زنجان؛
رختشویخانه بنایی بی نظیر در قلب تاریخی زنجان
مجموعه تاریخی رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر زنجان در یک منطقه پرتراکم مسکونی احداث شده است که به عنوان نگینی در مرکز شهر زنجان می‌درخشد.
به گزارش گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان؛ مجموعه تاریخی رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر زنجان در یک منطقه پرتراکم مسکونی احداث شده است که به عنوان نگینی در مرکز شهر زنجان می‌درخشد و روزگاری محلی امن برای استفاده مادران شهرم بود.
برای تهیه گزارش از این بنا به این مکان می روم اینجا جاییست که مادر بزرگان شهرم امروز شمار تک تک آجرهایش را دارند.
پدران و مادرانمان هم از بازی‌های کودکانه در این مکان با طروات می‌گویند.
پای صحبت کسانی می‌نشینم که خود با رختشویخانه زاده شده اند خانم رضوی از زمان کودکی خود نقل می‌کند زمانی که به همراه مادر راهی این مکان می‌شد تا رسم پاکیزگی را بیاموزد.
حاج آقا عباسی نیز در مورد این بنا می‌گوید :پنج شش سالی بیش نداشتم مادرم تکه نان و پنیری برداشت و رخت‌های چرکین را در بقچه‌ای جمع کرد از کوچه پس کوچه‌های کاهگلی راهی شدیم به بقالی حاج حیدر رسیدیم مادرم آب نباتی خرید و به من داد و من از ذوق شیرینی آن متوجه نشدم کی به رختشویخانه رسیدم جای پر طرواتی بود همبازی هایم را می‌دید م. که با مادرانشان به آنجا آمده بودند و مشغول بازی بودند.
او ادامه می دهد:از اصلاح موی سر گریزان بودم تا به خودم بیایم مادرم در این مکان با کمک زنان همسایه سرم را تراشیدند و تشتی پر از آب را بر سرم خالی کردند.
یکی از شهروندان زنجانی نیز در باره علت قرار گرفتن این بنا در این محدوده می‌گوید: در مواقعه‌ای که باران سیلابی می‌بارد آب در این محل جمع می‌شود، اما به واسطه‌ای چاه‌های جذبی که درآنجا حفر شده است تمامی سیلاب‌ها به این دالان‌های زیر زمینی هدایت می‌شوند و مانع از خزابکاری در محدوه شهر می‌شوند.
بعد از شنیدن صدای همشهریانم به کنار خانم جوانی که غرق در تماشای بنا بود می‌روم در مورد بنا از او می‌پرسم اومی گوید اهل ارومیه است وبه بیشتر مناطق ایران سفر کرده است، ولی هرگز درهیج کجای کشور چنین بنایی با این کاربرد را ندیده است.
آقای محمدی کارشناس میراث فرهنگی استان زنجان است از او در مورد این بنا سوال می کنم .
پاسخ هایش برایم بسیار شنیدنی و دلنشین بود.
محمدی می گوید: اولین شهردار زنجان شخصی به نام علی اکبر توفیقی است که این بنا از جمله خدمات وی است که در محدوده به نام بابا جامال چوقوری برای آسایش مردم ساخته شده است.
او اینگونه نقل قول می‌کند:وقتی به کنار زنجان رود می‌رفتم و مادران و بانوان جوان شهرم را می‌دیدم که در سوز و سرمای زنجان چگونه یخ‌ها را می‌شکنند و ظرو ف و رخت‌های خود را می‌شویند احساس وظیفه می‌کردم که باید کاری انجام دهم تا اینکه فکر ساختن چنین بنایی به ذهنم خطور کرد.
محمدی می‌افزاید: این‌ها دغدغه‌های مردیست که روزگاری شهردار زنجان بود علی اکبر توفیقی بانی بناهای عام المنفعه‌ای همچون رختشویخانه، میدان انقلاب، کشتارگاه زنجان و احداث نخستین مدرسه توفیق در محله سرچشمه زنجان و سایر بنا‌ها است.
بنای رختشویخانه یکی از بناهای جالب توجه و عام المنفعه زنجان به شمار می‌آید که در سال ۱۳۴۵ (ه. ق) توسط دو برادر به نام‌های مشهدی اکبر (معمار) و مشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شده است.
او ادامه می‌دهد: این بنا جنبه عام المنفعه داشته و بدون دریافت پولی در تمام مدت شب و روز در اختیار شهروندان بوده است سرپرست رختشویخانه توسط رئیس بلدیه گمارده می‌شد.
بنای رختشویخانه زنجان شامل قسمت‌های محل سکونت سرایدار، حیاط، مخزن آب و فضای شستشو می‌باشد.
این کارشناس میراث فرهنگی اضافه می‌کند:این بنای تاریخی عام المنفعه در سطح دنیا بی نظیر و منحصر به فرد می‌باشد و در حال حاضر به عنوان موزه مردم شناسی مورد بازدید گردشگران قرار می‌گیرد.
وی می‌افزاید: اواخر دوران قاجاریه همزمان است با استقرار سیستمی به نام بلدیه به معنی امروز شهرداری؛ و زنجان جزو اولین شهر‌های است که این سیستم در آن شکل می‌گیرد.
رجبی دیگر کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری استان زنجان است که در مورد فضای و آب مصرفی این بنا می‌پرسم او می‌گوید: آب این محدوده که دارای فضا‌های متعددی است از قنات قلعچه حاجی میرب‌ها الدین تامین می‌شد.
وی می‌افزاید: فضا‌های این مجموعه را می‌توان به دو بخش مدیریت رختشویخانه شامل حیات و قسمت مسکونی و فضای اصلی شستشوی رخت که خود دارای چهار قسمت است تقسیم کرد.
این کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری استان ادامه می‌دهد: حیاط محوطه‌ای است به شکل مربع و مستطیل شامل درختکاری و فضای سبز، و اعیانی آن در جبهه شمالی
شامل دو اتاق و یک ورودی است که این ورودی فضا‌های محوطه، سرایداری و محل شستشوی رخت را به همدیگر متصل می‌نماید.
خزینه این رختشویخانه 17 متر طول 55/11متر عرض و حدود ۸ متر ارتفاع دارد.
رجبی کارشناس میراث فرهنگی زنجان در باره مدیریت این بنا هم چنین می‌گوید:فضایی شبیه تراس مشرف به فضای رختشویخانه وجود دارد که به عبارتی می‌توان آن را شاه نشین و محل مدیریت نامید. محل ورودی بنا به شبکه ارتباطی کوچه‌های شهر را پیدا می‌کرد و خانمی که به بی بی معصومه شهرت داشت کار کنترل و نظارت بر امور رختشویخانه را بر عهده داشت و در قبال این کار مبلغی ماهیانه دریافت می‌کرد.
از او درباره حوضچه‌های که در محل است و نحوه استفاده از این حوضچه هادر گذشته می‌پرسم خانم رجبی با بیان اینکه این بنا درزمان خود به شکلی بسیار پیشرفته قسمتی ازنیاز بهداشتی شهررا تامین می‌کرده است می‌افزاید: محل شست و شوی رخت به ۴ قسمت تقسیم می‌شده، ابتدای شستشو که از انتهای جریان آب است، حوضچه مخصوص لباس‌های بسیار آلوده بوده است.
به گفته خانم رجبی مجرای آب واقع در حد فاصل حوضچه دوم و سوم مخصوص لباس‌های نسبتاً تمیز و محل آبکشی و حوضچه چهارم مخصوص شستشوی ظروف آشپزخانه و بالاخره حوضچه آخر (اولین حوض ازحرکت آب) محل آب تمیزوخوراکی بوده است.
گفتنی است:این بنایی بی نظیردر نوع خود منحصر به فرد بوده و از سال ۱۳۷۷ به عنوان موزه مردم شناسی استان زنجان مورد بازدید گردشگران و علاقمندان قرار می‌گیرد.
در مجموع با همه آنچه که گفته شد بنای رختشویخانه زنجان نشان از اهمییت و جایگاه بانوان در فرهنگ ایرانی و اسلامی دارد بطوریکه دغدغه آسایش و آرامش آنان برای انجام کارها و وظایف روزمره منجر به ساخت چنین بنایی در شهرزنجان شده است .
انتهای پیام/ن
