به گزارش خبرنگار
حوزه افغانستان باشگاه خبرنگاران جوان؛ آب از جمله منابع است که آبادانی، سازندگی و توسعه را به همراه می آورد و بی آبی معضلی است که گاهی حیات بشریت را با اختلال مواجه می سازد. کشور افغانستان به لحاظ موقعیت جغرافیایی از منابع آب غنی بهرمند است، اما آمار و ارقام نشاندهنده آن است که تاکنون تنها 25 درصد از مجموع ظرفیتهای آبی به مصرف داخلی کشور می رسد و مابقی آن یا براثر عوامل طبیعی از بین رفته و یا بدون هیچ بهره گیری وارد کشورهای همسایه می شود.
در چند سال اخیر سطح بارندگی در افغانستان نیز همه‌ساله کاهش یافته و خشک‌سالی در این کشور روبه افزایش است. به این ترتیب محصولات زراعتی کشور نیز به شدت آسیب دیده است. با این همه، افغانستان دارای منابع وسیع آبی است که نمی توان آن را به عنوان اهرم اصلی در توسعه این کشور نادیده گرفت.
افغانستان از جمله کشورهایی است که ظرفیت ایجاد بندهای برق در مناطق مختلف کشور را دارد و می تواند بیشتر از نیاز خویش ظرفیت تولید برق داشته باشد، ولی در این عرصه نیز کارهای بنیادی صورت نگرفته است. به این ترتیب، با گذشت هر سال فرصت‌های موجود آب کشور از دست می‌رود و حکومت هیچ اقدامی برای مهار آب‌هایش نمی‌کند.
وضعيت آبهای افغانستانآب در سیاست بین‌المللی هم مایه دوستی و همکاری و هم مایه دشمنی و اختلافات است. بر اساس ارقام ملل متحد، از ۱.۴ میلیارد کیلومتر مکعب آب جهان، تنها دویست هزار کیلومتر مکعب آن قابل استفاده برای انسان‌ها می‌باشد؛ به همین دلیل در کنار تأمین انرژی و غذا، تأمین آب نیز از مسائل مهم سیاست خارجی کشور‌ها می‌باشد.
آبهای افغانستان در پنج حوزۀ ذیل جریان داردحوزه دریای آمو
حوزه دریای هلمند
حوزه دریای کابل
حوزه هریرود-مرغاب
حوزه شمالدریای آمو
رودخانه آمو یا جیحون پرآب‌ترین رود آسیای میانه است. آمودریا از کوه‌های پامیر سرچشمه گرفته و حدود ۱۱۲۶ کیلومتر از آن در قسمت مرزهای شمالی افغانستان با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان جاری است. بخش‌هایی از آن قابل کشتیرانی است. در سواحل آن شیرخان بندر و بندر حیرتان قرار گرفته، که کالاهای صادراتی یا وارداتی افغانستان به کشورهای آسیای میانه از این طریق مبادله می‌شود. این رود به طور تاریخی در حدود یا سرحد سرزمین باستانی ایران قرار داشته و در آثار اساطیری نیز مرز ایران و توران به شمار می‌رود.
این رود در گذشته در دوره‌ای به دریای خزر می‌ریخته بعدها مسیر آن تغییر کرده و با پیوستن به رود سیر دریا به دریاچه آرال می‌ریزد. امروزه هرچند مسیر اصلی رود به سوی آرال است اما تمامی آب آن در طول مسیر و با کانال‌کشی‌هایی که برای کشاورزی صورت گرفته به مصرف می‌رسد.
دریای هلمند
دریای هلمند یکی از بزرگترین دریاهای داخلی افغانستان است که از کوه بابا سرچشمه گرفته و بعد از طی 1150 کیلومتر در مرز میان افغانستان و ایران به تنگه "سیستان" می‌ریزد. همسایگان دریای هلمند، دریاهای ترنک، ارغستان و بزرگترین آن دریای "ارغنداب" است که در شروع ولایت هلمند به این دریا می‌ریزند، اما در مسیر حرکت دریا، ده‌ها شریان کوچک دیگر نیز به آن وصل می‌گردد.
دریای هلمند با گذشتن از گرشک، در میان صحراهای بیکرانی جریان می‌یابد. بر کرانه راست دریا دشت مارگوو و بر کرانه چپ دریا دشت "زره" و "گود زره" امتداد می باشد.
دریای کابل
این رود از محدوده سنگلاخ سرچشمه گرفته که از دره کوه پغمان از دریای هلمند جدا می‌شود و سپس جلگه میدان را آبیاری نموده و از ولایت چهارده، وارد شهر کابل می‌شود. در چهلستون به دریای پغمان و در شینه به رود لوگر ملحق می‌شود. سپس در جلگه سروبی با دریای پنجشیر ملحق شده و به جلگه جلال آباد می‌ریزد. سرانجام این رود به دریای سند می‌ریزد. این دریا دارای طول ۷۰۰ کیلومتر بوده که ۴۶۰ کیلو متر آن در داخل خاک افغانستان جریان دارد. این دریا اهمیت استراتیژیکی واقتصادی دارد. در تابستان آب دریای کابل کم می‌باشد؛ ولی در زمستان دارای آب زیاد
می‌باشد. این دریا حدود ۲۵ کیلومتر مرز بین پاکستان وافغانستان را تشکیل
می‌دهد.
افغانستان کشوری است کوهستانی و محاط به خشکی که از جمله شش کشور همسایۀ خود، با پنج کشور مشترکات آبی دارد. با تاجیکستان در حوزه آمو که بعدها به ازبکستان و ترکمنستان جریان می‌یابد، در حوزه هریرود-مرغاب با ترکمنستان و ایران، در حوزه دریای هلمند با ایران و در دریای کابل با پاکستان مشترکات دارد.
کمبود آب و انواع آنکمبود آب دو نوع می‌باشد که نوع اول آن کمبود فزیکی آب است و نوع دوم آن عدم دسترسی به آب در اثر مشکلات اقتصادی می‌باشد. بنا بر آمار بین‌المللی، افغانستان با کمبود فیزیکی آب روبه‌رو است و بر اثر مشکلات اقتصادی دسترسی افغان‌ها به آبهای موجود نیز کم می‌باشد. بر اساس یافته‌ها، ۷۸٪ مردم در شهرهای افغانستان به آب آشامیدنی دسترسی دارند و این رقم در روستاها به ۳۹٪ کاهش می‌یابد و به صورت مجموعی ۴۸٪ مردم افغانستان به آب پاک دسترسی دارند که در مقایسه به کشورهای دیگر در سطح بسیار پایین قرار دارد.
مشکلات مربوط به آب در افغانستانمشکلات آب‌ها در افغانستان بسیار گسترده بوده که مختصراً در سه بخش به آن اشاره می‌نماییم:
عدم موجودیت توافقات آب با کشورهای همسایهافغانستان تا به حال تنها با یک همسایه‌اش توافقنامه تقسیم آب‌ها را به امضاء رسانیده است. این توافقنامه در زمان صدارت موسی شفیق با رژیم پهلوی ایران در مورد آبهای دریای هلمند، عقد گردید. عدم موجودیت قرارداد‌ها و توافقات در مورد استفاده از آبهای افغانستان با کشورهای همسایه، مشکلات زیادی را پیش روی فغانستان قرار خواهد داد، زیرا هر زمانیکه افغانستان به ساختن سدها به روی دریاهایش اقدام می‌نماید با واکنش‌های تخریبی همسایگان روبه‌رو خواهد شد. اما با عقد قرارداد‌ها با کشورهای همسایه، این آب‌ها نه تنها باعث تنش در روابط با این کشور‌ها نخواهد شد بلکه عامل افزایش همکاری‌ها میان افغانستان و این کشور‌ها نیز خواهد شد.
عدم مدیریت آب‌ها
نبود مدیریت آب‌ها مشکل اساسی است که در آینده باعث بروز بحران آب خواهد شد. آمار موجود نشان می‌دهد که حوزه شمال افغانستان ۶۷۶ متر مکعب آب سالانه برای هر فرد دارد و با کمبود آب مواجه است، در حالی که در مناطق دیگر کشور مانند حوزه آمو و کابل به اندازه کافی آب موجود می‌باشد. به این ترتیب بین نفوس و ذخایر آبی کشور تعادل وجود ندارد. تنوع فصلی نیز یکی دیگر از مشکلات در این عرصه می‌باشد و نیاز است تا در فصل‌های بارندگی آب‌ها ذخیره گردد و در فصل‌های کم‌آب از آن استفاده گردد. این مشکل با ساخت سدها از بین می‌رود و ساخت این‌گونه سدها از سرازیر شدن سیلاب‌ها نیز جلوگیری می‌نماید و در جلوگیری از خسارات مالی و جانی گسترده آن نیز تاثیر زیادی دارد.
آلودگی آب‌ها
هرچند مشکل آلودگی آب‌ها در افغانستان هنوز به یک مشکل اساسی مبدل نگردیده، ولی از دید منطقی‌تر این مسئله در حال تبدیل شدن به یک مشکل جدی است. برای مثال ل، تنها از ماه جون 2011 الی ماه جولای 2012، حدود ۷۴۴ تن در پنج روستای سمنگان (حسن خیل، کچنهالی بالا، کچنهالی پایین، دالخانی و لرغان) به دلیل استفاده از آبهای آلوده جان باختند.
عوامل عدم استفاده درست از آبهای افغانستاناینکه افغانستان تاکنون از آبهای خویش استفاده درست نکرده و در کل آبهای خویش را به گونه درست مدیریت نکرده است، دلایل زیادی دارد
اول: چون در افغانستان آب قیمتی نداشته و به آسانی در اکثر چاه‌‌ها یافت می‌شود، لذا اهمیت آن به خوبی باز شناخته نشده و آگاهی عمومی در مورد نقش و اهمیت آن در توسعه اقتصادی، در سطح بسیار پایین قرار دارد.
دوم: جنگ‌های طولانی سبب شده تا هیچ پروژه زیربنایی به خاطر بهره‌برداری از آب، به بهره‌برداری نرسد.
سوم: تصمیم‌گیری در مورد این مایع حیاتی متمرکز نبوده و بین بخش‌‌های مختلف از جمله وزارت‌‌های کشاورزی، شهرسازی، انرژی و آب تقسیم شده که هر ارگان سلیقه‌‌های بخشی خود را در این زمینه اِعمال می‌نمایند.
چهارم: نبود یک دیدگاه کلی و منسجم در سطح مراجع تصمیم‌گیری، سوء مدیریت و نداشتن یک خط مشی اساسی برای بهره‌برداری از آب، در سطح کشور.
پنجم: کارشکنی کشورهای همسایه در طولانی مدت؛ طراحی و احداث پروژه‌‌های بزرگ مرتبط با بهره‌برداری از آب.
ششم: انفعال و بی‌برنامه‌گی شورای عالی آّب به عنوان یک نهاد هماهنگ کننده و تصمیم‌گیرنده اصلی، در مورد موضوعات مرتبط به آّب.
نگاهی به وضعیت برق در افغانستانافغانستان سالانه ده‌ها میلیون دلار را صرف واردات برق از کشورهای همسایه می‌نماید و بیشترین واردات افغانستان را برق تشکیل می‌دهد که بر تجارت مجموعی کشور نیز تأثیر ناگوار داشته است. وضعیت فعلی برق در افغانستان موضوعی قابل تأمل است؛ بر اساس گفته‌های وزارت انرژی و آب افغانستان در حال حاضر افغانستان سالانه به 5000 مگاوات برق نیاز دارد که تنها 10٪ آن در داخل کشور تولید می‌گردد و بقیه آن از کشورهای همسایه به خصوص تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان و ایران وارد می‌گردد. افغانستان بیشترین برق خود را از ازبکستان وارد می‌کند که در مجموع
۵۵٪ برق مورد نیاز کشور را تشکیل می‌دهد. همچنان ایران ۲۲٪، تاجکستان ۷٪، و ترکمنستان ۱۶٪ برق مورد ضرورت افغانستان را تامین می‌کند.
بیش از شش میلیون نفر در کابل زندگی می‌کنند که ۲۰٪ تمام جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر، در این استان میزان صنعت بیشتر می‌باشد. تقاضای برق در این شهر ۵۳۰ مگاوات است که بیشتر از ۲۶۰ مگاوات آن از بیرون وارد می‌گردد و از راه سالنگ به کابل می‌آید و به آسانی می‌تواند در اثر حوادث طبیعی و یا مشکلات دیگر قطع گردد.
در کل تنها ۱۹٪ برق مورد نیاز افغانستان در داخل کشور تولید می‌گردد که قسمت زیاد آن انرژی آبی بوده و یک اندازه آن انرژی آفتابی و گازمی‌باشد و بقیه ۸۱٪ برق مصرفی‌اش را از خارج از کشور وارد می‌کند. از سوی دیگر، ۷۰٪ افغان‌ها به برق دسترسی ندارند و ۳۰٪ دیگر نیز به صورت نسبی به برق دسترسی دارند؛ یعنی از برق ۲۴ ساعته برخوردار نیستند. در کل، این وضعیت به دلیل ظرفیت کشور مبنی بر تولید ۲۲ گیگاوات برق نیز قابل تأمل می‌باشد.
گزارش از حمیدرضا قربانیانتهای پیام/
