به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ارومیه؛یکی از رسم‌های پیشواز از ایام نوروز رسم «تکم گردانی» است. یا به عبارتی «تکه» در زبان ترکی به معنی بز نر بالغ است که پیشرو رمه گوسفندان بوده و «م» ضمیر متصل به آن است که در مجموع معنی «تکه من» را می‌دهد.
نکم گردانی یکی از آین‌های منطقه‌ای و مشترک در مناطق ترک زبان است که معمولا ما بین دو چهارشنبه آخر سال و به استناد روایات محلی گاهی هم پس از تحویل سال انجام می‌شده است، ولی با توجه به نزدیکی اجرای آن به ایام نوروز، می‌توان گفت که اجرای آن بی مناسبت با فرا رسیدن ایام خجسته‌ی نوروز و پیشواز از آن نبوده است. هر چند می‌توان کارکرد‌های دیگری نیز بر آن مترتب شد. چه بسا که این رسم در حوزه‌های فرهنگی استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل نیز به توجه به مضامین اشعار آن به لحاظ فرا رسیدن نوروز برگزار می‌شده است. آنچه که در حوزه اردبیل خوانده می‌شود، اینگونه است:

بهار آمد بهار آمد خوش آمد      بهار آمد بهار آمد خوش آمد
علی با ذوالفقار آمد خوش آمد      علی با ذوالفقار آمد خوش آمد
سیزین بو تازه ایلیز موبارک      سال نو برای شما مبارک باشد
آیوز ایلیز هفته ز موبارک        ماه و سال و هفته و روزتان مبارک

عیسی عزیز نژاد پژوهشگر و مردم شناس در آذربایجان غربی در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ارومیه؛ گفت: در آذربایجان غربی تکم چی‌ها به طور نمادین بزی را از جنس پارچه و قطعات چوبی ساخته و پوست سیاه رنگ بزغاله‌ای را هم بر روی آن کشیده و دوشاخ نیز بر سرش تعبیه می‌کردند و پارچه‌ای سرخ رنگ به نشانه شادی و گرمی نیز بر پشت تکم می‌انداختند.

وی افزود:هم چنین زنگوله‌ای بر گردن و مهره‌های دور کننده بد نظر بر روی شال، و زنگوله‌ای بر گردن از زیر شکم دسته‌ای چوبی بر آن تعبیه کرده و آن را از سوراخ تخته‌ای مستطیل شکل یا گرد عبور داده و در نتیجه امکان حرکت و رقصاندن آن برای تکمچی میسر می‌شد.

عزیر نژاد ادامه داد:تکم چی به اتفاق همراه خود (توربا چکن/توبره کش) وارد روستا شده و از یک سوی ده، شروع به اجرای مراسم می‌کرد.

 پژوهشگر و مردم شناس در آذربایجان غربی افزود:وی در حالی که بز نمادین چوبین (تکه) را می‌رقصاند، صدای زنگوله و اصابت پا‌های ثابت آن به سطح تخته همراه با سرودن اشعار دل نشینش، ریتم خاصی به نحوه‌ی اجرا‌ی این رسم می‌داد. اشعاری مانند نمونه‌های زیر که در نقاط مختلف استان آذربایجان غربی تقریبا دارای صورت‌های مشابهی است.

بو تکه آختا تکه            این بز ،بز نر اخته شده است

بوی نوندا وار بیر نخدا تکه         ریسمانی بر گردن دارد

بو تکه ایون الر        این بز نر می رقصد

قوردوینان ایون الر       با گرگ می رقصد

ییغار آرانین دویوسون       برنج گرمسیر را جمع می کند

چوبانین تویون الر       عروسی چوپانش را می گیرد

قیرچا قیرچا چپیش لر      بز های کوچولو کوچولو

یاوشانین باشین دیش لر      سر یاوشان را به دندان می گیرد

گدر یایلاخدا اتلار       تکه برای چریدن به ییلاق می رود

گلر آراندان قیشلار      و برای قشلاق به آران می آید

یاخچی الی قویونون آغی       میشی که از نوع سفید باشد بهتر است

گدر دولانی داغی       برای گردش به کوه می رود

قری لر توتار یاغی      پیر زنان روغن اش را می گیرند

گلین لر یی یر قویماغی      عروس خانم ها کاچی اش را می خورند

ایللاه کی قیقاناغی      خصوصا خاگینه اش را

عزیز نژاد افزود:تکم چی‌ها با خواندن این اشعار مقابل یک یک منازل می‌ایستادند و کدبانوی منزل در را بر روی آن‌ها گشوده و طبق رسم معمول مقداری قند، چای، بلغور، نان، روغن یا مبلغی پول و... به ایشان داده و راهی شان می‌کرد. نهایتا مواد جمع آوری شده را بین خود تقسیم کرده و به این ترتیب برای مدتی مایحتاج خود را تامین می‌کردند.

آئین تکم گردانی عمری دراز در خطه آذربایجان دارد

وی ادامه داد:تکم یا تکه در زبان ترکی به معنای 'بز نر بالغ' است و از آنجا که در این آئین عروسکی دست ساز شبیه بز گردانده می‌شود، این مراسم به تکم گردانی معروف شده است.

پژوهشگر و مردم شناس در آذربایجان غربی  گفت: آئین تکم گردانی /تکم خوانی/ عمری دراز در خطه آذربایجان دارد در اصل و با توجه به محدوده سنتی این آئین، تکم خوان‌ها معمولاً از کوهستان‌ها می‌آمدند و اشعاری را درباره نوروز، زایش و نوزایی می‌خوانند و علامت مشخصه آن‌ها نیز همین بز تزئین شده و تکم است.

وی با ابراز تاسف از غفلت و فراموشی از آیین‌های کهن به خصوص آداب و رسوم عید باستانی نوروز گفت: آئین تکم خوانی از جامعه روستایی و کشاورزی خطه آذربایجان سرچشمه گرفته، با پیشرفت علم و تکنولوژی، صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی و در نهایت به علت فراهم نبودن بستر ارائه آن عقب نشینی کرده و به عنوان یک نشانه منسوخ در حال فراموشی است.

انتهای پیام/ن.م

گزارش از ندا موسی زاده