به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از رشت؛ استان گیلان در غرب رشته کوه البرز و حاشیه دریای خزر با تولید سالانه 750 هزار تن برنج در 238 هزار هکتار شالیزار، دومین تولید کننده برنج سفید در کشور به شمار می‌آید.

شالیزارهای چشم نواز این سرزمین شمالی در دوران مختلف شاهد تغییرات مختلف کاشت، داشت و برداشت بوده است.

گذر از کشاورزی سنتی به کشاورزی مدرن و توسعه مکانیزاسیون یکی از این تغییرات بود که در نوع خود مزایا و معایب مختلفی به همراه داشت.

آتش زدن ضایعات، پسماند کشاورزی و کاه و کلش برنج پس از پایان برداشت مکانیزه آن در شالیزارهای گیلان از جمله تبعات آشکار این تغییر در 10 سال گذشته بود که همواره از آن به عنوان معضلی بزرگ در این استان یاد شده است.

برخی آموزش‌های نادرست به کشاورزان در گذشته، آنها را به این باور رسانده بود که برای آفت زدایی از خاک مزارع، کاه و کلش را بعد از دروی برنج آتش بزنند.

تغییر در شرایط آب و هوایی، افزایش درجه حرارت زمین، آلودگی هوا، بروز مشکلات تنفسی برای کودکان و سالمندان، نابودی خاک، از بین رفتن موجودات مفید برای کشاورزی، کاهش منابع غذایی دامی و سایر مشکلات از معایب سوزاندن ضایعات کشاورزی است که در سال های اخیر به خصوص در ماه های مرداد و شهریور مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

به نحوی که فصل برداشت برنج در گیلان در این سال ها همواره با آسمانی سیاه، هوایی آلوده و استشمام دود همراه بوده است.

بررسی ها نشان می دهد برنامه ریزی و همکاری مستمر دستگاه های استان، پیگیری و فرهنگ سازی رسانه ها و فرهنگ پذیری مردم، سوزاندن کاه و کلش برنج در اراضی شالیکاری گیلان را نسبت به سال های گذشته به طور محسوسی کاهش داده است.

 درآمدی که سالیان سال دود می شد 

عظیم احدی فر، کارشناس مسئول معاونت نظارت و پایش اداره کل محیط زیست استان گیلان در گفتگو با گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از رشت، رواج یک تصور اشتباه همزمان با تغییر الگوی کشاورزی و نداشتن ماشین آلات مناسب را به عنوان زمینه های گسترش سوزاندن کاه و کلش برنج اعلام کرد و گفت: بسیاری از کشاورزان در سال های گذشته با تصور جلوگیری از آفت زایی و زمستان گذرانی لاروها در مزارع، کاه و کلش باقی مانده را که پس از خرمن برنج به شکل تپه درآمده بود، آتش می زدند.

وی پخش کردن کاه و کلش باقی مانده برنج در سراسر زمین را روشی درست برای تشکیل مواد آلی و تقویت خاک دانست و افزود: تجزیه و پوسیده شدن کاه و کلش باعث افزایش عناصر غذایی قابل استفاده در خاک می‌شود و کاهش مصرف کودهای شیمیایی را به دنبال دارد.

این کارشناس محیط زیست گیلان اظهار داشت: حال آنکه اقدام به آتش زدن کاه و کلش علاوه بر لطمه زدن به بافت و ساختار خاک و کاهش قدرت حاصلخیزی آن، تاثیرات منفی بر اکوسیستم دارد و باعث از بین رفتن بسیاری از میکروارگانیسم های مفید خاک برای فعالیت‌های کشاورزی می‌شود.

احدی فر با اشاره به دیگر مضرات آتش زدن ضایعات و پسماند برنج در شالیزارها بیان کرد: آسیب رسانی به گیاهان حاشیه مزارع از جمله درختان اطراف شالیزارها، تبدیل کربن آلی به معدنی در خاک، تولید گازهای گلخانه ای، تشدید و بالا رفتن شاخص های آلودگی هوا و بروز ناراحتی های تنفسی و قلبی از جمله عواقب این اقدام نادرست است.

وی دلایل سوزاندن کاه و کلش برنج در مزارع توسط کشاورزان را متعدد دانست و گفت: با تغییر شیوه خرمن کوبی برنج و انجام آن در مزرعه در سال‌های گذشته بسیاری از شالیکاران گیلانی به ویژه در مناطق مرکزی استان به علت هزینه زیاد بسته بندی کاه و کلش و به صرفه نبودن درآمد حاصل از فروش آن اقدام به آتش زدن پسماند برنج در مزارع کردند.

کارشناس نظارت و پایش محیط زیست گیلان افزود: این در حالی است که شالیکاران استان های دیگر همچنان بعد از برداشت شالی برای کشت مجدد و پرورش راتون به جمع آوری، بسته بندی و ذخیره سازی کاه و کلش برای خوراک دام یا فروش به دامداران اقدام می کنند.

احدی فر با بیان اینکه کاه و کلش پس از برداشت برنج می‌تواند یک منبع درآمد برای کشاورزان باشد، اذعان داشت: آتش زدن کاه و کلش در سر مزارع علاوه بر مشکلات زیست محیطی موجب از بین رفتن این محصول از چرخه بهره وری تولید و ضرر و زیان اقتصادی به بخش کشاورزی گیلان می شود.

وی ورود ماشین آلات نامناسب دروی برنج در سال های اول کشاورزی مکانیزه را از دیگر علل سوزاندن ضایعات برنج در شالیزارهای استان گیلان اعلام کرد و افزود: در سال های نخست رواج برداشت مکانیزه، ماشین آلات نامناسبی برای دروی برنج وارد استان شد که بسته بندی کاه و کلش را انجام نمی داد و با توجه به نبود خریدار و بارش باران در فصل درو، کشاورز ترجیح می داد کاه و کلش به دست آمده را بسوزاند.

کارشناس مسئول معاونت نظارت و پایش اداره کل محیط زیست گیلان اظهار داشت: دادن امکانات بیشتر به کشاورزان برای بسته بندی کاه و کلش و فراهم کردن زمینه های فروش آن به عنوان علوفه یا ماده اولیه فرآوری های صنعتی و صنایع دستی بهترین راهکار برای جلوگیری از این اقدام نادرست بوده است که در دستور کار مسئولان قرار گرفت.

عظیم احدی فر از تشکیل کارگروه مخاطرات زیست محیطی زیرنظر مدیریت پسماند استان گیلان خبر داد و گفت: آموزش کشاورزان برای کسب اطلاعات و برگزاری دوره های آموزشی به منظور بهره گیری از مدیریت دهیاری ها، فرهنگ سازی، تبلیغات، ارسال پیامک انبوه، نصب بنر، آموزش چهره به چهره، اطلاع رسانی از طریق رسانه ها و حضور مأموران یگان حفاظت محیط زیست در مزارع و مشارکت سمن های فعال و همیار محیط زیست از جمله اقدامات برای کاهش آتش زدن ضایعات و پسماند کشاورزی و کاه و کلش برنج در سال های اخیر بوده است.

وی کاهش شدید سوزاندن کاه و کلش برنج در این استان را برای فصل زراعی کنونی پیش بینی و تصریح کرد: سوزاندن کاه و کلش برنج اگرچه هنوز هم در بین برخی کشاورزان مرسوم است اما با برنامه ریزی و اقدامات هماهنگ صورت گرفته در 3 سال گذشته آتش زدن ضایعات پسماند کشاورزی به طور مشهودی کاهش یافته است.

تشدید نظارت ها برای جلوگیری از آتش زدن کاه و کلش برنج

احسان الله شکری، معاون نظارت و پایش حفاظت محیط زیست استان گیلان در گفتگو با گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از رشت گفت: پایش زیست محیطی شالیزارها در فصل دروی برنج در راستای اجرای مصوبات کارگروه مدیریت پسماند استان و به منظور جلوگیری از آلودگی هوا توسط مأموران یگان حفاظت محیط زیست استان گیلان از جمله راهکارهای جلوگیری از سوزاندن بی رویه کاه و کلش برنج در مزارع کشاورزی است.

وی با بیان اینکه قبل از شروع فصل برداشت برنج نیز اطلاع رسانی و آموزش کشاورزان توسط اعضاء کارگروه پسماند شهرستان ها انجام می گیرد، افزود: بر اساس مستندات ارائه شده در حال حاضر با حضور فیزیکی و گشت و کنترل یگان حفاظت محیط زیست در مناطق کشاورزی استان خوشبختانه معضل آلودگی هوای ناشی از سوزاندن ضایعات کشاورزی در فصل برداشت محصول که در سالیان اخیر به شدت باعث نگرانی شده بود، کاهش یافته است.

معاون نظارت حفاظت محیط زیست گیلان با اشاره به تشدید نظارت ها و برخورد قانونی با آتش زدن کاه و کلش برنج در سال های اخیر اظهار داشت: بر اساس مقررات محیط زیست سوزاندن کاه و کلش جرم است و متخلفان به دلیل تهدید علیه بهداشت عمومی و آلودگی هوا به مراجع قضایی معرفی می شوند.

شکری بیان کرد: سال گذشته با انجام گشت های دوره ای، پایش های کنترلی انجام گرفته و با مساعدت دستگاه های استان حدود 35 مورد پرونده به مراجع قضایی ارجاع شد که 27 مورد منجر به محکومیت شد.

وی با بیان اینکه این میزان 75 درصد نسبت به سال 94 به طور متوسط در سطح استان کاهش داشته است، افزود: معرفی افراد متخلف به دستگاه قضایی در این مدت در سطح شهرستان رشت نیز حدود 84 درصد با کاهش رو به رو بوده است.

معاون نظارت و پایش حفاظت محیط زیست استان گیلان به کشاورزان توصیه کرد: برای حفظ خاک، تولید محصولات بیشتر و حفظ محیط‌ زیست، از سوزاندن بقایای محصولات کشاورزی به ویژه در محدوده شهری و سکونت گاه‌ ها خودداری کنند.

برخورد قانونی با سوزاندن کاه و کلش برنج

احمد آقایی، معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان گیلان نیز در گفتگو با گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از رشت گفت: بر اساس بند 5 اصل 156 قانون اساسی و طبق ماده 688 قانون مجازات اسلامی هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود از قبیل آلوده کردن آب آشامیدنی و هوای پاک جرم محسوب می شود و مجازات حبس تا یک سال را به دنبال دارد.

وی افزود: بر این اساس دستگاه قضایی از سال 92 تاکنون با آلوده کنندگان محیط زیست از طریق سوزاندن کاه و کلش برنج در گیلان که در واقع یک نوع تهدید علیه سلامت و بهداشت عمومی بوده است، برای صیانت از حقوق عامه شهروندان با جدیت برخورد کرده است.

معاون پیشگیری از وقوع جرم دادگستری گیلان با بیان اینکه با هماهنگی و اقدامات مناسب برای پیشگیری از آتش زدن کاه و کلش برنج در استان خوشبختانه سال به سال ورودی پرونده ها کمتر شده است، تصریح کرد: از آغاز فصل برداشت برنج تاکنون هنوز پرونده ای به مراجع قضایی استان تحویل داده نشده است که این امر وضعیت خوبی را برای امسال نشان می دهد.

بسته بندی مکانیزه کاه و کلش برنج، آتش زدن آن را کاهش داد

حبیب جهانساز، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان گیلاندر گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از رشت با اشاره به معضل سوزاندن پسماندهای کشاورزی و کاه و کلش برنج گفت: آتش زدن پسماند کشاورزی در شالیزارها در فصل برداشت محصول باعث آلودگی شدید هوا به خصوص در شهرهای اطراف در سال های قبل می شد که مشکلات زیادی را برای سلامت اهالی و شهروندان به وجود آورده بود.

وی به کاهش موارد مصرف کاه و کلش در گیلان اشاره کرد و افزود: در گذشته های دور از کاه و کلش برنج علاوه بر مصرف به عنوان علوفه دام، در گل اندود کردن دیوار و پوشش سقف ساختمان ها از جمله منازل مسکونی و جایگاه نگهداری دام و طیور، انبارهای کشاورزی در روستاهای استان و همچنین برای تهیه طناب دسته کردن برنج در دروی سنتی، وسایل منزل و صنایع دستی چون حصیر و کلاه استفاده می شد.

معاون سازمان جهاد کشاورزی گیلان اظهار داشت: با گذشت زمان و کاهش دامداری سنتی، تغییر ساخت و سازهای روستایی و استفاده نکردن از کاه و کلش در ساختمان ها نیاز شالیکاران به کاه و کلش برنج کمتر شد بنابراین با ورود کمباین و برداشت و خرمن برنج در مزرعه، کشاورزان پسماندهای باقی مانده از برنج را در همان جا رها کرده یا سوزاندند.

جهانساز با بیان اینکه سالانه بیش از یک میلیون تن کاه و کلش برنج به ارزش اقتصادی 240 میلیارد تومان در شالیزارهای استان گیلان تولید می شود،  افزود: هر ساله 10درصد این کاه و کلش ها در معرض سوزاندن قرار می گیرد که این کار عوارض زیست محیطی و تخریبی زیادی به همراه داشته است.

وی با اشاره به اینکه با اقدامات انجام گرفته برای رفع این معضل در حال حاضر شاید کمتر از یک درصد کاه و کلش برنج در گیلان آتش زده شود، گفت: امسال از ابتدای برداشت برنج در استان تاکنون 2 مورد تخلف آتش زدن کاه و کلش در شهرستان های رشت و لنگرود گزارش شده است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با بیان اینکه این امر نشان دهنده روند نزولی سوزاندن کاه و کلش برنج در گیلان است، خاطرنشان کرد: آموزش، اطلاع رسانی و فرهنگ‌ سازی، تشدید نظارت ها و برخورد قانونی از جمله راهکارهای جلوگیری از این معضل زیست محیطی در استان بوده است.

حبیب جهانساز همچنین از ایجاد خط ویژه مکانیزاسیون برای خرید دستگاه های دروگر مجهز به بسته بندی علوفه (بیلر) در استان خبر داد و گفت: در 4 سال گذشته سالیانه نزدیک 140 میلیارد تومان اعتبارات خط ویژه برای خرید این دستگاه ها با هدف سهولت کشاورزی، توجیه اقتصادی و کاهش هزینه های این بخش اختصاص یافته است.

وی با اشاره به اینکه هم اکنون یک هزار و 400 دستگاه بیلر با امکان فراهم آوردن تسهیلات در گیلان خدمات رسانی می کند که از محل خط اعتباری ویژه استان تهیه شده است، افزود: این در حالی است که تعداد این ماشین آلات در 7 سال قبل به عدد انگشتان دست هم نمی رسید.

معاون سازمان جهاد کشاورزی گیلان افزایش دستگاه های بسته بندی کاه و کلش برنج را عامل مهمی در کاهش سوزاندن این پسماند کشاورزی در استان اعلام و تصریح کرد: امسال برای خرید ماشین آلات کشاورزی مثل کمباین و بیلر 53 میلیارد تومان اعتبار داریم که استفاده از آن با امکان فراهم آوردن تسهیلات در مصرف بهینه و جلوگیری از سوزاندن کاه و کلش برنج بسیار موثر است.

جهانساز با بیان اینکه شالیکار می تواند پس از بسته بندی کاه و کلش برنج آن را برای فروش به عنوان علوفه دام در انبارهای برنج نگهداری و ذخیره کند، اظهار داشت: در حال حاضر قیمت هر بسته کاه و کلش برنج بین 3 تا 4 هزار تومان است که هزینه بسته بندی آن با دستگاه بیلر 1000 تومان اعلام شده است.

وی با بیان اینکه قیمت هر بسته کاه و کلش برنج به عنوان مصرف علوفه در فصل پاییز و زمستان گاهی به 10 تا 20 هزار تومان نیز می رسد، افزود: کشاورزان امروزی باید بپذیرند که کاه و کلش برنج هم بخشی از محصول است که می تواند مورد استفاده قرار بگیرد و درآمدزا باشد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان تصریح کرد: شالیکاران اگر مانند گذشته کاه و کلش برنج را یک منبع درآمد ببینند در صورت بسته بندی و نگهداری آن می توانند به عنوان خوراک دام و مواد اولیه انواع اوراق فشرده شامل نئوپان در صنایع چوب، انواع کاغذ، ظروف یکبار مصرف، دستمال کاغذی و مصارف مختلف دیگر به فروش برسانند.

آگاهی بخشی همراه با فراهم کردن امکانات نتیجه بخش است

بر اساس این گزارش سوزاندن کاه و کلش برنج در شالیزارها که به عنوان یک تهدید زیست محیطی در گیلان رواج یافته بود با عزم عمومی مردم، رسانه ها و مسئولان این استان به طور محسوس کاهش یافته است.

فرهنگ سازی، آموزش، آگاهی بخشی، اطلاع رسانی گسترده و فراهم کردن امکانات مکانیزاسیون کشاورزی به ویژه در 3 سال گذشته از جمله راهکارهای موثری بود که مردم گیلان را از فضای دودآلود در فصل برداشت برنج نجات داد.

گزارش از سکینه عاشوری پاشاکی