به گزارش  خبرنگار سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، به دنبال ادامه سیاست‌های ایالات متحده آمریکا به منظور مقابله با نفوذ ایران در منطقه، این روزها شاهد مذاکره دولت دونالد ترامپ با دولت‌های عربی متحد خود در غرب آسیا از جمله مصر، اردن و امارات متحده عربی به سردمداری عربستان سعودی، برای تاسیس ائتلاف امنیتی – سیاسی تحت عنوان " ناتو عربی"  هستیم.

به گفته خبرگزاری رویترز مقام­ های عرب از طرح رئیس جمهور آمریکا برای تشکیل ائتلافی درمقابله با ایران حمایت کرده ­اند. از اهداف این طرح تعمیق همکاری در زمینه دفاع موشکی،  آموزش نظامی، مبارزه با تروریسم و مسائل دیگر از جمله حمایت از روابط اقتصادی و دیپلماتیک ما بین آنها است.    

طبق گزارش رویترز این ایده، نسخه عربی از سازمان آتلانتیک شمالی "ناتو" است که شامل ائتلاف کشورهای عربی سنی مذهب می باشد. از این رو رویترز پیش­ بینی کرده است؛ ایده ناتو عربی احتمالا تنش میان ایالات متحده و ایران شیعه مذهب را بالا خواهد برد.

ایده ناتو عربی که اکنون آن را " ائتلاف راهبردی خاورمیانه" می‌نامند ابتدا توسط عربستان سعودی که سیاست‌‌هایش در منازعات منطقه‌ای به­ ویژه در عراق،  سوریه و یمن شکست خورده است؛ پیش از سفر سال گذشته دونالد ترامپ به ریاض، پیشنهاد شد که حالا قرار است برنامه‌ریزی‌ها برای چگونگی تاسیس آن با تشکیل یک نشست مشترک در واشنگتن در روزهای 12 و 13 اکتبر (22 و 23 مهر)  صورت گیرد.  در این گزارش  ابعاد مختلف ایده "ناتو عربی" مورد بررسی قرار گرفته است که در ادامه می‌خوانید.

تاریخچه ناتو عربی

ایده ناتوعربی چیز جدیدی نیست بلکه بحثی می باشد که دست­کم بیست سال از آغاز طرح آن میان کشورهای عربی می­ گذرد. ریشه این طرح به حدود نیم قرن پیش و ایده تشکیل نیروی نظامی مشترک اسلامی برمی‌گردد. در سال 1965 «ملک فیصل بن عبدالعزیز» حاکم وقت عربستان سعودی از کشورهای اسلامی برای تشکیل این نیرو که بعدها «ناتوی اسلامی» نام گرفت دعوت کرد. هدف این نیرو مقابله با نفوذ مارکسیسم به قلمرو اسلامی عنوان شده بود. در آن زمان اگرچه کشورهای ایران و اردن نیز با تشکیل این نیرو موافقت کردند، اما عملا هیچ‌گاه شرایط لازم برای تشکیل آن فراهم نشد و همواره در حد یک ایده باقی ماند.

  تا اینکه مجددا سال گذشته مقامات سعودی به صورت جدی‌تری این موضوع را پیگیری کردند. در این چهارچوب با ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید و اتخاذ سیاست‌های ضد ایرانی و حمایتی او ازسعودی‌ها مقامات عربستانی بار دیگر به این فکر افتادند که نیرو‌ی ناتو عربی را تشکیل دهند. بنابراین تحرکات دیپلماتیک مقامات سعودی و آمریکا آغاز و زمینه‌های توافق اولیه میان ریاض – واشنگتن فراهم شد تا اینکه سرانجام همزمان با سفر رئیس‌جمهوری آمریکا به عربستان، مقامات سعودی تمهیدات کلی تشکیل «ناتوی عربی» را با دعوت از مقامات حدود 40 کشور عربی - اسلامی به ریاض فراهم کردند.

ناتو عربی؛ ائتلافی عربستانی، آمریکایی و اسرائیلی

علی رغم اینکه عمده‌ترین اهداف تشکیل ناتو عربی تعمیق همکاری بین دولت‌های عضو در زمینه دفاع موشکی، آموزش نظامی، مبارزه با تروریسم و ​​... اعلام شده است، اما در واقع اصلی‌ترین مقصود آمریکا و هم­پیمانان منطقه­ ای آن مقابله با محور مقاومت و نفوذ منطقه­ ای ایران می‌باشد؛ بنابراین اهداف آمریکا از تاسیس ناتو عربی را می­‌توان در چند بعد مورد بررسی قرار داد.

مقاومت به محوریت ایران به بزرگترین و مستحکم­ ترین مانع در برابر سیاست­‌های خاورمیانه­ ای دونالد ترامپ تبدیل شده و بر همین اساس اجماع سازی بین‌المللی علیه تهران در ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی از برنامه­ های مهم ضد ایرانی کاخ سفید است. از این رو می توان تشکیل ناتو عربی را در همین راستا ارزیابی کرد.

در بعدی دیگر می­‌توان موضوع تشکیل ناتو عربی را به عقیده دونالد ترامپ در عملی کردن وعده­ های انتخاباتی خود مربوط دانست. ترامپ در جریان شعارهای مبارزات انتخاباتی خود اعلام کرده بود به دنبال آن است تا هزینه‌های تامین امنیت متحدان منطقه‌ای آمریکا در خلیج فارس را به آنها برگرداند. بر این اساس ناتو عربی را باید به معنای تلاش واشنگتن برای کاستن از مسئولیت‌های برعهده گرفته شده در زمینه حفظ امنیت کشورهای عربی در مقابله با تهدیدات در نظر گرفت.

تلاش‌­های ترامپ برای کمرنگ کردن مسئله فلسطین و کاهش حساسیت­‌ها به توسعه­ طلبی و جنایت­ های رژیم صهیونیستی در منطقه بعد دیگر بررسی تشکیل ناتو عربی از سوی آمریکا است. اهداف عربستان سعودی به‌عنوان پیشنهاد دهنده ایده ناتوعربی را می‌توان در آخرین تلاش‌های آنها برای رهایی از شکست‌های راهبردی در منازعات منطقه‌ای دانست.

هدف اصلی سعودی‌ها در وهله اول مقابله با نفوذ و تسلط ایران در منطقه می باشد و در ادامه نوعی مقابله و سرپوش گذاشتن بر شرایط بحرانی پیش‌روی خود در منازعات منطقه ­ای به ویژه در سوریه،  عراق و یمن است. سران سعودی با گذشت بیش از 6 سال از بحران سیاسی – نظامی  در سوریه نه تنها در براندازی نظام بشار اسد شکست خورده، بلکه تحولات میدانی را هم به ارتش و نیروهای مردمی سوریه باخته‌اند. به گونه‌ای که تروریست‌های تحت حمایت ریاض در سخت‌ترین شرایط در سوریه قرار دارند و بخش عمده‌ و مهم از متصرفات خود را از دست داده‌اند.

در تجاوز به یمن هم ائتلاف‌سازی عربستان هیچ نتیجه عملی در بر نداشته است و با اقدامات اخیر نیروهای یمنی در استفاده از تجهیزات جدید و هدف قرار دادن فرودگاه­ های مهم این کشور و تاسیسات نفتی آرامکو سایه شکست در برابر مردم یمن تنها بر دوش سران سعودی و تا حدودی مقامات امارات متحده عربی سنگینی می کند.

درواقع می‌توان ناتوی عربی را ائتلافی عربی، آمریکایی، اسرائیلی دانست. از این رو آمریکایی‌ها و متحدان منطقه‌ای آن‌ها همچون سعودی‌ها با مطرح کردن طرح ناتوی عربی، علاوه بر تلاش برای تشدید موج ایران‌هراسی به دنبال منحرف کردن افکار عمومی از خطرات رژیم‌صهیونیستی برای امت اسلامی نیز هستند. آنها در صددند تا ایران را به جای رژیم صهیونیستی، بزرگترین خطر برای ملت‌های اسلامی جلوه دهند. در واقع، تأمین منافع صهیونیست‌ها یکی از اهداف اصلی ناتوی عربی خواهد بود، چراکه واشنگتن ارائه هرگونه حمایت به این سازمان نظامی را به عدم وجود هیچ‌گونه تعارضی در میان منافع آن و مصالح تل‌آویو، مشروط کرده است.

موانع تحقق طرح ناتوعربی

اکنون با توجه به اختلافات موجود میان کشورهای حاشیه حوزه خلیج فارس عمده‌ترین چالش پیش روی طرح ناتو عربی همکاری است. در ماه ژوئن 2017 عربستان سعودي، امارات متحده عربي، مصر و بحرين روابط ديپلماتيک خود را با قطر قطع کردند که بیش از یک سال به طول انجامیده است. حال اگر امیرقطر مایل به حضور در نشست واشنگتن باشد، رهبران عربستان سعودی و امارات متحده عربی مشارکت نخواهند کرد؛ علاوه بر این اختلافاتی نیز میان مصر و قطر وجود دارد.

 از سوی دیگر هدف اصلی از تاسیس این پیمان نظامی- امنیتی مقابله با ایران است. اما از آنجایی که ایران هیچگاه تهدیدی نظامی و امنیتی برای موجودیت این کشورها نبوده، در نهایت تشکیل این سازمان را به کاری عبث و صرفا هزینه بر تبدیل می‌کند. این موضوع نه تنها به ارتقای امنیت دولت‌های عضو کمکی نمی‌کند بلکه حتی عاملی برای افزایش مخاطرات امنیتی برای این کشورها خواهد بود. از سوی دیگر عربستان سعودی و امارات که بالاترین میزان هزینه‌های نظامی منطقه را دارا هستند در جنگ با کشور فقیر و بدون ارتش منظم یمن بیش از 3 سال است که کاری از پیش نبرده‌اند از این رو بسیار سخت بتوانند دولت‌های عربی کوچک تر این پیمان همچون کویت، قطر و عمان را متقاعد به همراهی با مشارکت نظامی در اقدامی ضدایرانی کنند.

سید هادی سید افقهی کارشناس مسائل غرب آسیا در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان درباره ناتوعربی اظهار کرد:  طراح اصلی این ائتلاف ایالات متحده آمریکا است که به دنبال تحقق اهداف خود در منطقه است. به گفته وی تجزیه درون کشوری، یعنی با چند تکه کردن کشورها موجب تفکیک ارتش آنها و فروپاشی اتحادشان از هم شود. سید افقهی ارتقاء وضعیت رژیم صهیونیستی در منطقه که می‌خواهد بیشترین اقتدار، استحکام، سیطره و قدرت نظامی و امنیتی را داشته باشد را از اهداف دیگر آمریکا در این طرح دانست.

این کارشناس مسائل غرب آسیا معتقد است که  آمریکا در حال حاضر 49 پایگاه هوایی، زمینی، دریایی و ...در منطقه  دارد که بسیاری از آنها در کشورهای حوزه جنوب خلیج فارس، افغانستان، پاکستان، قرقیزستان و ...هستند؛ بنابراین تسلط و غارتگری نفت و منابع خدادادی منطقه از جمله اهدافی است که آمریکایی‌ها آن را دنبال می‌کنند و در همین رابطه ترامپ رسما اعلام کرده که نفت عراق برای آمریکا است.

وی همچنین گفت: آمریکا در منطقه به دنبال مبارزه با خیزش اسلامی و کانون آن یعنی جمهوری اسلامی است؛ از این رو دنیا شاهد اقدامات این کشور از جنگ تحمیلی تا جنگ نرم و مبارزه اقتصادی علیه ایران هستیم و در مجموع کارگردان این بازی در منطقه ایالات متحده آمریکا است.

سخن آخر

تشکیل یک سازمان نظامی در وهله اول نیازمند تعریف دشمن مشترک میان همه اعضای آن است. در خصوص ناتوی عربی تروریسم و حامیان تروریسم با تاکید بر نام ایران به عنوان دشمن مشترک عنوان شده است. به عبارتی ایران‌هراسی از نگاه عربستان و آمریکا، مبنای اصلی تاسیس «ناتوی عربی» می‌باشد، اما  درباره اینکه این مبنا تا چه میزان وجه مشترک میان سایر اعضای حاضر در این سازمان نظامی داشته باشد جای تردید وجود دارد.

برای تحقق طرح ناتو عربی باید یک جهان عرب یکپارچه با اهدافی یکسان و مشابه موجود باشد، این در حالی است که کشورهای عربی مختلف بر سر مسائل گوناگون با یکدیگر در حال مناقشه و نزاع هستند. این مناقشه و نزاع به خودیِ خود حاکی از وجود تعارض در منافع و مصالح کشورهای عربی با یکدیگر است. علاوه بر آن اکنون کشورهای عربی در قبال تحولات مهم در سوریه، عراق، یمن، لیبی و فلسطین موضع واحدی ندارند و هریک برای تحقق منافع خود در این کشورها تلاش می‌کنند. لذا بدیهی است که تشکیل ناتوی عربی برای تحقق اهداف سیاسی و نظامی واحد در سایه چنین شرایطی،ممکن به نظر نمی‌رسد.

 از سوی دیگر واشنگتن به دنبال تشدید تنش‌ها میان عربستان و ایران و به طبع آن، فروش تسلیحاتش به ریاض است و برای تحقق این هدف، تشکیل ناتوی عربی را در دستور کار خود قرار داده است. از آنجایی که آمریکا، عربستان سعودی را به عنوان فرمانده ناتوی عربی در نظر گرفته، این مسأله واضح است که ناکارآمدی نظامی، ناتوی عربی را به شدت تهدید می کند و مانع اصلی در برابر آن است. در مجموع باتوجه به مطالب گفته شده می‌توان نتیجه گرفت تحقق ناتوی عربی بیشتر شبیه به یک خیال است تا طرحی قابل تحقق.

انتهای پیام/

گزارش از مریم میرزایی