به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان؛ ایران همواره دارای شخصیت‌های بزرگ علمی، سیاسی، فرهنگی وفقهی بی‌نظیری بوده‌  که هر از آنها در طول تاریخ قربانی رشک حاسدان، نیرنگ حسودان، توطئه بیگانگان و بی‌خردی و بی تدبیری عناصر داخلی شدند.

میرزا تقی خان امیرکبیر، پیش قراول مبارزه با استعمار یکی از رجال سیاسی و بزرگ ایران است که با دسیسه و توطئه عناصر داخلی و خارجی از تیغ بران توطئه‌گران و مکر مکاران سیاست جرعه نوش جام شهادت، مردانگی و فضیلت و فرهنگ و فرزانگی برای همه اعصار تاریخ در حمام فین کاشان شد.

خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان به مناسبت 20 دی ماه سالروز شهادت امیرکبیر در این مجال، شخصیت سیاسی، فرهنگی، علمی و اجتماعی این امیر فرزانه را برای مخاطبین بازگو و مکتوب می‌کند.

خسرو معتضد، تاریخ دان، روزنامه نگار و کارشناس برجسته برنامه های تاریخی در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان، با اشاره به اینکه خانواده میرزا تقی خان امیرکبیر از ابتدا یک خانواده دیوان‌سالاری و در دستگاه دولت (عباس میرزا) بودند گفت: عباس میرزا (در فاصله سال‌های ۱۷۹۷ تا ۱۸۳۳ ولیعهد ایران و والی آذربایجان بود) فرد روشنفکر دولت قاجاریه بود که در فکر، اندیشه، ذهنیت، خرد و دوراندیشی متفاوت با قاجاریه و خاص بود و در جوانی علاقه به مطالعه داشت.

وی، با تاکید براینکه امیرکبیر در دستگاه عباس میرزا بزرگ شد افزود:پدرش مشهدی قربان، آشپز دربار بود و با خدمت در این دستگاه از طریق کسب دانش و تجاربی که می آموخت فضای رشد و پیشرفت را داشت چون در ایران آن زمان اصل و نسب زیاد مهم نبود.

به‌گفته‌ وی، امیرکبیر در زمان فتحعلی شاه با شاهزاده‌ها به کلاس می‌رفت و درس خواند تا اینکه کم کم در این دربار بزرگ و آدم حسابی شد و چند ماموریت به خارج از جمله تفلیس و عثمانی در زمان محمد شاه رفت و کارش بالا گرفت و بعد وارد قشون شد.

این تاریخ‌پژوه، نویسنده و روزنامه‌نگار گفت: امیرکبیر منشی قشون شد و با پیشرفت در آنجا وزیر نظام شد یعنی امور اداری و مالی قشون آذربایجان با وی بود.

معتضد، با اشاره به رشد و نمو امیرکبیر در خانواده قائم مقام فراهانی که یک عمو و یک برادرزاده به‌نام‌های میرزا عیسی قائم مقام و میرزا ابوالقاسم قائم مقام بود گفت: امیر در این دستگاه بزرگ و در دربار عباس میرزا مستوفی شد.

وی، مرگ عباس میرزا در سال 1249 هجری قمری (1833میلادی) و پیوستن امیر به محمد میرزا پسر عباس میرزا را یادآورشد و گفت: امیر کبیر طی یک سفری در التزام رکاب خسرو میرزا پسر عباس میرزا که به تفلیس،مسکو و سن پطرزبورگ می رود همراه می شود بطوریکه با دیدن دنیا و تحولات و ترقیات آن طرف فکر امیر باز و مستعد ترقی می شود و این سفر تاثیر زیادی در او می‌گذارد. 

سفر امیر به کنفرانس ارزنة الروم و مذاکره بر سر خرمشهر  

به‌گفته‌ معتضد، میرزاتقی خان امیرکبیر در زمان محمد شاه به کنفرانس ارزنة الروم(برای حل اختلاف بر سر اروندرود(نام باستانی ساسانی) یا شط العرب(نام بعد از اسلام)، استان سلیمانیه که آن زمان جز ایران بود و مُحَمَّره یا خرمشهر) در کشور همسایه ترکیه می‌رود و در آنجا با چند دیپلمات برجسته از جمله سفرای روسیه، انگلیس و سیاستمداران عثمانی سر میز مذاکره می‌نشیند.

این تاریخ‌نگار و مجری-کارشناس «برنامه‌های تاریخ معاصر» با تاکید بر اینکه در آن کنفرانس قصد جدا کردن خرمشهر را از ایران داشتند گفت: امیر کبیر در زمان نخست وزیری حاج میرزا آقاسی طی مذاکرات طولانی و مفصل به مدت سه سال(از 1258 تا 1262) باوجود آنکه حتی یکبار تا مرز کشته شدن می رسد با آرامش و متانت امر و امور را سامان می دهد و عهدنامه ارزنة الروم(مشخص شدن مرزهای ایران و عثمانی) بدون جدا شدن خرمشهر از ایران بسته‌می‌شود. 

معتضد  ادامه داد: امیرکبیر که در آن زمان به او میرزا تقی خان وزیر نظام فراهانی می‌گفتند از آن سفر برمی‌گردد و در تبریزبود تا زمان مرگ محمد شاه (1264 ه.ق /1848م) که گفت شاه باید حرکت کند، به تهران بیاورد و بر تخت سلطنت بنشیند(هر چند عموهای محمدشاه، ناصرالدین شاه را قبول نداشتند) و برای این منظور با قرض کردن مقداری پول از نماینده روس و انگلیس در تبریز و تجار تبریز ناصرالدین شاه را به تهران رساند.

وی، ضمن شرح مفصلی از وضعیت ایران در این زمان که امیرکبیر با کشوری که بیشتر شهرها و مناطق آن طی عهدنامه های مختلف بخشیده شده است گفت: امیرکبیر در آن زمان با این مرزهای خارجی آشفته که از یک طرف با ترکمن‌ها، روسیه، انگلستان و دولت عثمانی (که همیشه دشمن ایران بود) و از طرف دیگر مردمی که به نجف و کربلا و عربستان می رفتند و مورد آزار و اذیت و کتک اعراب قرار می‌گرفتند، اسیر می شدندو مالشان به غارت می رفت بود روبروشد.

 اقدامات و اصلاحات سیاسی و حکومتی امیرکبیر 

به‌گفته‌ وی،امیرکبیر با توجه به اطلاعاتی که از اروپا و عثمانی داشت شروع به اصلاحات امور بویژه کاهش حقوق‌های نجومی می کند و پس از آن یک اصول حکومتی در سر و سامان و نظم امور می‌کند و وزرای مختلف و وزارتخانه‎ها را ایجاد می‌کند.

این تاریخ دان و روزنامه نگار، ساخت تیمچه اتابکی در بازار تهران، تاسیس کلانتری یعنی قراولخانه (40 قراولخانه در تهران)، ممنوعیت چاقوکشی، قمه‌کشی، لات‌بازی و ممنوعیت اوباشگری در تهران و تدوین دفترچه‌ای با عنوان خیالات اتابکی را (میخواسته ایران کم کم به سمت مشروطه برود) از دیگر اقدامات امیرکبیر برشمرد و گفت: امیرکبیر حتی دستور بازداشت حسن خان سالار پسر آصف الدوله(برادر زن ناصرالدین شاه) را داد که با روس ها و انگلیس رابطه‌اش خوب بود و می‌خواست خراسان را از ایران جدا کند.

معتضد گفت:امیرکبیر برای مقابله و لشکرکشی علیه حسن خان سالار که به آستان قدس رضوی پناه برده بود و حتی پو‌ل‌های آستان را برداشته بود وی را بازداشت کرد و علی رغم اینکه فامیل شاه بوده دستور اعدامش را داد و به این ترتیب خراسان آرام می‌شود و به آغوش ایران برمی‌گردد.

وی، آرام‌سازی و روابط با خوانین خودمختار سیستان و بلوچستان را که تا مرز رود سند بود از دیگر اقدامات سیاسی امیرکبیر یادآورشد و گفت: خاموش کردن فتنه و سرکوبی شورش آقاخان محلاتی(نوه دختری فتحعلی‌شاه) از فرقه منحرف اسماعیلی که به هندوستان مستعمره انگلیس پناهنده می‌شود از دیگر اقدامات امیر ذکرکرد.

 معلم برای دارالفنون از روسیه و انگلیس نیاورد

به‌گفته‌ وی،سر و سامان دادن قشون، ایجاد سپاه بنیچه (مثل نظام وظیفه)، نجات مالیه و خزانه کشور، طراحی ارتش، تاسیس مدرسه دارالفنون با آوردن معلم‌هایی از امپراطوری اتریش بدون آوردن استاد از روسیه و انگلیس، استفاده از ارامنه به عنوان رعایای خوب ایران در امور بدون لحاظ کردن تعصبات مذهبی در تاسیس مدرسه (جان داوود خان ارمنی را به عنوان سفیر به اتریش می‌فرستد در استخدام تعدادی مستشار در دالفنون) از دیگر خدمات علمی، نظامی و سیاسی امیر است.

این کارشناس برجسته برنامه‌های تاریخی، رسیدگی به دخل و خرج مملکت، صنایع و کشاورزی و بردن نساجی ایران رو به جلو را از دیگر خدمات امیرکبیر عنوان کرد و گفت: ایجاد تشکیلاتی برای ارتش، راه‌اندازی کارخانه اسلحه سازی، مرتب کردن درجات افسری، ایجاد تشکیلات نظامی، درست کردن لباس اونیفرم و اعلام شیر و خورشید به عنوان نشان رسمی دولت از دیگر خدمات امیرکبیر است.

معتضد، دستور خرید کشتی برای نیروی دریایی ایران را که با مخالفت انگلیس‌ها روبرو می شد از دیگر اقدامات امیر عنوان‌کرد و گفت:امیرکبیر دادگستری و دیوان عدالت ایجادکرد، پرهیز از رشوه‌گیری و ممنوعیت دریافت آن را برای همه مردم (چون بسیار رایج بود) دستورداد و نامه‌های تند به ناصرالدین شاه در دوری از عیاشی و خوشگذرانی فرستاد که این کارها در شان شما شاهنشاه ایران نیست.

 امیرکبیر صدراعظمی بود که همه خدمات را فقط در سه سال و نیم انجام داد

معتضد با تاکید بر اینکه امیر کبیر صدراعظمی بود که فقط طی سه سال و نیم همه این خدمات و اقدامات را انجام داد  افزود: حتی امیرکبیر در برخورد با چاقوکش‌ها و قمه‌کش و ممنوعیت این کار نظمیه و یک فوج از ارتش را درست می‌کند، در عرصه خدمات بهداشت عمومی بیمارستان درست می‌کند، همگانی کردن آبله‌کوبی، آب کرج را به تهران می آورد، قرار تقسیم آب می‌دهد، پستخانه درست می‌کند، قانون و تذکره برای خروج از کشور درست می‌کند، دستگاه پلیسی و جاسوسی در مورد سفارت‌های خارجی و بیگانگان درست می‌کند و حتی برای آوردن دارالفنون از کشورهایی از جمله فرانسه، ایتالیا و اتریش که زیاد در ایران نفوذ نداشتند معلم می‌آورد.

 به‌گفته‎ وی، درست کردن دروازه برای تهران و اجازه تردد در شب، برقراری امنیت و آرام‌کردن شهرستان‌ها، ممنوعیت شراب‌خوری در تهران، آرام کردن زورگویی خوانین، چاپ و انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه یکی دیگر از خدمات امنیتی،فرهنگی و سیاسی این مرد بی‌نظیر است که خودش در آن سرمقاله می‌نوشته‌  و حتی همه بویژه حکام را به نوشتن سرمقاله با چاپ سنگی و خواندن آن وادار می کرد.

 تشویق و حمایت کشاورزان به تولید داخلی  

این تاریخ‌پژوه در ادامه، هنر آوردن آب کرج به تهران تشویق کشاورزان به تولید محصولات ،کاشت محصول و تولید داخلی و حمایت از آنها در جلوگیری از ورود کالاهای خارجی در صنعت و کشاورزی، تهیه و تدوین طرح آبادانی برای خوزستان و گرگان و جلوگیری از خروج پول ایران را از دیگر خدمات امیر برشمرد که موجب نارضایتی روس‌ها و انگلیس‌ها شد ولی باز به آنها اعتنایی نمی‌کرد و با آنها با تندی رفتار می‌کرد.

معتضد، با اشاره به پول دادن روس‌ها به فردی مبنی بر اعلام حرام بودن خوردن خاویار که باعث شد بهترین ماهی ایران را که اروپایی‌ها عاشق آن بودند از کشور خارج شود گفت:امیرکبیر اجاره‌نامه شیلات را فسخ کرد، بست‌نشینی چاقوکش‌ها را در مسجد شاه از بین برد و دستور ترجمه کتاب‌های دولتی، جغرافیا، تاریخ و صنعت را داد.

وی، تحت نظم درآوردن تمام کارها و رسیدگی به همه امور توسط امیرکبیر را خاطرنشان‌کرد و گفت:ناصرالدین شاه در قبال همه این خدمات که بسیار مورد خوشایند و رضایت وی قرار می‌گیرد عزت الدوله خواهر 16 ساله و زیبارویش را به همسری امیرکبیر در می آورد.

 انگلیس‌ها از مخالفان سرسخت خدمات پیشرفت و مترقی امیرکبیر در ایران

به‌گفته‎ وی،کشیدن راه‌آهن از دیگر تصمیمات امیر بود که با مخالفت انگلیس‌ها روبرو بود و کلنل شیل وزیر مختار انگلیس از مخالفان سرسخت امیر در ایران بود.

معتضد، شکست بست و معجزه گاو که با دسیسه و مکر و حیله دولت انگلیس در یکی از امامزادگان تبریز طراحی شده‌بود و دستور سربریدن آن گاو و تبعید شیخ الاسلام توسط امیرکبیر برای پرهیز از خرافه‌پرستی را از دیگر کارهای امیر عنوان کرد.  

وی اظهارداشت: تبعید باب و سپس اعدام وی بدلیل جلوگیری از ترویج آیین ارتجاعی و مهملات استبدادی بابیه (که از زمان محمدشاه شروع شده‌بود) و فتنه‌های وی از دیگر کارهای امیرکبیر بود که عامل دشمنی بابیه و بهائیت با وی شد.

 نصیحت‌گویی امیر به مذاق مهدعلیا  خوش‌نیامد 

به‌گفته‌ وی، نصیحت‌گویی امیر به مذاق مادر ناصرالدین شاه یعنی مهدعلیای ملاک ، ثروت‌اندوز و جاه‌طلب که با کلنل شیل وزیر مختارانگلیس نیز ملاقات‌های پنهانی در جاده عبدالعظیم داشت خوش‌نیامد و موجبات نارضایتی مهدعلیا از امیرکبیر و فکر حذف وی شد.

معتضد با تاکید بر اینکه امیرکبیر پاک ، از نظر اخلاقی فوق‌العاده و حامی تولیدکننده جنس داخلی بود گفت: امیرکبیر از هیچ فردی رشوه نمی‌گرفت و چون کسی از بالا رشوه نمی‌گرفت همه مردم نیز روی او حساب می‌کنند و هیچ‌کس یا هیچ کارمند دولت نمی‌توانست از فردی اخاذی کند.

به‌گفته‌ وی، امیرکبیر حامی تولیدکننده جنس داخلی بود و می‌گفت باید همه چیز از محصولات داخل تولیدشود و صنایع را توسعه داد و مانع ورود جنس خارجی بود.

 سعایت سفیر انگلیس از امیر کبیر نزد ناصرالدین شاه

معتضد گفت: سیاست انگلیس مخالفت با امیرکبیر ولی سیاست روسیه حمایت از امیرکبیر بود.

به‌گفته‌ وی،سفیر انگلیس نزد شاه سعایت امیرکبیر را می‌کرد که این مرد برای حکومت شما خطرناک‌است. 

معتضد گفت: سفارت انگلیس از امیرکبیر دل خوشی نداشت چون امیرکبیر همه جا مانع کارهای آنها می‌شد.

معتضد ، وقوع این اتفاقات و توطئه مادر ناصرالدین شاه را عامل برکناری امیرکبیر از صدراعظمی و اعطای مسوولیت داشتن قشون به تنهایی را تاکیدکرد و گفت: امیرکبیر بدلیل ترس از کشتنش یعنی همان بلایی که سر پدرش آوردند بزرگترین خبط در کمک از سفیر روس که بسیار او را دوست داشت می‌کند و همین عامل بیزاری و نفرت شاه از امیر و تبعید وی به کاشان به عنوان حاکم این شهر می کند.

به‌گفته‌ وی،امیرکبیر را با تخت روان به کاشان حرکت می دهند و 40 روز در باغ فین کاشان با مواظبت سخت همسرش که مبادا کسی به او نزدیک شود تبعید می‌کنند.
 

 انگلیس تشویق به کشتن امیرکبیر داشت

معتضد، با اشاره به اینکه یک شب با سوء استفاده از حالت مستی ناصرالدین شاه حکم قتل امیر را می گیرند گفت: این متن نامه است«چاکر آستان ملائک پاسبان، فدوی خاص دولت ابد مدت، حاج علی خان پیشخدمت خاصه، فراشباشی دربار سپهر اقتدار مأمور است که به فین کاشان رفته، میرزا تقی خان فراهانی را راحت نماید. و در انجام این مأموریت بین الاقران مفتخر و به مراحم خسروانی مستظهر بوده باشد.»

وی باتاکید بر اینکه «امیرکبیر برای ایران خیلی زود بود» افزود: این چنین ناصرالدین شاه حکم قتل صدراعظمی وطن‌پرست را امضا می کند که همه تدبیرهایش برای رفاه مردم و قطع دست اجانب به قیمت بریدن رگ‌های غیرت و مردانگیش تمام شد.

امیری که هوش، ذکاوت و تدبیر ایران داری به قیمت جانش تمام شد

مدیر عامل کانون نشر فرهنگ اسلامی کاشان، نیز در ادامه این گفتگو گفت: ممکن است خیلی کسانی باهوش، دانا، زیرک و متعهد باشند اما تا یک جایی بیش حضور خود را نشان نمی‌دهند و بعد به دلایلی کناره‌گیری می‌کنند اما قائم مقام فراهانی و امیرکبیر هر دو از قربانیان دسیسه‌های سیاست پشت‌پرده ایران در دوره قاجار هستند و هر دو تا پای جان دست از هدف خود برنمی‌دارند.

عبدالرضا مدرس‌زاده،  یک جمله یا نکته در باب این چند شخصیت بویژه امیرکبیر با توجه به نبود دانشگاه و تحصیلات رسمی هوش و زکاوت در نوع خود بی‌نظیر را عنوان‌کرد و گفت: آنچه که در مورد امیرکبیر خیلی مهم است هوش و زکاوت شخصی وی و اینکه در واقع او این هوش و ذکاوت و تدبیر را در راه نجات ایران هزینه و صرف می کند و در حقیقت به قیمت جان امیر کبیر تمام می شود.

وی، با تاکید بر اینکه امیرکبیر در دانشکده علوم سیاسی به این شکل درس نخوانده بود گفت: وقتی نبوغ و ذکاوت شخصی با علاقه و پرورش یافتن در محیطی فرهنگی و سراسر فرزانگی مثل فراهان باشد همه اینها دست به دست هم می دهد و می شود امیرکبیر.

 توجه فراهانی ها به فکر، فرهنگ و ایران و فضیلت و فرزانگی

این نویسنده و استاد دانشگاه، شهادت بزرگ مرد عرصه تاریخ معاصر ایران مرحوم  میرزا تقی خان امیرکبیر را فرصتی بیشتر برای شناسایی شخصیت این مرد بزرگ دانست و گفت: خاندان فراهانی، خاندان امیرکبیر از منطقه بسیار عالم‌خیز و فرهنگ‌پرور فراهان بودند و اندکی پیش از روزگارمیرزا تقی خان امیرکبیر، ابوالقاسم قائم مقام فراهانی از این منطقه برخاستند و نشان می دهد که منطقه فراهان در روزگاری که چیزی و شهری به اسم اراک و منطقه استان مرکزی وجود نداشته است فراهان مثل تفرش و آشتیان در واقع یکی از قطب‌های عالم‌پرور بوده است و شاعر بزرگ این خطه ادیب الممالک فراهانی هم سند دیگری بر اینست که منطقه فراهان عالم پرور بوده است.

امیرکبیر از فرصت بی‌تکرار حضور در دربار قاجار کاری تمدن‌ساز و ماندگار‌می‌کند

 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گفت: خیلی از افرادی بودند که وارد دربار قاجار شدند، وطن‌فروش و خائن شدند و به فکر ملت نبودند اما امیرکبیر از فرصت بی‌تکرار حضور در دربار قاجار استفاده‌می‌کند و کاری تمدن‌ساز و ماندگار انجام می‌دهد.

مدرس‌زاده،  برجستگی مجموع این شاخصه‌ها را در امیرکبیر تاکیدکرد و گفت: هر کس که طرفدار فضیلت و فرهنگ و فرزانگی است، هر کس که دوستدار ایران و ایرانی است و هرکس که دلسوز پیشرفت ایران هست بایست میرزاتقی خان امیرکبیر را الگو و مقتدای خود قرار دهد.

 وی افزود: امیرکبیر وقتی به شهادت رسید از قدرت برکنار بود، معزول و مطرود بود و از چشم سیاسیون آن روزگار افتاده بود اما چون راه و مسیر او درست بود نیت او اعتقاد او همه اینها از ریشه درست بود امیرکبیر ماند و آن گروه بی شمار وطن فروشان و خائنان و سخن چینان برای همیشه روسیاه تاریخ شدند.

گزارش از حرمت سادات متولی

انتهای پیام/س