این آثار را چهره‌های‌ تاثیرگذار و پر‌کار تلویزیون تولید کرده‌ یا در آنها بازی کرده‌اند؛ چهره‌هایی که هر‌کدام به‌نوبه خود نقش پررنگی در به تصویر کشیدن و روایت فرهنگ عاشورایی و حسینی برای مخاطبان امروز جامعه به عهده داشته‌اند.

شب به‌یادماندنی حسن فتحی

هر چند حسن فتحی ساخت بیش از ده سریال تلویزیونی را در کارنامه هنری و حرفه‌ای خود دارد، اما هنوز هم بسیاری این کارگردان توانمند و مطرح سینما و تلویزیون را با سریال «شب دهم»‌ می‌شناسند؛ سریالی که نام فتحی را برای همیشه در تاریخ سریال‌های مناسبتی تلویزیون ماندگار و جایگاهش را تثبیت کرد. سریال خوش‌ساخت و تاثیرگذاری که در زمان پخش به قدری به دل مخاطبان نشست که پس از گذشت یک دهه، همچنان از تلویزیون پخش می‌شود و هنوز هم مخاطبان پر‌وپا قرصی دارد. نمی‌توان از سریال‌های ماندگار تلویزیون در ایام محرم گفت و نامی از سریال موفق و خاطره‌انگیز شب دهم به میان نیاورد، چرا که به نوعی جریان پخش سریال‌های مناسبتی در ماه‌ محرم، جریانی بود که به صورت جدی در سال 80 و با این سریال آغاز و دنبال شد.

نوروز سال 80 با ماه محرم مقارن شده بود و برنامه‌سازان درصدد آمدند تا دست به تولید سریالی بزنند که هم از جذابیت نوروزی برخوردار باشد و هم متناسب با حال و هوای محرم باشد. شاید حسن فتحی خودش هم فکر نمی‌کرد که تقارن محرم و نوروز چنین توفیقی را برای سریال او که یک سال قبل فیلمبرداری‌اش را شروع کرده بود، به وجود بیاورد. اما سوای این هم‌زمانی و توفیق مناسبتی، مهارت فتحی در نگارش فیلمنامه‌ای که تبحر او را به رخ می‌کشید و قصه پر و پیمان و دقیق شاهزاده قجری و شرط ازدواجش با حیدر خوش‌مرام، لوطی بنام آن دوره و بهانه برپایی تعزیه در دوران رضاخان، اثری جاودانه را در میان سریال‌های مذهبی به‌وجود آورد.

شب دهم با حضور بازیگران سرشناسی نظیر حسین یاری، کتایون ریاحی، ‌رویا تیموریان، محمود پاک‌نیت، ثریا قاسمی، اکرم محمدی، پرویز فلاحی‌پور، آتش تقی‌پور و پرویز پورحسینی توانست بسیاری را تحت تأثیر قرار دهد.

فتحی در این مجموعه با نمایش عشق زمینی و در نهایت عشق به معشوق الهی و از همه مهم‌تر نمایش تعزیه در قالبی جذاب که از نشانه‌های عاشورایی در فرهنگ نمایشی ایران است، نشان داد پیوندی که میان فرهنگ ایرانی و قیام عاشورا وجود دارد، پیوندی ناگسستنی است.

ادای دین داوود میرباقری به سالار شهیدان

نام داوود میرباقری بیش از هر چیز با سریال‌های تاریخی و مذهبی گره خورده است. مرور آثار این کارگردان صاحب‌سبک گواه این مدعاست؛ آثار درخشانی چون گرگ‌ها، امام علی(ع)، معصومیت از دست رفته و مختارنامه که هر‌کدام جزو پربیننده‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی هستند. میرباقری همچنین از حیث به تصویر کشیدن مفاهیم و مضامین معنوی‌ فرهنگ شیعه و بخصوص قیام عاشورا نیز در میان کارگردانان تلویزیون یک رکورددار محسوب شده و آثار فاخری را با این مضامین خلق کرده است.

سال 82 بود که میرباقری با ساخت سریال «معصومیت از دست رفته» بسیاری از مخاطبان را در ماه محرم پای گیرنده‌های تلویزیون نشاند. سریالی با بازی‌های درخشان امین تارخ، فریبا کوثری، سارا خوئینی‌ها، داریوش فرهنگ، داوود رشیدی و اکبر عبدی که مضامین عاشورایی را در دل داستانی جذاب با موضوعی عاشقانه مطرح می‌کرد.

میرباقری با هوشمندی، شخصیت‌های خیالی و حوادث غیرواقعی سریالش را در ارتباط غیرمستقیم با قیام عاشورا قرار داده و فضایی را خلق کرده بود که محدود به زمان و مکان خاصی نبوده و در دنیای امروز هم کاملا مصداق داشت. دیالوگ‌نویسی فاخر و منحصر به فرد میرباقری نیز به کمک سریال آمده تا در نهایت به اثری دیدنی تبدیل شود و مخاطب امروزی نیز با آن ارتباط برقرار کند.

اما بی‌تردید «مختارنامه» اوج خلاقیت و توانمندی میرباقری در عرصه کارگردانی است؛ سریالی که به عقیده بسیاری حتی باشکوه‌ترین و بهترین اثر تاریخی، مذهبی تلویزیون محسوب می‌شود. اثری که میرباقری هشت سال از عمر خود را پای آن گذاشت تا در نهایت واقعه جانسوز عاشورا را به‌گونه‌ای زیبا و هنرمندانه در تلویزیون ماندگار کند. اثری که واقعه کربلا را حتی در میان سینماگران کشورمان هم رونق بیشتری داد.

میرباقری با فیلمنامه‌ای پرکشش، پرداختی دقیق و خلق شخصیت‌های ماندگار نشان داد، ید طولایی در خلق مجموعه‌های تاریخی، مذهبی دارد و تصویری بی‌بدیل از قیام عاشورا را در قاب تلویزیون ثبت کرد.

وفاداری محمدحسین لطیفی به محرم

مرور آثار محمدحسین لطیفی، کارگردان شناخته شده و باتجربه سینما و تلویزیون، بیش از هر چیز از تنوع ژانر و مضمون حکایت دارد. لطیفی نشان داده که هراسی از آزمون تجربه‌های جدید نداشته و همان‌گونه که با سریال‌های کمدی و فانتزی چون «دودکش» و «کت جادویی» بسیاری را پای مانیتور تلویزیون می‌نشاند، در عین حال می‌تواند اثر مناسبتی و معناگرایی چون «صاحبدلان» را به یکی از پربیننده‌ترین و موفق‌ترین مجموعه‌های مناسبتی ماه رمضان تبدیل کند.

این کارگردان پنجاه و یک ساله همچنین با ساخت سریال‌های «وفا» و «سفر سبز» سریال‌سازی با مضامین مذهبی در ماه محرم را نیز تجربه کرده است.

محرم سال 81 بود که مجموعه تلویزیونی سفر سبز به کارگردانی لطیفی پخش شد. برگ برنده سریال، بازیگران و داستان بدیع‌ آن بود. هرچند در نگاه اول قصه اصلی سریال ارتباط چندانی به واقعه عاشورا نداشت و به شکل مستقیم به آن نمی‌پرداخت؛ قصه سفر جوانی به نام دانیل به ایران که تلاش می‌کند راز گذشته‌اش را فاش کند، اما این سفر که در ماه محرم رخ داده است به قصه، رنگ و بوی مذهبی و دینی می‌داد. سریال با ایجاد همدلی و وحدت میان ادیان مختلف به نوعی امام حسین(ع) را متعلق به همه موحدان تاریخ دانسته و از این منظر یکی از مذهبی‌ترین سریال‌های تلویزیون به حساب آمده و در ردیف آثار قابل توجه قرار می‌گیرد. لطیفی در اینجا هم همچون آثار قبلی‌اش، با ریختن مایه‌های آشنا در ظرف قصه سعی می‌کند تماشاگر را جذب کند که در کارش موفق هم بود.

لطیفی چهار سال بعد و زمانی که هنوز ایام محرم و صفر با نوروز همراه بود، با مجموعه «وفا» بار دیگر ساخت اثری مناسبتی ویژه محرم را تجربه کرد. هرچند این مجموعه هم به صورت مستقیم به واقعه محرم نمی‌پرداخت، اما این سریال خوش‌ساخت، توانست تا مدت‌ها در ذهن مخاطب باقی بماند و به نقطه‌عطفی در کارنامه لطیفی در تلویزیون تبدیل شود.

حسین یاری، لوطی با مرام

حسین یاری را باید جزو آن گروه از بازیگرانی دانست که به اصطلاح خیلی دیر کشف شد. حضور در سینما و بازی در فیلم های نسبتا مطرحی چون پرواز خاموش، آتش در خرمن و حمله به اچ 3، زمینه‌ای برای بروز توانایی‌های وی فراهم نیاوردند. یاری در آن سال‌ها بیشتر بازیگر نقش‌های مکمل بود، نقش‌هایی که جای کار چندانی نداشتند و صرفا براساس تیپ‌سازی نوشته شده بودند. او حتی پس از بهترین حضور سینمایی‌اش در فیلم بلوغ مسعود جعفری جوزانی، باز هم چندان به مردم معرفی نشد.

شاید این بازیگر سینما فکرش را هم نمی‌کرد که سرانجام از طریق تلویزیون و با حضور در مجموعه پربیننده شب دهم آن هم در نقش جوانی لمپن، جاهل و کلاه مخملی چهره شده و نزد عموم تماشاگران سینما و بینندگان تلویزیون به محبوبیتی باورنکردنی دست یابد.

این گونه است که هرچند حاصل حضور پانزده ساله حسین یاری در تلویزیون، نقش‌آفرینی‌های متفاوت و درخشان در چیزی حدود 16 سریال بوده، اما به نظر می‌رسد که بسیاری از بینندگان تلویزیون هنوز هم این بازیگر را بیشتر با نام حیدر خوش‌مرام جوان شرور، لوطی مسلک اما عاشق‌پیشه سریال شب دهم به یاد دارند. جوانی که در بستر قصه‌ای پرکشش و جذاب، تحول شگرف شخصیتی را تجربه کرده و در نهایت با اجرای تعزیه در روزگاری که حتی امکان عزاداری در ماه محرم نیز ممنوع است، از عشقی زمینی به معبود الهی می‌رسد. قهرمانی که یاری با بازی دقیق و درخشانش آن را برای مخاطب باورپذیر کرده و بی‌تردید این سریال بدون حضور او هیچ‌گاه به جایگاه کنونی دست نمی‌یافت. موفقیت سریال شب دهم، به همان اندازه که سبب شد چهره یاری برای مخاطبان عام شناخته شود، سینمایی‌ها را نیز متوجه توانمندی‌های وی کرد و پس از بازی در این سریال بود که وی، پیشنهادهای سینمایی متنوع و متفاوتی دریافت کرد.

قلم پرهیزگار علی‌اکبر محلوجیان

نگاهی اجمالی به آثار و نوشته‌های علی‌اکبر محلوجیان نویسنده چیره دست تلویزیون، حکایت از علاقه ویژه او به واگویی و روایت دوران گذشته دارد. هرچند زندگی سنتی از نگاه این نویسنده معایب کوچکی هم دارد، اما حتما آن‌قدر برایش ارزش دارد که بارها آن را در قالب آثارش برای مردم روایت و بازگو کند؛ اما به نظر می‌رسد که در میان رویدادهای گذشته که همواره برای این نویسنده جالب توجه بوده، واقعه عاشورا جایگاه ویژه و منحصر‌به‌فردی دارد.

مجموعه مناسبتی «فرات» به نویسندگی محلوجیان و به کارگردانی مازیار میری در محرم سال 90 پخش شد. فیلمنامه این سریال از حماسه عاشورا الگوگیری شده بود و او در این مجموعه واقعه فرات را دستمایه قرار داده تا از این طریق پندهای اخلاقی را به مخاطبان معاصرش منتقل کند. محلوجیان در این سریال به دنبال یک اندیشه معاصر بوده که الگویش عاشورایی باشد و به همین دلیل محرم در قصه تنیده شده و صرفا یک شعار اضافه شده به داستان نبود.

محلوجیان یک سال بعد از فرات مجموعه یه تیکه زمین را نوشت، سریالی که به کارگردانی مهدی کرم‌پور در محرم 91 پخش شد. او در این مجموعه هم، نگاهی امروزی به پیام های امام حسین(ع) در صحرای کربلا دارد و سعی کرده اهمیت آزادگی، جوانمردی و درستکاری را در زندگی امروزی به تصویر بکشد. یه تیکه زمین هم همانند شب دهم از فضای آیینی و نمایشی همچون تعزیه در روند دراماتیک کار استفاده بجایی کرده و از سویی از ادبیات و فرهنگ روستایی بخوبی بهره گرفته است.

این نویسنده چیره‌دست، امسال هم با نگارش فیلمنامه «زمانی برای عاشقی» که به کارگردانی محمدحسین لطیفی ساخته شده، سومین تجربه‌اش در حوزه آثار مناسبتی ویژه محرم را پشت سر می‌گذارد.

محلوجیان در کارنامه خود نگارش فیلمنامه‌‌ سریال‌های پدر سالار، زیر تیغ و روزگار جوانی را هم دارد.

پهلوانی داریوش ارجمند

داریوش ارجمند را می‌توان به گواه کارنامه‌اش و به دلیل نقش‌آفرینی‌ در مجموعه‌هایی چون «پریدخت»، «بانو» و «یه تیکه زمین» یکی از بازیگران پرکار سریال‌های مناسبتی ویژه محرم دانست.

این بازیگر مطرح و شناخته شده سینما و تلویزیون، در سال 86 بود که با حضور در مجموعه پریدخت به کارگردانی سامان مقدم، برای نخستین‌بار کار مناسبتی را تجربه کرد. مقدم در این مجموعه، شخصیت‌هایش را به دوران حکومت رضاشاه برده و مبارزه مردم با ظلم و ستم شاهنشاهی را قرینه قیام سالار شهیدان قرار داده بود و در این میان داریوش ارجمند هم به سیاق سایر آثارش، با بازی گرم و تاثیرگذارش، به نقش «پهلوون» عمق بخشیده و آن را برای بینندگان باورپذیر کرد؛ قهرمانی که در پایان قصه، مرگ تراژیکی هم برایش به دست ماموران شاهنشاهی رقم ‌خورد. بازی کم‌نقص ارجمند در کنار دیگر بازیگران و چهره‌های مشهور این سریال، پریدخت را به یکی از مجموعه‌های به‌یادماندنی ماه محرم تبدیل کرد.

ارجمند دو سال بعد و در سال 88 با حضور در سریال بانو به کارگردانی فرید سجادی حسینی بار دیگر مهمان خانه‌ها در ماه محرم شد. بانو با حال و هوای ایام محرم، به ماجرای کشف حجاب و جریان ممنوعیت مجالس مذهبی در دوران اول پهلوی می‌پرداخت. مجموعه‌ای که البته به دلیل ضعف‌های محتوایی و ساختاری اثری جذاب از کار درنیامده و چندان دیده نشد. این موضوع، اما مانع از حضور ارجمند در این‌گونه آثار نشد و او سه سال بعد در سریال یه تیکه زمین به ایفای نقش پرداخت. کاری مناسبتی که داستان‌ آن از عید قربان آغاز و در روز عاشورا به پایان می‌رسید. کارگردان در این مجموعه سعی کرده بخشی از شعائر ملی و مذهبی ایرانیان همچون تعزیه، گلریزان زورخانه‌ای و عزاداری سیدالشهدا را به تصویر بکشد. داریوش ارجمند در این سریال به زیبایی، چهره‌ای از مردی سنتی و پرهیزگار را به تصویر می‌کشید.

شکی نیست که این فهرست تنها گوشه‌ای از هنرنمایی و خلاقیت هنرمندان تلویزیون در بازنمایی واقعه عظیم و حماسی عاشورا بوده و نام‌های بسیاری را می‌توان به آن افزود. نام‌هایی که در تمام این سال‌ها با هنرنمایی خود در قاب تلویزیون آثار ماندگار و فاخری را تولید کرده تا شاید برای انتقال این حماسه به نسل امروز قدمی برداشته باشد که از میان آنها می‌توان به محمود پاک‌نیت، سیاوش طهمورث، رویا تیموریان، اکبر زنجان‌پور، رامین راستاد، عنایت بخشی و پرویز پورحسینی اشاره کرد.