منابع غنی در صادرات افغانستان و لکه سیاهی به نام خشخاش

رييس جمهور افغانستان در یکی از سخنرانی‌های خود ضمن ابراز نگرانی از آمار بالای بيكاران می‌گوید: ما يك ميليون بيكار در كشور داريم و بايد 400 تا 600 هزار شغل ديگر در افغانستان ايجاد كنيم و هر كشوری كه در اين راه به ما كمك كند را دوست خود می‌دانيم.

درحال حاضر افغانستان برای انجام بخش اعظم صادرات دریایی خود به بندر کراچی پاکستان متکی است، اما استفاده از این بندر، تجار را نسبت به تنش‌های سیاسی میان آمریکا و پاکستان آسیب پذیر می‌سازد. این اختلاف‌ها، تاکنون سبب شده است تا حداقل 2 بار مرز پاکستان با افغانستان بسته شود. از طریق مرز پاکستان و افغانستان به علاوه تجارت کالا، تجهیزات نظامی آمریکا نیز ارسال می‌شود. سخنگوی وزارت تجارت و صنایع افغانستان می‌گوید: اگر روابط پاکستان و آمریکا تیره شود این امر بر فعالیت‌های تجار ما تاثیر می‌گذارد.

1. معادن و استخراج: شامل زغال سنگ، گاز طبیعی، نمک، امونیای مایع، گچ، کاندنسات، سنگ مرمر و دیگر مواد معدنی.

2. صنایع کارخانه‌ای 

بعد از یک دهه تلاش افغانستان بالاخره در دی‌ماه 94 موفق به دریافت عضویت سازمان تجارت جهانی شود. این عضویت در واقع دومین توافق‌نامه بزرگ اقتصادی برای دولت افغانستان است که بعد از پروژه تاپی امضا شد. پروتکل این عضویت در دهمین کنفرانس وزیران کشورهای عضو که در نایروبی پایتخت کینیا برگزار شد، توسط آقای روبرتو آزودو مدیرکل سازمان تجارت جهانی و آقای محمد خان رحمانی معاون رئیس اجرایی افغانستان امضا شد. افغانستان که در سال‌های ۱۹۷۰ میلادی یکی از بزرگترین صادرکنندگان محصولات زراعتی در جهان بود. 

از آنجایی‌که افغانستان در تولید تعدادی از کالاهای مشخص مانند میوه خشک، سنگ‌های قیمتی و قالی از تخصص و مزیت نسبی برخودار است، شمولیت در سازمان تجارت جهانی بازارها را به روی این کالاهای افغانستان باز خواهد کرد که خود باعث افزایش سطح تولید و تخصص بیشتر خواهد شد. افغانستان هم‌چنین می‌تواند این کالاها را به صورت مستقیم در بازارهای مختلف به قیمت خوب به فروش برساند. از سوی دیگر چون نیروی کار و مواد خام در افغانستان ارزان است و نیز منابع طبیعی دست نخورده این کشور مانند آهن، مس، ذغال و منرال‌ها نیز سرشار اند، با جذب سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی که توسط این سازمان تشویق و تسهیل می‌شود، سیمای اقتصادی این کشور به صورت دراماتیک تغییر خواهد کرد.

در حالی‌که نظام اقتصادی افغانستان بر اثر چندین دهه جنگ‌های داخلی از هم گسیخته بود و در گذشته نیز از الگوی نظام اقتصادی نیمه‌دولتی پیروی می‌کرد، به یکباره تابع تمام قوانین نظام اقتصاد بازار آزاد شد و سایر مشکلات مثل امنیت، فساد اداری، نبود منابع پولی پول، عدم دسترسی به زمین، مشکل حمل و نقل، اخاذی‌ها و سیاست‌های مشکل‌آفرین کشور همسایه و نبود برنامه‌های تجاری از تهدیدهای همیشگی برای تاجران و سرمایه‌گذاران افغانستان بود.

در سال 2010 زمین‌هایی که برای تولید خشخاش در افغانستان به کار می‌رفت از میزان زمین‌هایی که برای پرورش کوکائین در آمریکای جنوبی مورد استفاده قرار می‌گرفت بیشتر بود. در سال 2010، 92 درصد از تسکین‌دهنده‌های غیر پزشکی شامل حشیش‌‌ و تریاک در بازارهای جهانی در افغانستان تولید می‌شد. ارزش جهانی این صنعت غیر قانونی در سال 2012 ، 75 میلیارد دلار در سطح جهانی برآورد شد. در سال 2010 ارزش کل تریاک تولید شده در افغانستان بالغ بر 5 میلیارد دلار بود که تنها یک چهارم آن به کشاورزان افغان می‌رسد و مابقی به جیب فرماندهان نظامی، جنگ‌سالاران افغان و قاچاقچیان مواد مخدر می‌رود. با این حال در آمد مواد مخدر 37 درصد از تولید ناخالص داخلی افغانستان را تشکیل می‌دهد. به همین دلیل مبارزه با این بخش یکی از مشکلات مهم دولت افغانستان محسوب می‌شود.

اگرچه در سال 2005 فتوای صادره از سوی علمای افغانستان، تولید و مصرف تریاک را مخالف قواعد شریعت اسلامی دانستند و برای آن مجازات در نظر گرفتند. تولید مواد مخدر در این کشور، از زمان جنگ افغانستان رو به افزایش گذاشته‌ است و امروز در بالاترین سطح خود در طول تاریخ این کشور است. بنابر آمار سال 2015 میلادی  270000 هکتار از اراضی کشاورزی افغانستان به تولید خشخاش اختصاص دارد که این بخش موجب اشتغال 411000 نفر از مردم این کشور را فراهم کرده‌است.

نگاهی به تاریخ نشان می‌دهد که افغانستان تا قبل از سال 1987 صادرات خشخاش را به هیچ منطقه و کشوری نداشته و تنها با ایجاد جنگ و نابسامانی در این کشور صادرات آن آغاز شده‌است. حال به نظر می‌رسد که علت اصلی صادرات تریاک از افغانستان وجود ناامنی‌های منطقه‌ای و جنگ‌های پی در پی از سال 2002 تاکنون است. این امکان وجود دارد که افغانستان برای رهایی از برزخی به‌نام تریاک نیازمند تغییراتی اساسی در ترکیب دولت و نیز مهار صادرات این ماده مخدر است.

در هر حال افغانستان دارای عوامل مهم و غنی برای تولیدات صنعتی است که می‌تواند به یکی از مراکز مهم صنعتی در منطقه تبدیل شود. ولی این کشور نتوانسته است طوریکه باید در این قسمت رشد کند و خودش را تعالی دهد.