با لابی حقوقی

طبق اخبار مشروح و مکتوبی که از جلسات استماع دیوان تا کنون منتشر شده است وکلای آمریکایی تلاش دارند پرونده برجام را در دیوان سیاسی جلوه دهند و در مقابل از استناد به مفاد عهد نامه مودت که باری حقوقی دارد اجتناب کنند؛در واقع آمریکا می خواهد با سیاسی بازی و پررنگ تر کردن بعد سیاسی شکایت ایران دیوان را از رسیدگی به موضوع منصرف کند به طوری که «جنیفر نیواستد»، وکیل وزارت خارجه آمریکا روز سه‌شنبه در جلسه حاضر و مدعی شد معاهده 1955 که ایران با استناد به آن اعمال تحریم‌ها را به چالش کشیده نمی‌تواند به عنوان زیربنایی برای صلاحیت این دادگاه جهت رسیدگی به پرونده مورد نظر به شمار رود، زیرا اعمال تحریم‌ها با منافع امنیتی آمریکا مرتبط بوده و واشنگتن به همین دلیل از حق بازگرداندن آن‌ها برخوردار است.این امر در حالی است که به گفته برخی کارشناسان بعد معنوی و روانی شکایت ایران قابل تامل است زیرا در وهله اول جایگاه آمریکا را به عنوان یک قدرت به چالش می کشد تا جاییکه به عنوان یک تاریخچه در موارد قضایی بین المللی می تواند مورد استناد واقع شود و ایران باید تمام تلاش خود را برای حقوقی کردن شکایت به کار ببندد.
همچنین با توجه به لابی قدرتمند سیاسی و حقوقی آمریکا در دیوان بین المللی دادگستری بعید به نظر می رسد این نهاد بین المللی بتواند با فراق بال تصمیم گیری کند، چراکه معمولا نهادهایی از این دست آغشته به بازی سیاست و قدرت هستند.

گزارش از مریم پیک آذر

انتهای پیام/