به گزارش گروه بین‌الملل باشگاه خبرنگاران جوان، موضوع تفاهم‌نامه تجاری ایران و شرکت بوئینگ برای خرید حدود 100 فروند هواپیمای مسافربری از این شرکت بدون تردید یکی از چالشی‌ترین موضوعات ماه‌های اخیر در حاشیه توافق هسته‌ای ایران با 1+5 بوده است. 

وزارت راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران بلافاصله پس از اجرایی شدن برجام، از توافق اولیه خود با شرکت‌های هواپیماسازی بوئینگ آمریکا و ایرباس فرانسه به منظور نوسازی و توسعه ناوگان هواپیمایی کشور خبر داد. اما این موضوع با وجود آنکه به اذعان طرف آمریکایی بخشی از توافق هسته‌ای ایران بوده است، تا این لحظه به دلیل کارشکنی گسترده کنگره آمریکا از سطح یک تفاهم‌نامه اولیه میان مقامات شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (ایران ایر) و شرکت هواپیماسازی بوئینگ فراتر نرفته است.

مخالفت با فروش هواپیما به ایران همانگونه که «خوزه سرانو» نماینده دموکرات مجلس نمایندگان آمریکا ماه گذشته در گفتگو با واشینگتن پست به آن اشاره کرد، بخشی از راهبرد اصلی جمهوری‌خواهان برای ضربه زدن به توافق هسته‌ای ایران است. جمهوری‌خواهان معتقدند انجام هرگونه معامله تجاری با ایران امکان تجدیدنظر در این توافق را در صورت نقض احتمالی آن از سوی ایران با مشکل مواجه خواهد کرد. 

در همین راستا، نشریه وال استریت ژورنال چندی پیش مدعی شد که اجرایی شدن قرارداد بوئینگ نفوذ و قدرت چانه‌زنی ایران را در توافق هسته‌ای افزایش خواهد داد. وبسایت مجله کامنتری نیز ماه گذشته در مطلبی به کنگره آمریکا هشدار داد قرارداد بوئینگ در صورت نهایی شدن، توافق هسته‌ای ایران را برگشت‌ناپذیر خواهد کرد و حتی دونالد ترامپ – نامزد انتخاباتی جمهوری‌خواهان – نیز که مخالف توافق هسته‎ای ایران است در صورت پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا قادر به ابطال یا اصلاح آن نخواهد بود.

به همین دلیل، مخالفان توافق هسته‌ای ایران اکنون برای ممانعت از فروش هواپیما به تهران یک بار دیگر به تکرار ادعاهای بی‌اساسی چون حمایت ایران از تروریسم متوسل شده‌اند. به نوشته فاکس نیوز، آنها معتقدند فروش هواپیما به ایران، امنیت ملی آمریکا را به خطر خواهد انداخت؛ چراکه باعث کمک به پیشبرد اهداف منطقه‌ای ایران خواهد شد.

بر این اساس، نمایندگان جمهوری‌خواه کنگره در طول ماه‌های گذشته بارها با ارسال نامه به «دنیس مویلنبرگ» - مدیر عامل بوئینگ - از وی خواسته‌اند برای کمک به امنیت ملی آمریکا، قرارداد فروش هواپیما به ایران را متوقف کند. به نوشته نیویورک تایمز، در یکی از این نامه‌ها، «پیتر روسکام» - عضو جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان آمریکا که هدایت تلاشها علیه توافقنامه بوئینگ با ایران را بر عهده دارد - مدعی شد ایران از هواپیماهای مسافربری خود برای مقاصد نظامی و حمایت از گروه‌های تروریستی منطقه استفاده می‌کند و بنابراین، انجام چنین معامله‌ای حمایت غیرمستقیم از تروریسم است.

منتقدان قرارداد بوئینگ همچنین مدعی‌اند شرکت ایران ایر که در سال 2011 از سوی دولت اوباما با ادعای انتقال سلاح و مهمات به کشورهای منطقه تحت تحریم قرار گرفت، به عنوان طرف اصلی این قرارداد در کنترل نیروهای نظامی ایران است و از این هواپیماها برای ارسال نیرو و سلاح به سوریه، لبنان و یمن استفاده می‌شود.

در همین رابطه، وال استریت ژورنال ماه گذشته در مطلبی مدعی شد با وجود اعمال تحریم‌های شدید علیه تهران، هواپیماهای شرکت ایران ایر به طور پیوسته بین تهران و دمشق در رفت و آمد هستند و در واقع این هواپیماهای مسافربری به وسیله‌ای برای جابجایی نیرو و مهمات بین ایران و متحدان منطقه‌ای آن تبدیل شده‌اند. 

دلیل دیگر مخالفت جمهوری‌خواهان با فروش هواپیما به ایران، نگرانی آنها از احتمال عادی شدن روابط تجاری ایران و آمریکا در پی اجرایی شدن قرارداد بوئینگ است. به اعتقاد آنها، قرارداد بوئینگ بزرگترین قرارداد تجاری میان ایران و آمریکا بعد از انقلاب اسلامی ایران است و نهایی شدن آن، راه را برای تجارت شرکت‎های آمریکایی دیگر با ایران هموار می‌کند.

وبسایت مجله کامنتری چندی پیش در مطلبی در این رابطه نوشت: قرارداد بوئینگ اولین معامله رسمی ایران و آمریکا پس از قطع روابط دیپلماتیک است اما در صورت تحقق، آخرین معامله تجاری دو کشور نخواهد بود. وبسایت رادیوی ملی آمریکا (NPR) نیز ماه گذشته در همین ارتباط نوشت: قرار داد بوئینگ- ایران ایر، طلسم روابط تجاری شرکت‌های آمریکایی با ایران را خواهد شکست و حتی شرکت‌های بین‌المللی بزرگی که با وجود اجرایی شدن برجام و برداشته شدن تحریم‌های تجاری همچنان از بیم تحریم‌های مالی باقیمانده آمریکا در انجام معامله با شرکت‌های ایرانی دچار تردید هستند را برای سرمایه‌گذاری در این کشور تشویق خواهد کرد. 

مجموع این دلایل و نگرانی‌ها باعث شد که مجلس نمایندگان آمریکا اواسط ماه گذشته گام جدی‌تری را برای جلوگیری از این قرارداد بردارد. اعضای جمهوری‌خواه این مجلس در 17 تیرماه پیش از آغاز تعطیلات تابستانی کنگره، 3 لایحه تحریمی جدید را به ترتیب در مخالفت با "تجارت شرکتهای آمریکایی با ایران"، "حمایت مالی بانک صادرات و واردات آمریکا از معامله با ایران" و "صدور مجوز فروش هواپیما به ایران از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا" به تصویب رساندند. هرچند این مصوبات برای تبدیل شدن به قانون، نیازمند تایید در سنا و امضای باراک اوباما – رئیس جمهور آمریکا – هستند، در صورت قانون شدن، توافقنامه اولیه ایران با شرکت فرانسوی ایرباس را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد؛ چراکه طبق قوانین آمریکا کلیه شرکتهایی که بیش از ۱۰ درصد از قطعات محصولات خود را از این کشور تامین می‌کنند برای فروش محصولات خود نیازمند مجوز وزارت خزانه‌داری آمریکا هستند. 

این همان نکته‌ای است که «دنیس مویلنبرگ» – مدیر اجرایی بوئینگ – نیز در واکنش به تصویب لوایح مذکور در کنگره تلویحاً به آن اشاره کرد. وی در حاشیه نمایشگاه هوایی فارنبورگ در برلین گفت چنانچه شرکت بوئینگ نتواند به موجب توافقنامه اولیه خود با ایران، به شرکت هواپیمایی ایران ایر هواپیما بفروشد، به هیچ شرکت دیگری نیز نباید اجازه چنین کاری داده شود. 

در حال حاضر، اوباما تهدید کرده است هرگونه طرحی که باعث تضعیف توافق هسته‌ای ایران شود را وتو خواهد کرد و از سوی دیگر، بوئینگ نیز اعلام کرده است که در قضیه فروش هواپیما به ایران تابع تصمیم دولت آمریکاست. اما به نوشته نیویورک تایمز، تاخیرهای بی‌شماری که طی ماه‌های پس از توافق هسته‌ای در اجرا شدن این قرارداد ایجاد شده است، شاید فروش هواپیما به ایران را در ماه‌های باقیمانده دولت اوباما برای همیشه غیرممکن کند. رویترز نیز هفته گذشته پیش‌بینی کرد که قرارداد بوئینگ و ایران تا پیش از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا مجوز لازم را از وزارت خزانه‌داری آمریکا دریافت نخواهد کرد.

با این وجود، دریافت مجوز تنها موضوعی نیست که برای نهایی شدن این قرارداد لازم است. بوئینگ و ایرباس هر دو محصولاتشان را بر پایه دلار معامله می‌کنند و ایران به علت تحریمهای باقیمانده آمریکا همچنان اجازه دسترسی به نظام مالی این کشور را ندارد. علاوه بر این، بانکهای بزرگ اروپایی نیز به دلیل جریمه‌های مالی سنگینی که طی سالهای اخیر بابت نقض ناخواسته تحریم‌های ایران به دولت آمریکا پرداخت کرده‌اند، همچنان خود را از ورود به قراردادهای تجاری ایران دور نگهداشته‌اند. 

موضوع دیگری که نهایی شدن قرارداد فروش هواپیما به ایران را با تردید مواجه کرده، دورنمای نامشخص انتخابات ریاست جمهوری آمریکاست. تا این لحظه، هیلاری کلینتون – نامزد انتخاباتی حزب دموکرات – مخالفتی با فروش هواپیما به ایران از خود نشان نداده است؛ هرچند در صورت پیروزی وی در انتخابات، موانعی که کنگره بر سر راه اوباما قرار داد بی‌تردید گریبانگیر او نیز خواهد شد. اما در مقابل، دونالد ترامپ صراحتاً قرارداد تجاری بوئینگ با ایران را محکوم و کمپین انتخاباتی هیلاری کلینتون را به دریافت رشوه از بوئینگ برای موافقت با فروش هواپیما به ایران متهم کرده است.

هفته گذشته در آخرین موج انتقادات از قرارداد تجاری بوئینگ با ایران، بنیاد آمریکایی "دفاع از دموکراسی" در نامه سرگشاده‌ای به امضای 42 مقام سابق امنیتی آمریکا از جمله «جرج شولتس» - وزیر خارجه اسبق آمریکا - و «مایکل هیدن» - رئیس اسبق سیا – درمورد تبعات فروش هواپیما به ایران به کنگره آمریکا و شرکت بوئینگ هشدار داد تا دورنمای فروش هواپیما به ایران را از آنچه که هست تاریک‌تر کند.

البته، در هجمه اخیر مقامات جمهوری‌خواه کنگره و مانور رسانه‌ای آنها علیه قرارداد بوئینگ، سیاست دوگانه دولت آمریکا پس از برجام نیز بی‌تاثیر نبوده است. به عنوان مثال، در حالیکه «جان کربی» - سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا - پس از اجرای توافق هسته‌ای اعلام کرد کاخ سفید از فروش هواپیما به ایران استقبال می‌کند، وزارتخانه متبوعش در 15 خرداد سال جاری در گزارش سالانه خود بار دیگر در ادامه اتهام‌زنی‌های بی‌اساس سالهای اخیر، ایران را در صدر فهرست حامیان دولتی تروریسم قرار داد تا بهانه جدیدی را برای مخالفت با فروش هواپیما به ایران در اختیار جمهوری‌خواهان قرار دهد. 

نویسنده: مهدی حاجت‌پور