محسن پرنده، کارشناس مهندسی بهداشت و کارشناس ارشد مدیریت تحول در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از کرمان، با اشاره به اینکه کانون‌های تولید و انتشار گردوغبار به دو دسته تقسیم می‌شوندگفت: کانون‌های داخلی و کانون‌های خارجی

کانون‌های داخلی، پدیده باد‌های محلی فصلی ۱۲۰ روزه در استان‌های جنوب شرق ایران (از جمله استان سیستان وبلوچستان) و دامنه کوه‌های استان‌های خراسان جنوبی و رضوی و وجود دو کویر بزرگ در ایران که در حاشیه استان‌های کرمان و یزد قرار دارند.

وی افزود: همچنین اراضی بیابانی در جنوب و جنوب غرب هستند و دسته دیگر کانون‌های داخلی، فعالیت‌های عمرانی در سطح شهرهاست که ساخت‌وساز، تسطیح وگودبرداری و... از جمله کانون‌های محلی تولید و انتشارگردوغبار در سطح شهر‌ها هستند.

پرنده اظهار داشت: پدیده گرد وغباری که به تازگی در کشورمان شایع شده است داستان مفصلی دارد.

این کارشناس افزود: در ایران منشأ اصلی این پدیده کویر‌ها و باتلاق‌های درحال خشک‌شدن عراق هستند که به آن اصطلاحا کانون خارجی می‌گویند.

وی تصریح کرد: کانون‌های خارجی چندین سال است که کانون‌های فرامرزی جدید، اغلب نواحی غرب و جنوب غرب کشور را با فراوانی و شدت بیشتری تحت‌تأثیر قرار داده است که منبع آن کشور عراق و شرق سوریه است.

پرنده گفت: هرچند که مناطق دیگری از جمله بخش‌هایی از اردن، کویت و عربستان نیز در ایجاد گردوخاک در ایران نقش دارند.

وی بیان کرد: در ایران عامل و سرچشمه اصلی گرد و غبار، باد‌های شمال است، این باد که از خرداد تا شهریور فعال است، در شمال خاورمیانه شکل می‌گیرد و با گذر از کوه‌های ترکیه و شمال عراق، مانند قیفی به بیابان‌های عراق و سوریه سرازیر می‌شود و تا خلیج‌فارس و رسیدن به آب‌های آزاد پیش می‌رود؛ وضعیت اراضی و بیابان‌های عراق هم در حال حاضر به‌گونه‌ای است که وزش باد‌های نسبتا شدید و حرکات صعودی هوا باعث انتقال ذرات گردوخاک به نقاط دورتر می‌شود.

کارشناس مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی کرمان گفت: این مسئله که ادعا می‌شود پدیده گرد وغبار و شدت و تعداد رخداد آن طبیعی است به‌نظر من غیرواقعی است؛ شاید بتوانیم اصل پدیده گرد و غبار را پدیده‌ای طبیعی بدانیم، اما تحقیقات متعدد نشان‌داده که در واقع، انسان باعث ازدیاد این پدیده است.

وی عنوان کرد: تعداد رخداد‌های ریزگرد‌ها نسبت به قبل افزایش چشمگیری داشته و اگر این روند طبیعی بود نباید آمار‌ها اینقدر فاحش تغییر می‌کرد، همین مسئله نشان می‌دهد که پدیده ریزگرد‌ها ریشه انسانی دارد و ما قوانین طبیعت را رعایت نکرده ایم.

وی گفت: اما واقعیت موضوع ماجرا از آنجا شروع شد که صدام حسین به بهانه اینکه می‌خواهد اراضی کشاورزی را در شمال بصره گسترش دهد نهری به نام «نهر پنجم» یا «نهر صدام» به وجود آورد و این کار سبب شد تا تالاب «هورالعظیم» از بین برود (در واقع، این تالاب بزرگ‌ترین تالاب غرب آسیاست و در «کنوانسیون رامسر» نیز اهمیت فوق‌العاده آن ذکر شده است)

پرنده بیان کرد: تالاب مرزی «هورالعظیم»، چشمه‌گیر گردوخاک بود و مانند یک جاروبرقی عمل می‌کرد، اما اکنون همان بلایی که بر سر «آرال» در زمان شوروی سابق آمد، در مورد این تالاب هم در حال تکرار است و به همین سبب گردوغبار‌ها در هوا پراکنده می‌شوند. در بین‌النهرین، شرق سوریه، جنوب ترکیه، عربستان و عراق، بدون توجه به ملاحظات بوم‌شناسی، طرح‌های توسعه‌طلبانه‌ای به اجرا درآمده که سبب شده امروز با پدیده گرد و غبارمواجه شویم و این‌ها همه از عواقب طراحی غلط است.

وی در ادامه افزود: طرح‌های بلند پروازانه دولت عربستان نیز باعث به وجودآمدن دومیلیون هکتار چشمه گردوغبار شده است، علاوه بر این‌ها دولت ترکیه نیز از ضعف دولت مرکزی عراق استفاده کرده و پروژه‌های معطل‌مانده سد‌سازی خود را به اجرا درآورده و با حفر ۲۴‌هزار حلقه چاه غیرمجاز و ساخت چندین سد در ازدیاد این پدیده می‌کوشد.

پرنده گفت: حدود ده سال قبل برنامه محیط‌زیست سازمان ملل با انتشار گزارشی از وقایعی که در سطح مجموعه تالاب‌های بین‌النهرین در حدفاصل بین دوکشور ایران و عراق رخ داده بود، به کشور‌های منطقه هشدار داد که عواقب این تخریب‌ها در کمتر از یک دهه آینده به یک بحران تبدیل خواهد شد.

وی همچنین تصریح کرد:همان زمان سازمان ملل اعلام کرد که امیدوار است انتشار این گزارش به‌عنوان یک فراخوان برای کشور‌های منطقه و همسایگان دجله و فرات جدی تلقی شود و راه رابرای برقراری ارتباط هر چه بیشتر بین آنها به‌منظور ‌بهره‌برداری عادلانه از منابع آب و برقراری صلح و امنیت هموار کند، اما متأسفانه این هشدارها از سوی هیچ‌یک از کشورهای منطقه جدی تلقی نشد و در گزارش UNEP آمده است که سد‌سازی‌ و احداث شبکه‌های زهکشی و آبیاری، 90درصد از بزرگ‌ترین و زیباترین تالاب خاورمیانه را به بیابان و نمکزار تبدیل کرده است. (تالاب‌های بین‌النهرین در منتهی ‌الیه رودخانه‌های کرخه و دجله و فرات قرار دارند.)

وی در ادامه اظهار داشت : در 40 سال گذشته ترکیه و عراق بیش از 32 سد بزرگ روی دو رودخانه دجله و فرات احداث کردند و پروژه‌های بزرگ انتقال آب مانند نهر صدام، وسعت این مجموعه تالاب‌ها را به یک دهم مقدار طبیعی خود تقلیل داد ، ایران نیز با ساخت سدهای متعدد در حوضه آبریز کرخه، ‌ورودی آب هورالعظیم را کاهش داده است.

محسن پرنده گفت : به این ترتیب اگر چه تا سال 1977 سدها و کانال‌های آبیاری متعددی در حوضه آبریز دجله و فرات در ترکیه، عراق و سوریه ساخته شد اما عمده تغییرات رخ‌داده در بین‌النهرین از سال 1977 آغاز شد هر چند افکار عمومی، فاجعه نابودی بین‌النهرین را تنها به حکومت صدام حسین دردهه 90 میلادی نسبت می‌دهد اما گزارش سازمان ملل نشان می‌دهد که دولت ترکیه بیشترین سهم را در سدسازی و مسدود کردن جریان آب دجله و فرات داشته است، طرح‌های مدیریت منابع آب دجله و فرات در ترکیه در سال 1977 آغاز شد و تا سال 1989 در قالب این برنامه 22سد و 19 نیروگاه آبی ساخته شد که آب مورد نیاز 7/1 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی را با حجم ذخیره مخزن 32میلیارد متر‌مکعب تأمین می‌کرد.

وی افزود: درقالب همین پروژه در سال 1992 سد آتاتورک با حجم مخزن 30میلیارد متر مکعب به همراه تونل انتقال آب سان لیورفا احداث شد و مهم‌ترین سازه انسان‌ساخت روی دجله در فاصله سال‌های 90 تا 95 میلادی به وقوع پیوست، به‌طوری که در این زمان از 3121 کیلومتر‌ مربع هور مرکزی تنها 98کیلومتر مربع باقی ماند که نشان می‌دهد حدود 97درصد آن در مدت پنج‌سال از بین رفته است.

وی بیان کرد : در واقع باید پذیرفت که محیط‌زیست یک کالای لوکس یا فانتزی نیست و با حیات اجتماعی و سلامت مردم سر و کار دارد و در قانون اساسی هم به صراحت به آن اشاره شده است.

وی گفت : در گذشته سه کشور ایران، عراق و عربستان به‌ صورت مشترک هزینه‌های مالچ‌پاشی این زمین‌ها را تأمین می‌کردند و تمام زمین‌ها در فصل خاصی از سال مالچ‌پاشی می‌شدند. (مالچ نوعی فراورده چسبنده نفتی است که برای تثبیت شن‌های روان در بیابان‌ها استفاده می‌شود.) جنگ عراق و تغییر رویه این دولت‌ها در دهه اول هزاره سوم میلادی سبب فراموشی این کار و در نتیجه افزایش گردو غبار در استان‌های غربی ، جنوب غربی و مرکزی ما و سرانجام تقریباً در سراسر ایران شد.

پرنده تصریح کرد: متداول‌ترین نشانه‌های پدیده گردوغبار تحریک چشم‌ها و راه‌های فوقانی هوایی(دهان، بینی و حلق) است و همه ناگزیر به استنشاق هوا هستیم، از این‌رو برای پیشگیری از بروز عوارض نامطلوب آلودگی‌ هوا نباید در معرض هوای آلوده قرار بگیریم و باید از ورزش کردن در این هوا جدا خودداری شود؛ چون فعالیت ورزشی باعث افزایش ضربان قلب و دستگاه تنفسی و متعاقب آن افزایش ورود هوای آلوده به ریه‌ها می‌شود.
انتهای پیام/ ی

گرد و غبار تهدیدی جدی برای سلامت مردم