نقش تلفیقی شعر آئینی و مرثیه سرایی در تعزیه ماه محرم در اردبیل

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل؛ از حدود 150 تا 200 سال قبل است که شعر آئینی و بخصوص شعر مرثیه در اردبیل شکل گرفته است و با رشد مجالس شبیه گردانی و عزاداری محرم در اردبیل، شعر و شبیه‌ خوانی و تعزیه ‌گردانی ارتباطی عمیق با هم پیدا می‌ کنند.

از گذشته تاکنون شعرا و ناموران زیادی در عرصه شعر آئینی گام برداشته و به پویا و سرپا ماندن این فرهنگ ادبی کمک زیادی کرده اند که در این رابطه شاعرانی چون شمس عطار اردبیلی یا صدر الممالک اردبیلی که جزو پیران طریقت و بزرگان عرفان اردبیل در دوره گذشته بودند آغازگر این سبک فاخر شناخته شدند و به نوعی احیاگر زبان و شعر ترکی نیز بودند.

با توجه به اینکه استان اردبیل از جایگاه خاصی در زمینه شعر آئینی و شبیه خوانی برخوردار بوده و به عنوان یکی از پایگاه های اصلی تولید شعر آئینی در کشور مطرح بوده هم اکنون نیز در آستانه شناخته شدن به عنوان مهد تولید و خاستگاه شعر آئینی در کشور است.

هر مقوله شعری که صبغه ی دینی داشته و متأثر از آموزه های اسلامی باشد در قلمرو شعر آئینی قرار می گیرد و به طور کلی تنها مساله ای که شعر آئینی را از سایر انواع شعر مجزا می کند قلمرو موضوعی آن است که در این زمینه شعرای خطه سبلان تبحر خاصی در آمیختگی شعر آئینی با تعزیه گردانی و شبیه گردانی داشته و دارند.

پژوهشگر شعر آئینی در استان اردبیل قدمت شعر آئینی و تلفیق این شعر با مرثیه به ویژه شبیه گردانی را با فرهنگ و سنن عزاداری های ماه محرم مردم اردبیل عجین شده عنوان کرد و گفت: شعر آئینی با قدمت بیش از 200 ساله خود در طول تاریخ ناموران و مفاخران زیادی را تربیت کرده است که هم اکنون نیز قابلیت تبدیل شدن به مهد تولید شعر آئینی کشور را داراست.

بیوک جامعی با اشاره به اینکه شعر آئینی در استان اردبیل به دلیل آمیختگی با مراسم ایام سوگواری حتی بیش از ژانرهای دیگر ادبی تاثیر فراگیری در انسجام و پیوستگی برگزاری این نوع از مراسم ها داشته است، افزود: اشعار عاشورایی در زمانی که زبان ترکی با محدودیت‌ هایی از جانب حکومت‌ های گذشته مواجه شده بود توانست با پرداخت عمیق و تاکید بر استفاده از ساختار قوی و ریشه ‌دار خود به نوعی حیات‌ بخش بوده و در شبیه خوانی و مرثیه سرایی نیز نقشی ماندگار ایفا کند.

وی اظهار داشت: مکتب شعر آئینی اردبیل با حضور چهره ‌هایی برتر و مانا چون بیضا، یحیوی، انور و منزوی و ادامه آن در ذوق و توان والای امروزیان و البته مخاطب بسیار بالای خود در سطح کشور تاثیر عاطفی، زبانی و تصویری‌ خود را ایفا می‌ کند.

جامعه شناس اردبیلی تصریح کرد: در راستای نگارش و پژوهش اشعار آئینی در طول سال های متمادی کتاب ‌های پژوهشی در زمینه مراسم محرم و عاشورا و هم مجموعه‌ های نو آئینی سر از سنت اسلامی و به ویژه واقعه کربلا و نهضت عاشورا درآورده اند که این آثار نیز از فاخرترین آثار آئینی استان محسوب می شوند.

جامعی بیان کرد: وقتی از اردبیل سخن به میان می‌ آید باید به هنر و ادبیات آئینی آن نیز گذری کرد و از آنجایی که نمی شود شعر را بی‌ جایگاه و منبع آن در تعزیه و شبیه ‌گردانی و یا مراسم خاص سینه‌ زنی و زنجیر‌زنی هیات‌ های مذهبی، برنامه خاص محلات ششگانه و آیین ‌هایی چون طشت‌ گذاری یا شمع ‌گردانی عنوان کرد باید اشعار آئینی را خاصه خطه سبلان دانست و از ذکر آن در تکاپوی اشعار غافل نماند.

وی ضمن گله مندی از مداحان، شعرا و تعزیه خوانان امروزی ایام سوگواری ماه محرم و عاشورا، اظهار کرد: باتوجه به اینکه زبان یک شاعر آئینی یا یک مرثیه گو باید فاخر باشد و کلام وی به درستی منعقد شود که این امر در شعر گذشته آئینی به وضوح دیده می شد و در گذشته قصد شاعر فقط گریاندن مخاطب آن ‌هم به هر قیمتی نبود و شاعران به عمق ادبی، حکمت شاعرانه و نفس قیام و درستی روایات و آوردن آیات و احادیث و استفاده بجا از آن ها تاکید داشتند که متاسفانه هم اکنون جای چنین فنون ادبیاتی در ادای شعر آئینی خالی است.

جامعه شناس و نویسنده استان اردبیل بیان داشت: شعر آئینی و در مجموع مکتب شعر آئینی اردبیل همواره در اوج بوده است و حتی بعد از گذشتگان استادان پیشکسوت هم اکنون همین منوال را ادامه می دهند که شاعر بزرگ استاد عسگر شاهی یکی از افتخارات استان اردبیل بوده و از نام آوران عرصه شعر آئینی به حساب می آید.

برخلاف بسیاری از صاحب نظران که شعر مذهبی را از حیث موضوع به دو مقوله کلی منقبت و مرثیه محدود می دانند آثار اخلاقی و عرفانی چون خمسه نظامی و سایر متون نظم عرفانی و تعلیمی و نیز آثار غزل سرایان بزرگی چون حافظ، سرشار از رهنمودهای قرآنی و مفاهیم دینی و مقوله های ارزشی روایی بوده و بیانگر تاثیرپذیری فراوان آنان از متون دینی است.

باتوجه به اینکه از گذشته در استان اردبیل عمارت عالی قاپو مرکز اصلی تجمع عزاداران حسینی و سرودن اشعار عاشورایی بوده است این سنت با پرداخت عمیق و تأکید بر استفاده از ساختار قوی و ریشه‌ دار به نوعی حیات ‌بخش زبان ترکی بوده بنابراین سنت مرثیه ‌پردازی و مرثیه سرایی به زبان ترکی تاکنون هم با همان شدت و قوت ادامه دارد.

نقطه آغاز باصلابت و استوار شعر آئینی با سه چهره بزرگ و مفاخر این تم شعر در استان اردبیل، دارالامان ایران معنی می‌ یابد که یکی از این اشخاص بیضای اردبیلی است که با تلفیق عرفان و مراثی توانست تا در شعر آئینی سر از هسته این اشعار درآرد بعد از وی یحیوی تاج الشعرا با حماسه ‌های جاودانه‌ خود و از سویی دیگر اگر مخاطب عام و سلیقه شعر آئینی را در نظر بگیریم انور اردبیلی، کاتب اردبیلی نیز از این دسته ‌هستند.

شعر آئینی گرچه نامی تازه است و در برخی از سنن نوپا تلقی می شود اما این دریای ادبی ژرف و عمیق سابقه ‌ای کهن دارد و به اندازه شعر هزار ساله ایران بوده و هر آنچه از بزرگی این شعر روایت شده در تذکره ‌ها یا حافظه تاریخی مردم ما از این گونه شعری جدا نیست و استان اردبیل هم طی قرون متمادی است که مرکز خلاقه تولید و انتشار و ارائه شعر آئینی در این مرز و بوم شناخته شده است.

این نوع شعر اکنون نه تنها با وجهه سنتی خود حضور و دوام و قوام دارد که در چارچوب شعر مدرن هم توانایی حضور در شعر امروز کشور را یافته و اتفاقاً به شعری پیشنهاد ‌دهنده‌ هم مبدل شده‌ است.

در سال های گذشته طبق روایات فراوان اوج اشعار آئینی عاشورایی را در دوره پهلوی می دانستند که همین امر در نسل بعد نیز ادامه یافت و با حضور، استاد منزوی اردبیلی و سایر مفاخران و ناموران شعر آئینی خطه اردبیل این چشمه جوشان تا به اکنون سرپا بوده و استوار است.

اصغرزاده، یکی از پیشکسوتان و مداحان اهل بیت (ع) استان اردبیل در خصوص سنت دیرینه تعزیه خوانی و شبیه خوانی در استان اردبیل، گفت: باتوجه به اینکه استان اردبیل از گذشته در زمینه شعر آئینی مطرح بوده است و آمیختگی این شعر با مرثیه و عزاداری های محرم این خطه سبب شده تا ریشه عمیقی از شعر آئینی را در مراسم و سنن عزاداری دیار دارلارشاد اردبیل شاهد باشیم.

وی اظهار داشت: باتوجه به اینکه عزاداری های ماه محرم و سوگ حضرت اباعبدالله الحسین (ع) در گذشته بسیار نزدیک به تاریخ و فرهنگ اجرا و برگزار می شد که امیدواریم مداحان اهل بیت(ع) امروزی استانمان نیز سعی در تجلی نهضت عاشورا در مداحی و مرثیه سرایی خود داشته باشند.

رئیس انجمن شعر و ادب ارشاد اسلامی استان اردبیل تصریح کرد: کشور ایران و به ویژه استان اردبیل با پرورش شعرا و مفاخرانی خوش آوازه در شعر آئینی ترکی جایگاه ممتازی دارد و با این وجود بعد از درگذشت شاعرانی همانند منزوی، انور، یحیوی و منعم خلا محسوسی در شعر آئینی مشاهده می شود که نیاز است در این زمینه شاعران معاصر آئینی و جوانان با وحدت و همدلی قدم در استواری این شعر بردارند.

وی اظهار کرد: شاعران و مفاخرانی همچون استاد تمدن و منعم اردبیلی در یک برهه ای از تاریخ ادبیات اردبیل و کشور حماسه ای آفریدند که شاید دیگر در طول زمان تکرار نشود و نیاز است برای پاسداشت مقام این بزرگواران و اساتید تمهیداتی از سوی نهادهای ذی ربط اعم از ساخت تندیس، بزرگداشت سالروز شهادت یا ولادت و نشر و انتشار کتب چاپ شده از این مفاخر می تواند از جمله اقدامات موثر در این امر باشد.

رئیس انجمن شعر و ادب ارشاد اسلامی استان اردبیل ثبت نامی و عضویت فعالان عرصه شعر و ادب فرهنگ ارشاد و اسلامی استان را خوب ارزیابی کرد و گفت: باتوجه به اینکه نسل جوانان در هر جامعه استراتژیکی ترین نیروی انسانی آن جامعه محسوب می شود نیاز است تا این جوانان در استان اردبیل نیز با پیروی از شعر آئینی از تزلزل جایگاه این فرهنگ با قدمت در منطقه جلوگیری کنند و در مقام بزرگداشت ناموران بزرگ شعر و ادب اردبیل تلاش کنند.

انتهای پیام/ح