وجود افرادی در شبکه های بیگانه و یا بعضاً در محیط اطرافمان، که با این حساب کردن‌های لیبرالی به چرتکه انداختن می‌پردازند و غالباً سود و لذت‌ و شادی‌های فقط تجربی را شاهد مثال می‌آورند تا روزه‌‌داری و روزه‌داران را سرزنش کنند و یا با عباراتی موجبات ناراحتی و رنجش مردم مسلمان را سبب شوند این زمینه را فراهم کرد تا به مفهوم  شادی و سودها و لذت‌های سرشار ماه رمضان به اقتضای ایام پیش رو بیشتر پرداخته و ابعاد شادی‌بخش و عیدگونه‌ این عید اصیل بندگی را با نگاهی جدید مورد بررسی قرار دهیم.

شادی واقعی در اسلام

دین اسلام به منظور تامین هدف عالی انسان در این جهان یعنی عبودیت و قرب الهی (ذاریات.56) دو ابزار و دو مقدمه‌ی ضروری را مورد توجه قرار داده است. یکی آرامش روحانی و دیگری آسایش جسمانی است. انسان‌ها بسته به مجموعه‌ی هنجارها و ارزش‌هایی که بر فضای ذهنی‌شان غالب است تعریف‌های متفاوتی از آسایش و آرامش که همان  شادی جسمی و روحی است دارند. اصولاً میزان رشد فکری و بزرگی همت و عظمت روح را از غم‌ها و شادی‌های هرکس می توان شناخت؛ یکی خوشحالی‌اش به عفو و گذشت است و دیگری به انتقام.

یکی غصه می خورد که چرا مردم، خلاف می کنند، دیگری غمش برای این است که چرا مانع عمل خلافش می‌شوند. طبق نظام ارزشی اسلام مطلوبیت هر چیزی زمانی است که در مسیر کمال و سعادت انسان باشد و پیامبر و ائمه ی معصومین علیهم السلام تلاش می کنند شادی‌های مردم را جهت بدهند. در دین اسلام که حاوی برترین و استوارترین احکام از منشاء وحی الهی است، برخلاف سایر تفکرات غیر اطمینان‌آور، ملاک‌های صحیح شادی و شاد زیستن آمده است. موارد زیر را می‌توان از معیارهای شادی درست دانست:  

الف – اطاعت خداوند: شادی، وقتی است که انسان توفیق طاعت خداوند را پیدا کرده باشد و از گناه، دوری گزیند؛ چنانچه علی علیه السلام می فرماید: شادی مؤمن، به طاعت پروردگارش می باشد و حزنش بر گناه و عصیان‌‌ است(1)

ب – پرهیز از گناه: لذت و خوشی، همیشه در «انجام دادن» نیست، زمانی هم در «پرهیز کردن» است. گاهی اتفاق می افتد که با انجام کارهایی که عادتا باید لذتبخش باشند، هیچ لذتی به انسان دست نمی دهد، حتی عذاب روانی و وجدانی هم می آورد، چرا که روح و وجدان، آمادۀ لذت بردن نیست اساسا روح انسان به گونه ای است که گاهی از «پرهیز» سرخوش می شود و به شادی و نشاط می رسد که با هیچ یک از شادی های دیگر قابل مقایسه نیست از پیامبراکرم (ص) سؤال شد بهترین بندگان خدا چه کسانی هستند؟ فرمود: آنهایی هستند که وقتی نیکی می کنند خوشحال می شوند و زمانی که بدی کردند طلب استغفار می‌کنند(2)

ج – احیای ارزش ها: امام صادق (ع) فرمود: «شادی به سه خصلت است: وفاداری، رعایت حقوق دیگران و ایستادگی در گرفتاری ها و مشکلات (3)

د – احیای حق یا از بین رفتن باطل: علی (ع) در نامه ای به «عبدالله بن عباس» می فرماید: «اما بعد: انسان گاهی مسرور می شود به خاطر رسیدن به چیزی که هرگز از دستش نمی رفت و گاهی محزون می شود به خاطر از دست دادن چیزی که هرگز به آن نمی رسد، پس باید شادی تو به خاطر احیای حق یا نابودی باطل باشد».(4)

هـ - تحول معنوی: شادی، زمانی پسندیده است که در انسان تحولی ایجاد شود و انسان بتواند خطاهای گذشته ی خود را جبران کند و روزی که احساس کند خداوند گناهان گذشته ی او را بخشیده. علی (ع) فرمود: «عید برای کسی است که بداند گناهانش بخشیده شده است»(5و6)

و- شادی به جهت انجام کار های خیر: امام علی (ع) می فرمایند: «سرورت را زیاد کن بر آنچه از کارهای خیر برای آخرتت انجام داده ای و حزنت را بر آنچه از کارهای خیر، محروم گشته‌ای»(7)

 رمضان، فرصت شادی عمومی

با نگاهی به آیات و روایات در باب شادی هرچند عوامل سیزده‌گانه‌ی زیر را می‌توان به عنوان عوامل شادی‌زا معرفی کرد اما به فراخور موضوع چند عامل شادی‌بخش در ماه مبارک رمضان چشم‌گیرتر است.

1) کمک به ایتام و نیازمندان: ماه رمضان ماهِ دستگیری و کمک به دیگران است. پیامبراسلام(صلی‌الله علیه وآله)می‌فرمایند: در بهشت سرایی است که به آن سرای فرح گفته ‌می‌شود کسی داخل آن نمی‌شود مگراینکه مومنین یتیم را شاد کرده باشد.(8) در سفره‌های رمضانی که در مساجد، تکایا و حسینیه‌ها برپا می‌شود این فرصت فراهم ‌می‌آید تا افراد بی‌سرپرست وبد سرپرست و آنهایی که توان مالی ندارند از برکت این ماه بهرمند شوند.

2) دعا و نیایش: سحر‌ها و نیمه‌شب‌های ماه مبارک، فرصتی فراهم می‌کند تا بتوانیم بیشتر به خدا نزدیک شده واز این راه مشکلات و مصایب روزمره و شخصی‌مان را با چنین پشتوانه‌ی نزدیکی درمیان بگذاریم و از او درخواست کنیم. چرا که خود او در کتاب مبارکش فرموده: "ادعونی استجب لکم" این درخواست خود به خود به انسان آرامش و درنتیجه شادی می بخشد چرا که ألابذکرالله تطمئنّ القلوب قلب‌ها فقط با یاد او آرامش می‌یابد.

3) صله رحم: صله رحم که یکی از سنت‌های حسنه در دین اسلام است، در این ماه زمینه‌ی بروز بیشتری می‌یابد. اهالی محل و هم‌مسجدی‌ها که در طول سال تعامل کمی با یکدیگر دارند در طی ماه رمضان برای پخش افطاری و نذری روابطشان صمیمانه‌تر و نزدیکتر می‌شود. به علاوه منزل بزرگان فامیل مقصد بسیاری از خانواده‌ها در این ماه گرامی است. امام باقر(ع) می فرمایند: ارتباط با خویشاوندان خُلق را خوب و نیکو؛ دست را بخشنده و وجود آدمی را پاک می‌کند و اجل را به تأخیر می‌اندازد.(9)

4) إدخال سرور: شاید یکی از عوامل اصلی ایجاد شادی در ماه مبارک، همان ادخال سرور باشد. ادخال سروری که از راه صله‌ رحم، کمک به ایتام و نیازمندان، پخش نذری، برپایی سفره‌های افطاری، و.... پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) می فرمایند: ـ«مَنْ‏ سَرَّ مُؤْمِناً فَقَدْ سَرَّنِی وَ مَنْ سَرَّنِی فَقَدْ سَرَّ اللَّه» هر کسی مومنی را شاد کند مرا شاد کرده است. و هر کس مرا شاد کند خداوند را شاد کرده است.( 11و10)

سنت‌های رمضانی نویددهنده‌ی ماهی شاد

سنت‌های این ماه را می توان به سه دسته‌ تقسیم کرد. سنت‌ها و رسوم قبل از داخل شدن ماه، حین ماه رمضان و پس از ماه رمضان. رسم‌هایی چون غبارروبی از مساجد و خانه‌تکانی‌ها، خرید مایحتاج خانه برای این ماه، روزه‌ی پیشوازی، توزیع مواد غذایی بین نیازمندان قبل از شروع ماه، رفع کدورت‌ها وحلالیت‌خواهی و... این ماه را به نوروزی جدید نزد ایرانیان بدل می‌کند. پختن  شیرینی‌ها و تنقلات خاص این ماه رواج بسیاری می‌یابد به طوری که برخی کسبه به فروش شیرینی‌های خاص این ماه مبادرت می‌ورزند. برگزاری مراسمات ازدواج در نیمه‌ی ماه رمضان و میلاد امام حسن مجتبی(ع) هر چند در بین مردم معمول نیست اما بسیاری از خانواده‌ها نیز فراهم کردن مقدمات یک زندگی مشترک را در ایام رمضان پر برکت و میمون می‌دانند در آخرین شب ماه مبارک رمضان نیز، سرپرست خانواده میزان فطریه را حساب می‌کند. تا از این طریق یک ماه روزه‌داری خود را تکمیل نمایند.(12)

نتیجه‌گیری

پر واضح است که در ماه رمضان انسان یک زندگی و سبک جدیدی از معیشت و خوراک و نگاه را تمرین می‌کند که می‌تواند علاوه بر تامین خواسته‌ی بشری تنوع، زمینه‌ی ترک بسیاری از عادات غلط و نادرست را برای خود فراهم کند. عموم مسلمانان به این ماه به عنوان ماه نوشدن و عید بندگی و فرصت مجدد حیات می‌نگرند. به نظر دیدبان ماه رمضان  علاوه بر ایجاد کمال و شور و نشاط جسمی و روحی در بعد فردی، می‌تواند کمک قابل توجهی به شادی بخشی در عرصه‌ی عمومی بکند و شاخص شادی و نشاط ایرانیان را هر چند با معیارهای غرب‌ساخته هماهنگی نداشته باشد، افزایش دهد. 

برخی منابع:

1-میزان الحکمه، ج 4، ص 437؛ غررالحکم، حدیث 5594.

2- میزان الحکمه ، ده جلدی، ج 2، ص 439.

3- بحارالانوار، ج 78، ص 237؛ میزان الحکمه، ج 4، ص 436.

4- میزان الحکمه، ج 7، ص 427؛ نهج البلاغه، نامه 66.

5- میزان الحکمه، ج 7، ص 427

6-http://noorportal.net/394/597/660/7638.aspx

7-( میزان الحکمه ج 2 ،ص 439)

http://www.imamatjome.com/AArticles/AArticlesShow.aspx?Id=10896&AId=203

8-(کنزالعمال)

9-(بحار /ج 71 /ص144)

10-‏ (الکافی، ج 2، ص 190)

11-