" 13 استفتاء" جدید از "آیت الله خامنه ای" به مناسبت "هفته وقف"
پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت‌الله العظمی سیّدعلی خامنه‌ای، به مناسبت هفته وقف، استفتائاتی از محضر معظم‌له درباره وقف و پاسخ ایشان به این سوالات را منتشر كرد.
به گزارش خبرنگار معارف باشگاه خبرنگاران، پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت‌الله العظمی سیّدعلی خامنه‌ای، به مناسبت هفته وقف، استفتائاتی از محضر معظم‌له درباره وقف و پاسخ ایشان به این سوالات را منتشر كرد. متن استفتائات از محضر رهبر معظم انقلاب و پاسخ ایشان به شرح زیر است:
یك. احتراماً اینجانب بیمارستانی ساخته و قربه الی الله آن را وقف نموده‌ام و در وقف‌نامه تولیت را به خودم اختصاص داده‌ام و در اجرای وقف‌نامه بیمارستان و درمانگاه را تحویل وزارت بهداشت و درمان داده‌ام چون اختلافی در تولیت ایجاد نمودند وزارت بهداشت صورت مجلس برخلاف وقف‌نامه و فتوای مرقوم تنظیم و به امضاء بنده رسانیده لذا با تقدیم وقف‌نامه و صورت مجلس 28/10/72مستدعی است مرقوم فرمائید تغییر وقف‌نامه و شرایط مذكور در آن و اقداماتی كه مسئولین وزارت بهداشت برخلاف وقف‌نامه و نظر متولی انجام داده‌اند جایز است یا خیر؟
پاسخ:
بسمه تعالی
تغییر و تبدیل موقوفه یا تصرفات غیرمجاز در موقوفه در غیر جهت وقف جایز نیست و موجب ضمان است و تغییر و تبدیل شرایط وقف و چگونگی استفاده از آن باطل و بی‌اعتبار و بی‌اثر است.
دو. در ادوار مختلف موقوفاتی با توجه به شرایط زمان و مكان توسط مومنین انشاء و به مرحله اجراء در آمده است لكن در حال حاضر كاربرد برخی از آنها با شرایط و اوضاع و احوال اجتماعی، اقتصادی جامعه هماهنگی نداشته و بعضاً متداول نمی‌باشد. سوالاتی كه در این زمینه مطرح است عبارتند از:
آیا می‌توان با توجه به شرایط روز و در جهت مصالح دولت و امت اسلامی و با ملحوظ نگهداشتن نیت اصلی واقف و در جهت هماهنگی با سایر برنامه‌های مدون و جاری دولت در كاربرد نظرات وقفی تغییراتی به عمل آورد؟
پاسخ:
بسمه تعالی
الوقوف علی حسب ما یوقفها اهلها، عواید وقف باید زیر نظر متولی شرعی و با نبود متولی خاص زیر نظر حاكم شرعی در جهت وقف صرف شود و زمان و مكان و مصالح دولت و ملت در آن اثر ندارد و نباید تغییر داده شود.
سه. شخصی در وصیت خود چنین نوشته است كه چهل من زمین بانضمام و ساعت آب وقف است كه همه ساله مال‌الاجاره آن در ایام عاشورا و در تكیه مصرف عزاداری حسینی شود. پسر او بعد از فوت موصی و واقف چون نمی‌دانستند به مصرف غیر موقوف‌علیهم خرج كردند آیا این مدت را ضامنند یا خیر؟
زمینی وقف بر ایام عاشورا و دهه صفر شد و متولی آن هم معین شده، اما مستاجر بدون اجازه متولی عواید را در جای دگر خرج كردند. آیا در این مدت كه به جای دیگر خرج كردند ضامنند یا خیر؟
پاسخ:
بسمه‌تعالی
اگر عواید وقف در غیر جهت وقف صرف شده ضمان دارد و حكم در هردو مسئله همین است.
چهار. زمین موقوفه‌ایست كه مال‌الاجاره آن صرف مدرسه علوم دینیه می‌شده و صاحب هم‌جوار زمین موقوفه می‌خواهد زمین موقوفه را با زمین خودش شامل نموده و خانه مسكونی بسازد و او در عوض زمین موقوفه مغازه یا زمین دیگری كه نفعش دو برابر زمین موقوفه دارد بدهد، آیا تبدیل زمین موقوفه به مغازه‌اش یا با زمین او نفعش دو برابر است اجازه می‌فرمایید.
پاسخ:
بسمه‌تعالی
با امكان استفاده از وقف در جهت وقف تغییر و تبدیل آن جایز نیست، والله العالم.
پنج. واقفی نصب ملك موقوفه خود را به كسی بخشیده( هفتاد سال پیش این مسئله رخ داده) تولیت این ملك موقوفه با اولاد ذكور می‌باشد، حال آیا آن شخص می‌تواند ملك را به نوه‌اش ببخشد یا خیر؟
پاسخ:
بسمه‌تعالی
ملك موقوفه و همچنین تولیت موقوفه قابل بخشش به دیگران و انتقال به غیر نیست، بلكه باید در موقوفه بر طبق آنچه كه واقف تعیین كرده است عمل نمایند.
شش. براساس مفاد برخی از وقف‌نامه‌ها و وصیت‌نامه تعیین و نصب متولی و وصی بعدی به عهده حاكم شرع عادل بلد قرار داده شده است و از طرفی بر طبق ماده یك قانون تشكیلات و اختیارات سازمان اوقاف ، تصدی و اداره موقوفات بلا متولی به عهده سازمان اوقاف قرار گرفته است و حضرت امام(ره) اداره اوقاف را مجاز به تولیت و تصدی این قبیل موارد دانسته‌اند. مستدعی است نظر مبارك را در فرض مرقوم اعلام فرمائید كه اصولاً تشخیص و تعیین مصداق حاكم شرع بلد كه بعضاً در وقف‌نامه‌ها ذكر گردیده چگونه است؟
پاسخ:
هرگاه اوقاف فاقد متولی خاص شده است تولیت آن به عهده حاكم و ولی‌امر مسلمین است و این تولیت در حال حاضر به نماینده ولی‌فقیه در سازمان اوقاف و امور خیریه واگذار شده است.
هفت. با توجه به اینكه اداره اوقاف مسئولیت درآمد زیارتگاهها و مغازه‌های مساجد را به عهده دارد، آیا هیات امنا مسجدی می‌توانند وجود مغازه‌های مسجد را كتمان نموده و به اطلاع اداره اوقاف نرسانند و بدون هماهنگی با اوقاف درآمد حاصله را خرج نمایند؟
پاسخ:
بسمه‌تعالی
امر وقف با متولی شرعی آن است و غیر متولی حق دخالت ندارد.
هشت. در مواردی كه دستگاه‌های دولتی بدون اذن متولی شرعی موقوفات و بدون پرداخت حقوق وقف مبادرت به حفر چاه و ایجاد شبكه لوله‌گذاری در اراضی و املاك موقوفه می‌نمایند، آیا ضمانت شرعی پرداخت حقوق وقف متوجه مصرف‌كنندگان و مشتركین است یا دستگاه مجری طرح؟ با علم به عدم پرداخت حقوق وقف انجام وضو و غسل با چنین آبی به چه صورت است؟
پاسخ:
بسمه تعالی
مصرف كننده ضامن آبی است كه مصرف كرده است و بدون نظر متولی شرعی وقف نمی تواند در آب تصرف كند و غسل و وضو اشكال پیدا می كنند، الله اعلم.
نُه. آیا اشخاصی كه بدون مجوز اداره اوقاف و متولیان موقوفات اراضی وقفی را در تصرف دارند و متولی و اداره اوقاف به تصرفات آنها راضی نیستند فرایض دینی آنها كه در این رقابت انجام می دهند از نظر شرعی اشكال دارد یا خیر؟
پاسخ:
بسمه تعالی
در صورت اطلاع و آگاهی اعمالشان باطل است.
ده. مستأجرین موقوفات به استناد اینكه سال‌های متمادی سابقه تصرف در رقبه های وقف را دارند اجاره‌ای ناچیز و كمتر از نرخ عادلانه روز به اوقاف پرداخت می‌كنند. آیا صرف سابقه استیجار برای مستاجرین موقوفات تا چه حد ایجاد حق نموده كه جزء حقوق مكتسبه محسوب گردد؟
پاسخ:
بسمه تعالی
مجرد سابقه استیجار موجب استحقاق تخفیف در اجاره بهاء موقوفه نیست و متولی شرعی موظف است در تجدید قرارداد اجاره با ملاحظه غبطه و مصلحت وقف اجاره بهاء عادله تعیین و مطالبه نماید.
یازده. آیا این از اختیارات اداره اوقاف است كه به خاطر ملاحظات سیاسی، دینی، فرهنگی و اجتماعی رقبه وقف را كمتر از ارزش واقعی آن در اختیار متقاضیان قرار دهد؟
پاسخ:
بسمه تعالی
متولی شرعی و مسئول اداره امور موقوفه در اجاره دادن موقوفه و تعیین مبلغ اجاره بهاء باید لزوماً غبطه و مصلحت وقف را رعایت نماید و چنانچه تخفیف اجاره بهاء به ملاحظه موقعیت خاص مستأجر و كاری كه برای آن موقوفه را اجاره می نماید موافق غبطه و مصلحت وقف باشد اشكال ندارد وگرنه جایز نیست.
دوازده. بعضی از زمین‌های وقفی در مسیر طرح های توسعه و احداث خیابان ها و پارك‌های ملی وساختمان‌های دولتی قرار می‌گیرند و بدون اجازه متولی شرعی و بدون پرداخت اجاره و پول آنها، توسط بعضی از مؤسسات و اداره های دولتی مصادره می شوند، آیا انجام این كار برای آنان جایز است؟ آیا كسی كه در این زمین‌های موقوفه تصرف می‌كند باید عوض یا قیمت آنها را بپردازد؟ آیا باید اجرت المثل تصرفاتش را از هنگام تصرف بپردازد؟ آیا در پرداخت قیمت موقوفه و یا دادن عین دیگری به جای آن توسط مؤسسات و ادارات، اذن گرفتن از حاكم شرع واجب است یا این كه جایز است اداره اوقاف یا متولی وقف با رعایت مصلحت و نفع وقف با آنان در مورد عوض یا قیمت آن توافق نماید؟
پاسخ:
بسمه تعالی
جایز نیست كسی بدون اذن و اجازه متولی شرعی در وقف تصرف كند، همان‌گونه كه اگر وقف از قبیل وقف منفعت باشد، تصرف در آن هم فقط بعد از اجاره كردن آن از متولی جایز است همچنین فروش و تبدیل وقفی كه قابلیت انتفاع در جهت وقف را دارد، جایز نیست و اگر شخصی آن را تلف كند ضامن آن است و اگر بدون اجازه متولی شرعی، در آن تصرف نماید ضامن اجرت المثل آن است و باید آن را به متولی شرعی وقف بپردازد تا در جهت وقف مصرف نماید و در این رابطه فرقی بین اشخاص و مؤسسات و اداره‌های دولتی نیست و جایز است متولی وقف، بدون مراجعه به حاكم با متصرف یا تلف كننده با رعایت مصلحت وقف، در مورد اجرت یا عوض آن توافق نماید.
سیزده. دیگها وظروف قدیمی (مسی) وقفی كه از كار افتاده اند و غیر بهداشتی می باشند و در تكایای دیگر هم از آنها استفاده نمی‌نمایند آیا می شود تبدیل به احسن كرد یا خیر؟
پاسخ:
بسمه تعالی
تبدیل ظروف مسی وقفی اگر قابل استفاده باشد ولو با سفید كردن، جایز نیست./س
یك. احتراماً اینجانب بیمارستانی ساخته و قربه الی الله آن را وقف نموده‌ام و در وقف‌نامه تولیت را به خودم اختصاص داده‌ام و در اجرای وقف‌نامه بیمارستان و درمانگاه را تحویل وزارت بهداشت و درمان داده‌ام چون اختلافی در تولیت ایجاد نمودند وزارت بهداشت صورت مجلس برخلاف وقف‌نامه و فتوای مرقوم تنظیم و به امضاء بنده رسانیده لذا با تقدیم وقف‌نامه و صورت مجلس 28/10/72مستدعی است مرقوم فرمائید تغییر وقف‌نامه و شرایط مذكور در آن و اقداماتی كه مسئولین وزارت بهداشت برخلاف وقف‌نامه و نظر متولی انجام داده‌اند جایز است یا خیر؟
پاسخ:
بسمه تعالی
تغییر و تبدیل موقوفه یا تصرفات غیرمجاز در موقوفه در غیر جهت وقف جایز نیست و موجب ضمان است و تغییر و تبدیل شرایط وقف و چگونگی استفاده از آن باطل و بی‌اعتبار و بی‌اثر است.
دو. در ادوار مختلف موقوفاتی با توجه به شرایط زمان و مكان توسط مومنین انشاء و به مرحله اجراء در آمده است لكن در حال حاضر كاربرد برخی از آنها با شرایط و اوضاع و احوال اجتماعی، اقتصادی جامعه هماهنگی نداشته و بعضاً متداول نمی‌باشد. سوالاتی كه در این زمینه مطرح است عبارتند از:
آیا می‌توان با توجه به شرایط روز و در جهت مصالح دولت و امت اسلامی و با ملحوظ نگهداشتن نیت اصلی واقف و در جهت هماهنگی با سایر برنامه‌های مدون و جاری دولت در كاربرد نظرات وقفی تغییراتی به عمل آورد؟
پاسخ:
بسمه تعالی
الوقوف علی حسب ما یوقفها اهلها، عواید وقف باید زیر نظر متولی شرعی و با نبود متولی خاص زیر نظر حاكم شرعی در جهت وقف صرف شود و زمان و مكان و مصالح دولت و ملت در آن اثر ندارد و نباید تغییر داده شود.
سه. شخصی در وصیت خود چنین نوشته است كه چهل من زمین بانضمام و ساعت آب وقف است كه همه ساله مال‌الاجاره آن در ایام عاشورا و در تكیه مصرف عزاداری حسینی شود. پسر او بعد از فوت موصی و واقف چون نمی‌دانستند به مصرف غیر موقوف‌علیهم خرج كردند آیا این مدت را ضامنند یا خیر؟
زمینی وقف بر ایام عاشورا و دهه صفر شد و متولی آن هم معین شده، اما مستاجر بدون اجازه متولی عواید را در جای دگر خرج كردند. آیا در این مدت كه به جای دیگر خرج كردند ضامنند یا خیر؟
پاسخ:
بسمه‌تعالی
اگر عواید وقف در غیر جهت وقف صرف شده ضمان دارد و حكم در هردو مسئله همین است.
چهار. زمین موقوفه‌ایست كه مال‌الاجاره آن صرف مدرسه علوم دینیه می‌شده و صاحب هم‌جوار زمین موقوفه می‌خواهد زمین موقوفه را با زمین خودش شامل نموده و خانه مسكونی بسازد و او در عوض زمین موقوفه مغازه یا زمین دیگری كه نفعش دو برابر زمین موقوفه دارد بدهد، آیا تبدیل زمین موقوفه به مغازه‌اش یا با زمین او نفعش دو برابر است اجازه می‌فرمایید.
پاسخ:
بسمه‌تعالی
با امكان استفاده از وقف در جهت وقف تغییر و تبدیل آن جایز نیست، والله العالم.
پنج. واقفی نصب ملك موقوفه خود را به كسی بخشیده( هفتاد سال پیش این مسئله رخ داده) تولیت این ملك موقوفه با اولاد ذكور می‌باشد، حال آیا آن شخص می‌تواند ملك را به نوه‌اش ببخشد یا خیر؟
پاسخ:
بسمه‌تعالی
ملك موقوفه و همچنین تولیت موقوفه قابل بخشش به دیگران و انتقال به غیر نیست، بلكه باید در موقوفه بر طبق آنچه كه واقف تعیین كرده است عمل نمایند.
شش. براساس مفاد برخی از وقف‌نامه‌ها و وصیت‌نامه تعیین و نصب متولی و وصی بعدی به عهده حاكم شرع عادل بلد قرار داده شده است و از طرفی بر طبق ماده یك قانون تشكیلات و اختیارات سازمان اوقاف ، تصدی و اداره موقوفات بلا متولی به عهده سازمان اوقاف قرار گرفته است و حضرت امام(ره) اداره اوقاف را مجاز به تولیت و تصدی این قبیل موارد دانسته‌اند. مستدعی است نظر مبارك را در فرض مرقوم اعلام فرمائید كه اصولاً تشخیص و تعیین مصداق حاكم شرع بلد كه بعضاً در وقف‌نامه‌ها ذكر گردیده چگونه است؟
پاسخ:
هرگاه اوقاف فاقد متولی خاص شده است تولیت آن به عهده حاكم و ولی‌امر مسلمین است و این تولیت در حال حاضر به نماینده ولی‌فقیه در سازمان اوقاف و امور خیریه واگذار شده است.
هفت. با توجه به اینكه اداره اوقاف مسئولیت درآمد زیارتگاهها و مغازه‌های مساجد را به عهده دارد، آیا هیات امنا مسجدی می‌توانند وجود مغازه‌های مسجد را كتمان نموده و به اطلاع اداره اوقاف نرسانند و بدون هماهنگی با اوقاف درآمد حاصله را خرج نمایند؟
پاسخ:
بسمه‌تعالی
امر وقف با متولی شرعی آن است و غیر متولی حق دخالت ندارد.
هشت. در مواردی كه دستگاه‌های دولتی بدون اذن متولی شرعی موقوفات و بدون پرداخت حقوق وقف مبادرت به حفر چاه و ایجاد شبكه لوله‌گذاری در اراضی و املاك موقوفه می‌نمایند، آیا ضمانت شرعی پرداخت حقوق وقف متوجه مصرف‌كنندگان و مشتركین است یا دستگاه مجری طرح؟ با علم به عدم پرداخت حقوق وقف انجام وضو و غسل با چنین آبی به چه صورت است؟
پاسخ:
بسمه تعالی
مصرف كننده ضامن آبی است كه مصرف كرده است و بدون نظر متولی شرعی وقف نمی تواند در آب تصرف كند و غسل و وضو اشكال پیدا می كنند، الله اعلم.
نُه. آیا اشخاصی كه بدون مجوز اداره اوقاف و متولیان موقوفات اراضی وقفی را در تصرف دارند و متولی و اداره اوقاف به تصرفات آنها راضی نیستند فرایض دینی آنها كه در این رقابت انجام می دهند از نظر شرعی اشكال دارد یا خیر؟
پاسخ:
بسمه تعالی
در صورت اطلاع و آگاهی اعمالشان باطل است.
ده. مستأجرین موقوفات به استناد اینكه سال‌های متمادی سابقه تصرف در رقبه های وقف را دارند اجاره‌ای ناچیز و كمتر از نرخ عادلانه روز به اوقاف پرداخت می‌كنند. آیا صرف سابقه استیجار برای مستاجرین موقوفات تا چه حد ایجاد حق نموده كه جزء حقوق مكتسبه محسوب گردد؟
پاسخ:
بسمه تعالی
مجرد سابقه استیجار موجب استحقاق تخفیف در اجاره بهاء موقوفه نیست و متولی شرعی موظف است در تجدید قرارداد اجاره با ملاحظه غبطه و مصلحت وقف اجاره بهاء عادله تعیین و مطالبه نماید.
یازده. آیا این از اختیارات اداره اوقاف است كه به خاطر ملاحظات سیاسی، دینی، فرهنگی و اجتماعی رقبه وقف را كمتر از ارزش واقعی آن در اختیار متقاضیان قرار دهد؟
پاسخ:
بسمه تعالی
متولی شرعی و مسئول اداره امور موقوفه در اجاره دادن موقوفه و تعیین مبلغ اجاره بهاء باید لزوماً غبطه و مصلحت وقف را رعایت نماید و چنانچه تخفیف اجاره بهاء به ملاحظه موقعیت خاص مستأجر و كاری كه برای آن موقوفه را اجاره می نماید موافق غبطه و مصلحت وقف باشد اشكال ندارد وگرنه جایز نیست.
دوازده. بعضی از زمین‌های وقفی در مسیر طرح های توسعه و احداث خیابان ها و پارك‌های ملی وساختمان‌های دولتی قرار می‌گیرند و بدون اجازه متولی شرعی و بدون پرداخت اجاره و پول آنها، توسط بعضی از مؤسسات و اداره های دولتی مصادره می شوند، آیا انجام این كار برای آنان جایز است؟ آیا كسی كه در این زمین‌های موقوفه تصرف می‌كند باید عوض یا قیمت آنها را بپردازد؟ آیا باید اجرت المثل تصرفاتش را از هنگام تصرف بپردازد؟ آیا در پرداخت قیمت موقوفه و یا دادن عین دیگری به جای آن توسط مؤسسات و ادارات، اذن گرفتن از حاكم شرع واجب است یا این كه جایز است اداره اوقاف یا متولی وقف با رعایت مصلحت و نفع وقف با آنان در مورد عوض یا قیمت آن توافق نماید؟
پاسخ:
بسمه تعالی
جایز نیست كسی بدون اذن و اجازه متولی شرعی در وقف تصرف كند، همان‌گونه كه اگر وقف از قبیل وقف منفعت باشد، تصرف در آن هم فقط بعد از اجاره كردن آن از متولی جایز است همچنین فروش و تبدیل وقفی كه قابلیت انتفاع در جهت وقف را دارد، جایز نیست و اگر شخصی آن را تلف كند ضامن آن است و اگر بدون اجازه متولی شرعی، در آن تصرف نماید ضامن اجرت المثل آن است و باید آن را به متولی شرعی وقف بپردازد تا در جهت وقف مصرف نماید و در این رابطه فرقی بین اشخاص و مؤسسات و اداره‌های دولتی نیست و جایز است متولی وقف، بدون مراجعه به حاكم با متصرف یا تلف كننده با رعایت مصلحت وقف، در مورد اجرت یا عوض آن توافق نماید.
سیزده. دیگها وظروف قدیمی (مسی) وقفی كه از كار افتاده اند و غیر بهداشتی می باشند و در تكایای دیگر هم از آنها استفاده نمی‌نمایند آیا می شود تبدیل به احسن كرد یا خیر؟
پاسخ:
بسمه تعالی
تبدیل ظروف مسی وقفی اگر قابل استفاده باشد ولو با سفید كردن، جایز نیست./س
