احمدرضا حمصیان استاد دانشکده علوم سیاسی دانشگاه اصفهان در گفت و گو با خبرنگار گروه استانهای باشگاه خبرنگاران جوان در اصفهان درباره کودتای ترکیه با بیان اینکه پس از فروپاشی امپراطوری عثمانی دو چالش بزرگ فراروی مردم ترکیه شکل گرفت، اظهار کرد: چالش نخست چالش میان سنت و مدرنیته و شکاف دوم میان سکولاریسم و اسلام گرایی شکل گرفت.

وی افزود: با پیروزی انقلاب اسلامی ایران بحث اسلام گرایی در رقابت با سکولاریسم قوت گرفت و مردم ترکیه نشان دادند که با سکولاریسم موافق نبوده و اسلام گرایی را برگزیدند اما اسلام گرایی کماکان در بند سنت و مدرنیسم باقی ماند.

این استاد علوم سیاسی با اشاره به اینکه امروز چالش مهم ترکیه بر سر این است که میان سنت و مدرنیته کدامیک بهتر می تواند حکومت را اداره کنند، تصریح کرد: امروز بخشی از اسلام گرایان به سنت گرایی و محافظه کاری روی آورده و بخش دیگری از اسلام گرایان به مدرنیسم و غرب گرایش دارند.

تحلیل نخست: عصیان طرفداران اسلام محافظه کار در برابر اسلام غربگرا

وی با بیان اینکه کودتای اخیر در قالب دو تحلیل معنا می شود، ادامه داد: تحلیل گران دسته نخست کودتا را اینگونه معنا می کنند که «فتح الله گولن» به همراه بخشی از اسلام گرایان محافظه کار –که به اسلام گرایان آناتولیایی شناخته می شوند- از مدتها پیش تدارک دیده بود و هسته ای را به نام «کمیته صلح در جهان» در ارتش ترکیه سازماندهی کرده و از افسران میانی ارتش تشکیل شده بود.

حمصیان در تشریح دلایل شکست کودتا از منظر این تحلیل گران ابراز کرد: مهمترین دلیل شکست کودتا این است که ارتشیان طرفدار گولن نتوانستند فرماندهان ارشد ارتش و پلیس را با خود همراه کنند و از سوی دیگر حمایت مردم از دولت و حمایت های خارجی –نظیر حمایت شبکه الجزیره از دولت اردوغان- توانست نقش بسیاری در شکست کودتا ایفا کند.

وی خاطرنشان کرد: در بخش دیگری از تحلیل ها که به واقعیت نزدیک تر به نظر می رسد بیان می شود که عصیان طرفداران اسلام محافظه کار در برابر اسلام غربگرا سبب شد که برخی از نیروها از درون ترکیه کودتایی را تدارک ببینند.

تحلیل دوم: اردوغان با کودتا حکومت خود را واکسینه کرد

این کارشناس مسائل سیاسی با بیان اینکه در مقابل، گروه دیگری از صاحب نظران اعتقاد دارند که دولت این کودتا را علیه خود طراحی کرده است، اشاره کرد: از نظر این دسته از تحلیل گران این کودتا شبیه به ویروسی است که به صورت ضعیف شده وارد بدنه حکومت می شود تا آن را واکسینه کند.

وی بیان کرد: از نظر این تحلیلگران اردوغان به چند دلیل با یک سلسله مشکلاتی در درون کشور ترکیه و به دنبال آن در منطقه و جهان مواجه بوده است و به همین دلیل سعی کرده تا با یک کودتای خفیف این مشکلات را برطرف کند و از یک کودتای واقعی جلوگیری کند.

حمصیان در تشریح مشکلاتی که اردوغان با آن مواجه بوده است، عنوان کرد: در درون ارتش و جامعه سیاسی مخالفانی وجود داشتند که اردوغان با این کودتا توانسته مخالفان خود در ارتش و سیاست مداران ترکیه را شناسایی کرده و بتواند آنها را از صحنه سیاسی ترکیه حذف کند.

وی با بیان اینکه از سوی دیگر فتح الله گولن مخالف جدی و بزرگی از نظر ایدئولوژیکی و سیاسی برای اردوغان به حساب می آمد که اردوغان با این کودتا توانست فشار جدی را به گولن وارد کند، گفت: چراکه گولن مورد حمایت آمریکا و عربستان بوده و در جهان حدود هزار و در ترکیه بیش از 200 مدرسه دارد و در ترکیه دارای محبوبیت بسیاری است.

این استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان با اشاره به انتقاداتی که به تازگی از اردوغان شده است، ابراز کرد: اردوغان با این کودتا توانست با ایجاد حالت اضطراری در کشور انتقاد ها را از خود دور کند.

وی با بیان اینکه از سوی دیگر اردوغان با این کودتا توانست محبوبیت خود را افزایش دهد و از دیروز مردم تمام قد مقابل کودتا وارد شده و تعداد زیادی کشته دادند و با وجود شکستن دیوار صوتی هواپیماها و ورود تانکها برای حمایت از اردوغان ایستادگی کردند، گفت: بر اساس این تحلیل می توان احتمال داد که اردوغان با نوعی شبهه کودتا پیش دستی کرده و اجازه نداده است مخالفانش در ارتش و عرصه سیاسی عرض اندام کنند.

گرایش اردوغان به ایران سبب کودتا شده است

حمصیان ابراز کرد: این دو نوع تحلیل در میان کارشناسان مطرح است اما به شخصه تحلیل نخست را به واقعیت نزدیک تر می بینم چراکه چرخشی در سیاست خارجی اردوغان به وجود آمده و به ایران نزدیک تر شده و در مسئله برکناری بشار اسد که تا 6 ماه پیش به شدت دنبال می کرد امروز تقلیل داده است و به مقابله با داعش برخواسته است و سبب شد که داعش نوک پیکان حملات خود را از عراق و سوریه به سمت ترکیه بگیرد که عملیات های تروریستی و انتحاری جدید در ترکیه بیانگر این مسئله است.

وی گفت: با تغییر مواضع اردوغان -که گرایش به ایران دارد- از سوی عربستان و طرفداران آمریکا در منطقه با چالش رو به رو شد و به همین دلیل این کشورها به قصد تضعیف دولت اردوغان پشت پرده این کودتا بودند.

این تحلیلگر سیاسی با بیان اینکه هر چند این کودتا از ابتدا هم پیروز به نظر نمی رسید اما می توانست دست کم برای دولت اردوغان بحران ایجاد کند، خاطرنشان کرد: به نظر می رسید این کودتا نوعی فشار از بیرون برای ایجاد انعطاف در اردوغان است.

ایستادگی اردوغان سبب شکست کودتا شد

وی اشاره کرد: اردوغان با فرار نکردن از کشور و ایستادگی در برابر کودتا گران نشان می داد که قصد مقابله با کودتاگران را داشته و به همین دلیل تحلیل نخست درست به نظر می رسد.

حمصیان در باره ابراز برائت فتح الله گولن از کودتا عنوان کرد: این بحث به این صورت قابل تحلیل است که اگر کودتا پیروز شده بود به یقین گولن از کودتا حمایت می کرد اما اکنون به دلیل اینکه کودتا شکست خورده است عاقلانه نیست که کسی از این کودتا دفاع کند اما ممکن است که بخشهایی از ارتش مایل باشد تا رهبری را به دست گرفته و در اختیار گولن قرار دهد.

گرایش اردوغان به ایران و عراق بیشتر می شود

وی درباره تأثیر این کودتا بر مسائل منطقه به ویژه قدرت داعش در سوریه و عراق، تصریح کرد: در همه جهان و همه عرصه های سیاسی مسائل یک دست نیست و درون نظام قدرت ترکیه جناح های سیاسی و طیف های سیاسی قرار دارند که با یکدیگر همراه نیستند و بنابر این اینکه ما دولتی را یک طرفه جهت دهی کنیم شاید از منظر سیاسی چندان درست نباشد.

این استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان با تاکید بر اینکه آن چیزی که وجود دارد این است که دولت اردوغان به تازگی نوعی انعطاف و تغییر موضع از عربستان به سوی ایران داشته است، افزود: با توجه به ساختار ترکیه و شخصیت اردوغان به نظر می رسد که این اتفاق شدت چرخش مواضع سیاسی ترکیه را افزایش دهد و به احتمال زیاد همکاری اردوغان با ایران و عراق افزایش خواهد یافت و درباره مسئله سوریه راه حل سیاسی را دنبال خواهد کرد.