به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، شاید واژه سرطان، زندگی بدون لذت را تداعی کند اما واقعیت این است که گاهی لازم است قوانین را زیر پا گذاشت و باورها را به باد فراموشی سپرد.قطار علم و دانش در سراسر  دنیا با سرعت در حال حرکت است و در هر ایستگاهی که می‌ایستد، پیغام شادی و امید را  مخابره می‌کند. شنیدن این خبر که با آزمایش‌ها و مشاوره‌های ژنتیک می‌توان به وجود سرطان پستان پی برد و جان بسیاری از انسان‌ها را نجات داد، گویای این است که زندگی آنقدرها هم که فکر می‌کنیم پیچیده نیست بلکه باید با امید گام برداشت.

حال که این تکنولوژی در کشور ما هم در حال انجام است، دکتر صفا نجفی- فوق تخصص خون و آنکولوژی و عضو هیأت علمی پ‍ژوهشکده سرطان پستان در گفتگو با روزنامه ایران از جایگاه ایران در مسیر این بررسی‌ها و اقدامات امیدوار کننده‌ای که در  کشورمان انجام شده است، گفته که در ادامه می خوانیم.


احتمال ارثی بودن سرطان پستان در چند درصد افراد وجود دارد؟

تقریباً دو دهه  است که ثابت شده سرطان پستان در درصدی از بیماران جنبه ارثی دارد و برای این فاکتور تا به حال 10 ژن یا بیشتر شناخته شده که از این میان دو ژن اصلی BRCA1 و BRCA2 هستند که فرد را با بیماری‌های ارثی شایع روبه‌رو می‌سازند. البته حدود 15 تا 20 درصد سرطان‌های پستان ارثی هستند که از این بین حدود 15 درصد آنها از طریق دو ژن BRCA1 و BRCA2 به وجود می‌آیند.

 حال در صورت دارا بودن ژن‌های مطرح شده، فرد با چند درصد احتمال به سرطان پستان یا تخمدان مبتلا می‌شود؟ وضعیت مردان در این بخش چگونه است؟

اگر موتاسیون دو ژن مطرح شده در فردی وجود داشته باشد، به احتمال 50 درصد فرد به سرطان پستان یا تخمدان مبتلا خواهد شد. مردان هم برای ابتلا به سرطان پستان، از این قاعده مستثنی نیستند.

 در حال حاضر این بررسی در ایران از چه طریق انجام می‌شود؟

در حال حاضر در ایران، این ژن با روش اصلی خود یعنی روش سی‌کوئینگ قابل بررسی است. به این ترتیب زن مبتلا به سرطان پستان یا تخمدان دارای شرایط خاص در ادامه به آن اشاره می‌شود، به آزمایشگاه ژنتیک برای انجام بررسی‌ها منتقل می‌شود که در صورت موتاسیون این ژن‌ها، دختران و خواهرانش نیز درخصوص موتاسیون این ژن مورد بررسی قرار می‌گیرند که در صورت دارا بودن هر کدام از این افراد، احتمال مبتلا شدن به سرطان پستان یا تخمدان در آنها نزدیک به 50 درصد خواهد بود.

چه افرادی در مجموعه بررسی تست‌های BRCA1 و BRCA2 قرار می‌گیرند؟

همه مبتلایان به سرطان پستان یا تخمدان برای بررسی‌های این چنینی فرستاده نمی‌شوند بلکه  آن دسته از افرادی برای انجام این تست انتخاب می‌شوند که احتمال ژنتیکی بودن عارضه آنها وجود داشته باشد. به همین منظور تنها با وجود یک فرد مبتلا به سرطان پستان یا تخمدان و دارای این ژن در خانواده است که می‌توان سایر اعضای خانواده را مورد بررسی قرار داد. البته توصیه می‌شود سایر اعضای خانواده 10 سال زودتر از فرد مبتلا به انجام بررسی‌ها مبادرت ورزند.

 این احتمالات چگونه مشخص می‌شود؟

قانونی که در این خصوص وجود دارد، این است که هر مبتلای زن پایین 40 سال باید مشاوره ژنتیک شود. اگر نتیجه مشاوره ژنتیک، احتمال ارثی بودن سرطان پستان یا تخمدان را تأیید کند، فرد باید برای انجام تست BRCA1 و BRCA2 فرستاده شود.

به غیر از این گروه، چه افرادی نیازمند مشاوره ژنتیک و انجام تست BRCA1 و BRCA2 هستند؟

به غیر از زنان زیر 40 سال، زنانی که یکی از شرایط زیر را داشته باشند، باید برای مشاوره ژنتیک و انجام تست BRCA1 و BRCA2 آماده شوند. این شروط از این قرار هستند:
٭ سرطان پستان یا تخمدان در دو نسل پیاپی فرد وجود داشته باشد.
٭ در خانواده، یک مرد مبتلا به سرطان پستان باشد (که در این صورت دختران او نیازمند انجام این مشاوره و تست‌ها هستند).
٭  در یک نسل یک سرطان پستان و یک مورد سرطان تخمدان وجود داشته باشد.
٭ یک نفر در خانواده BRCA1 و BRCA2 مثبت داشته باشد (به هر دلیلی و حتی اگر عارضه سرطان در آن خانواده وجود نداشته باشد).

  حال اگر در یک  خانواده وجود ژن های BRCA1 و BRCA2 مثبت بود، چه کار درمانی می‌توان انجام داد؟

برای این موارد که فرد بیمار نیست، اما نتیجه بررسی ژن‌های مطرح شده مثبت باشد، سه راهکار وجود دارد که روش‌های کاهش خطر تصویربرداری، روش‌های کاهش خطر جراحی و روش‌های کاهش خطر شیمیایی این سه روش را تشکیل می‌دهند.

روش کاهش خطر تصویربرداری به چه صورت انجام می‌شود؟
در روش کاهش خطر تصویربرداری، زنی با موتاسیون BRCA1 و BRCA2 مثبت را از سن 30سالگی مورد انجام MRI پستان و سونوگرافی ترنس واژینال و مارکر CA125 به منظور بررسی تخمدان قرار می‌دهیم اما این روش که مزیت بزرگ آن جراحی نشدن بیمار و مصرف نکردن دارو است، دو اشکال و نکته منفی عمده دارد؛ نخست این که بسیار هزینه‌بر است، چرا که نمی‌دانیم تا چه زمانی باید این بررسی‌ها ادامه پیدا کند و دوم این که این بررسی‌ها نتیجه مثبت یا منفی کاذب دارند که این موضوع در تمام دنیا وجود دارد و نمی‌توان به طور صد درصد به این بررسی‌ها اطمینان کرد.

 روش‌های جراحی چطور؟
روش‌های جراحی نیز دو وجهی هستند به این معنا که هر دو پستان تخلیه و از پروتز استفاده شود ضمن این که رحم و تخمدان‌ها نیز خارج شوند. دوم این که روش جراحی به کسانی توصیه می‌شود که خانواده‌شان کامل شده باشد و در غیر این صورت این فرد را با روش تصویربرداری آشنا خواهیم کرد و مورد بررسی قرار می‌دهیم.

 در روش کاهش خطر از طریق شیمیایی چگونه عمل می‌شود؟
در صورت وجود سرطان پستان در آن دسته از افرادی که تست BRCA1 و BRCA2 آنها مثبت است و نمی‌خواهند از دو روش دیگر استفاده کنند، تجویز داروی پیشگیری کننده توصیه می‌شود که در حال حاضر در بازار موجود است و قیمت چندانی هم ندارند. داروهایی هستند که احتمال ابتلا به سرطان پستان را تا حد زیادی در فرد BRCA1 و BRCA2 کاهش می‌دهند اما برای سرطان تخمدان کارساز نیست و این یکی از معایب این شیوه خواهد بود و اشکال دوم این است که به طور صد درصد پیشگیری نخواهند کرد و سومین عیب این روش، عارضه‌هایی است که احتمال ابتلای فرد به آنها وجود دارد. این عارضه‌ها از قبیل لخته شدن خون در عروق و سرطان آندومتر است که احتمالش پایین است.

 چه نکات کلیدی را در آزمایش‌های سرطان باید درنظر گرفت؟
از آنجا که فقط 15 تا 20 درصد سرطان‌های پستان ارثی هستند، نمی‌توان به هر فرد مبتلا به سرطان پستان انجام تست ژنتیک را توصیه کرد. دوم این که در بین مبتلایان به سرطان پستان تنها گروه خاصی که در بالا به آنها اشاره شد، باید مورد بررسی تست ژنتیک قرار بگیرند که پیش از آن باید مورد مشاوره ژنتیک قرار بگیرند.

تمام روش‌های درمانی و پیشگیری کننده فعلی دارای نواقص و نقاط قوت هستند به همین دلیل پزشکان پس از انجام مشاوره ژنتیک، تنها انجام تست BRCA1 و BRCA2 را به بیمار توصیه می‌کنند و پس از آن روش درمانی به کار گرفته شده، به انتخاب بیمار است و نمی‌توان یک روش خاص را به بیمار دیکته کرد.

 درخصوص انجام بررسی‌های مربوطه و دریافت پاسخ‌های مثبت کجا هستیم؟
در ابتدای راه بررسی ژنتیک در سرطان پستان هستیم زیرا هم تست‌ها و هم روش‌های درمانی‌مان محدود هستند اما در دهه اخیر همین روش‌های درمانی محدود، جان بسیاری از افراد را نجات داده است. البته باید به این نکته اشاره کرد که شیوه‌های پزشکی و درمانی ایران، با شیوه‌هایی که در تمام دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، برابری خواهد کرد و در این خصوص تمایزی وجود ندارد.

 با وجود روش‌های درمانی که عنوان کردید، آیا ممکن است با خارج کردن رحم، تخمدان و حتی تخلیه پستان فردی که تست ژنتیک او مثبت بوده است، باز هم احتمال ابتلا به سرطان وجود داشته باشد؟
بله، این احتمال وجود دارد، اما درصد آن پایین است. چرا که در تخلیه هر کدام از اندام‌های مطرح شده، تنها بافت خارج می‌شود و لایه بیرونی آن باقی خواهد ماند که احتمال سرطانی شدن آن وجود دارد. به عنوان مثال، در تخلیه پستان، پوست روی بافت باقی خواهد ماند یا این که در عمل خارج‌سازی رحم و تخمدان، اپیتریوم داخل صفاق باقی می‌ماند که احتمال یک درصد ابتلا به سرطان در فرد باقی خواهد ماند.

 آیا ژن های BRCA1 و BRCA2 در برخی نژادها بیشتر است و احتمال ابتلای آنها به سرطان پستان یا تخمدان افزایش پیدا می‌کند یا خیر؟
بله، در یهودی‌های اروپایی اشکنازی احتمال حضور ژن های BRCA1 و BRCA2، 80 درصد است. بنابراین یک زن دارای این نژاد و مبتلا به سرطان پستان باید بدون در نظر گرفتن موارد فوق‌الذکر در مورد سابقه خانوادگی، برای انجام تست BRCA1 و BRCA2 فرستاده شود اما در مورد زنان ایرانی یا سفیدپوست و سیاه‌پوست و از نژادهای دیگر، این مورد صدق نخواهد کرد.

 سازمان های بیمه چه حمایتی در این زمینه دارد؟
بیمه‌ها در تمام دنیا عمل پروتز را یک عمل جراحی اجباری تلقی نمی‌کنند و این گونه جراحی را یک عمل زیبایی به حساب می‌آورند در حالی که یک زن دارای تست مثبت BRCA1 و BRCA2 این عمل را برای جنبه زیبایی آن انجام نمی‌دهد بلکه این روش را به عنوان یک شیوه درمانی برمی‌گزیند. بنابراین بیمه‌ها در تمام دنیا باید تغییری در روندشان ایجاد کنند تا این شرایط هموارتر شود.

 برای روش‌های درمانی و پیشگیری کننده در حیطه سرطان پستان و تخمدان چه پزشکانی تصمیم‌گیری می‌کنند؟
کار در زمینه آنکولوژی همیشه به صورت تیمی انجام می‌شود و کار فردی درخصوص این حیطه پزشکی بی‌معناست.همیشه یک تیم از پزشک جراح، مدیکال انکولوژیست، رادیوتراپیست و یک متخصص ژنتیک با هم تصمیم می‌گیرند که فرد مورد نظر نیاز به  انجام تست دارد یا خیر و اینکه کدام روش درمانی درخصوص فرد با تست مثبت، بهترین پاسخ را در بر خواهد داشت و البته در صورت نیاز به عمل جراحی نیز همین تیم وارد عمل خواهند شد.