به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران،موضوع بروز اختلاف بین کشورهای عضو شورای همکاریهای خلیج فارس از فراخواندن سفیر و تناقض بر سر یک موضوع عبور کرده و به یک جنگ تمام عیار البته به زبان نرم تبدیل شده است. به نظر نمی‌رسد که هیچ کدام از طرف‌ها آمادگی عقب نشینی از مواضع خود یا نرمش در برابر طرف مقابل را داشته باشند، نتیجه این اتفاق بحرانی است که می تواند موجودیت شورای همکاری‌های خلیج فارس را با تهدید مواجه کند، پیامدهای این اتفاق قطعا تمام منطقه از مصر گرفته تا سوریه و فلسطین و لبنان را در بر خواهد گرفت.

با وجود سختی درگیریهای کنونی بین دو طرف، دو بیانیه نرم صادر شده است، بیانیه سه جانبه از سوی عربستان سعودی و امارات و بحرین اولین شعله‌های جنگ را ایجاد کرد، جنگی که سعود الفیصل وعده آغاز آن علیه همسایه کوچک را در صورت متعهد نبودن این کشور به تعهدات دست نویس در جریان نشست 23 نوامبر گذشته در ریاض با میانجگری کویت را داده است.

قطر در این تعهد دست نویس اعلام کرده که از حمایت اخوان المسلمین دست بردارد و به رهبران مصری و سعودی آنها پناه ندهد و حمایت حوثی ها در یمن را نیز متوقف کند و هیچ اقدامی در برخلاف منافع  و ثبات عربستان سعودی،  بحرین و امارات از طریق عناصر وابسته به اخوان یا گروه های مخالف آنها در راستای ایجاد تغییرات در این کشورها را در دستور کار قرار ندهد.

عبارت‌های این بیانیه نرم است و با مقدمه ای طولانی در مورد مبانی همکاری و با کلمات تکراری مطرح شده است، اما در پایان به اعلام فراخوانی سفرای سه کشور از دوحه ختم شده است.

به گزارش المناز، این بیانیه به عنصری که در تحلیل روابط خلیجی نادیده گرفته شده بود پرداخت، عنصری که در راستای توافقنامه امنیتی خلیجی است و به دنبال بازگرداندن قیمومیت سعودی در داخل شورای همکاری های خلیج فارس است و دقیقا می‌توان گفت این موضوع محور اختلافات بین قطر و عربستان است.

این مقاله در ادامه به دیداری که به صدور بیانیه بین قطر و عربستان سعودی با میانجگری کویت منجر شده، اشاره کرد و نوشت که بنا بر اعلام منابع خلیجی، سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان در این دیدار عصبی به نظر می رسید، وی با نادیده گرفتن برخی عرف دیپلماتیک اتهامات مستقیمی را علیه قطر مطرح کرده و گفت که این کشور امنیت عربستان و مصر را با حمایت از اخوان المسلمین تهدید می کند.


این کشور به پناهگاهی برای تمام کسانی تبدیل شده که اقدام به ضربه زدن به ثبات مصر و کشورهای خلیج فارس می کنند. وی همچنین قطر را به حمایت از حوثی ها متهم کرد. وی که در حضور امیر قطر و کویت و وزرای خارجه کشورهای شورای همکاریها این سخنان را مطرح می‌کرد، لیستی از مجازات ها علیه قطر در صورت پایبند نبودن این کشور به تعهداتش را قرائت کرد، از جمله این مجازات‌ها فراخوان سفرا، بستن مرزهای هوایی به روی این کشور و ممانعت از ورود هواپیماهای قطری به حریم هوایی عربستان و لغو عضویت قطر در شورای همکاری های خلیج فارس و اتحادیه عرب با همراهی مصر بود.

منابع سیاسی نزدیک به سعودی ها شیخ حمد بن خلیفه امیر سابق قطر را مسئول اتفاقات موجود می دانند و معتقدند که وی حتی بعد از عزل مرسی نیز از حمایت از اخوانی ها دست بر نمی‌دارد، این در حالی است که دوحه سیاست سکوت در برابر اقدامات سه کشور را در پیش گرفته است.

قطری‌ها نمی‌خواهند اختلافات به مرحله انفجار برسد، این در حالی است که نمی‌خواهند در برابر دیکته های صورت گرفته تسلیم شوند و دوحه سیاست های معین و روابط خارجی مشخص در راستای سیاست هی منطقه ای و عربی و بین المللی خود ادامه می دهد.

این بیانیه نرمی است که شورای وزیران قطر منتشر کرده و اختلافات را در یک چارچوب مشخص قرار داده است، این بیانیه تاکید کرد: اقدامی که برادران در عربستان سعودی و امارات متحده عربی و بحرین انجام داده اند، ارتباطی با منافع ملت های خلیجی و امنیت و ثبات این کشورها ندارد، بلکه در راستای اختلافات در مورد مسایل خارج از شورای همکاریها است.


تاریخچه اختلافات قطر و عربستان

نکته قابل توجه این است که اختلافات عربستان قطر تنها در مورد عوامل مطرح شده در بیانیه نیست، بلکه اختلافات ریشه‌ای و عمیقی وجود دارد که قدمت آن به سال 1913 باز می گردد، یعنی زمانی که عبدالعزیز موسس پادشاهی سعودی ها در عربستان تصمیم به الحاق قطر به اقلیم شرقی احساء و اشغال این کشور گرفت. عبدالعزیز دو سال بعد با فشارهای انگلیس مجبور به رسمیت شناختن مرزهای قطر شد.

با وجود امضای توافقنامه بین عربستان و قطر در سال 1965، عربستان یک گردان نظامی را برای تسلط بر منطقه مرزی مورد تنازع الخفوس اعزام کرد، بعد از ناکام ماندن کودتای نظامی در قطر در سال 1995، دولت قطر از جزئیات دست داشتن سعودی‌ها در این کودتا با همکاری افراد برخی قبایل پرده برداشت، این کودتای ناکام باعث لغو تابعیت صدها نفر از عناصر قبیله آل مرة و مهاجرت آنها از قطر شد.

دوره های منقطعی از آرامش بین دوحه و ریاض به وجود آمده است، اما چالش شدید و شکاف میان دو کشور در سال 2002 صورت گرفت که در آن شبکه الجزیره قطر برنامه‌ای تلویزیونی از تاریخ عربستان سعودی منتشر کرد که در آن انتقادات صریحی از ملک عبدالزیز داشت. این برنامه باعث فراخواندن حمد صالح الطعیمی سفیر عربستان در دوحه شد، این دوره شش سال ادامه پیدا کرد. روابط بین ریاض و دوحه بعد از سفر شیخ حمد بن خلیفه امیر سابق قطر به عربستان سعودی و دیدار با امیر سلطان ولیعهد اسبق این کشور در مارس 2008 به پایان رسید. در آن زمان عربستان سعودی سفیر جدید در دوحه تعیین کرد.

البته قبل از این مدت قطر ائتلافات گسترده‌ای را با سوریه و ایران و جنبش های مقاومت فلسطین و لبنان ایجاد کرد و توانست به یک بازیگر منطقه‌ای فعال تبدیل شود. این کشور پرونده های آشتی زیادی را در لبنان و یمن و فلسطین و برخی دیگر از کشورهای عربی میزبانی کرد، این در حالی است که عربستان همچنان معتقد بود که حق انحصاری مدیریت سیاست خارجی کشورهای خلیج فارس را در اختیار دارد.

اختلافات میان ریاض و دوحه طولی نکشید که بار دیگر در پی حمله رژیم صهیونیستی به نوار غزه در دسامبر 2008 و ژانویه 2009 بار دیگر روابط بین دو طرف به حالت انفجار رسید. قطر سعی در برگزاری نشست فوق العاده سران عرب برای ارائه موضع مشترک عربی و فشار بر شورای امنیت برای اجبار اسرائیلی ها به توقف جنگ غزه داشت، اما عربستان سعودی این نشست را تحریم کرد.



در می سال 2010 روابط بین دو کشور بهبود پیدا کرد و امیر سابق قطر درخواست ملک عبدالله برای عفو تعدادی از سعودی‌های متهم به تلاش های کودتاگرانه در سال 1995 را پذیرفت.
 
با آغاز انقلاب های مردمی موسوم به بهار عربی ائتلاف اجباری به سرعت بین قطر و عربستان سعودی و سایر کشورهای خلیج فارس برای مقابله با پیامدهای انقلاب‌ها صورت گرفت، چرا که این انقلاب ها به کشورهای عربی نزدیک شده بود. با آغاز بحران سوریه روابط عربستان و قطر مرحله بی‌سابقه‌ای همکاری و هماهنگی در انجام پروژه حمایت از مخالفان مسلح برای براندازی دولت بشار اسد را به خود دید، این در حالی بود که دولت قطر به صورت هم‌زمان بر خلاف رضایت سعودی‌ها و اماراتی از اخوان المسلمین در مصر حمایت می کرد.

با این وجود دو پرونده خطرناک در تعاملات بین دو کشور همچنان به حالت خود باقی ماند، محور اول در طرف قطر بود که با درز اطلاعات مربوط به تماس تلفنی حمد بن جاسم وزیر خارجه سابق قطر با معمر القذافی صورت گرفت که در ژانویه 2011 در مورد تجزیه عربستان انجام شد. شیخ حمد از طرح مبتنی بر پایان دادن به حاکمیت سعودیها به دست خود آنها پرده برداشت و از دخالت قطر در استان های الشرقیه و قطیف خبر داد. این تماس تلفنی "ملک عبدالله بیچاره" را یک ویترین دانست و تاکید کرد که امیر کنونی عربستان سعود الفیصل است و با تمام شدن دوره وی عربستان به چند منطقه تقسیم خواهد شد.

بن جاسم در این تماس تلفنی دولت سعودی را دولتی پیر دانست و تاکید کرد که آمریکا و انگلیس از وی خواسته‌اند تا گزارشی در مورد اوضاع عربستان سعودی برای آنها تهیه کند، آنها قصد خود را برای براندازی نظام پادشاهی در این کشور اعلا کردند، اما گفتند که از جایگزین احتمالی در این کشور که ممکن است از اسلامگرایان نامطلوب برای غرب باشد، می‌ترسند.

محور دوم اختلافات، اظهارات تحریک آمیز بندر بن سلطان رئیس دستگاه جاسوسی عربستان سعودی بود که "قطر را 300 نفر انسان و یک شبکه تلویزیونی خواند و گفت که این نمی‌تواند یک کشور باشد." این اتفاق زمانی افتاد که عربستان سعودی تصمیم گرفت پرونده سوریه را از قطری‌ها و ترک‌ها بگیرد و در همین راستا کودتای نظامی در مصر را با پوشش مردمی در 30 ژوئن ترتیب داد تا ضربه شدیدی به هم پیمان قطر یعنی اخوان المسلمین وارد کند. به این ترتیب بود که دولت جدید در مصر وارد اختلافات اساسی با قطر شد و آنها را به حمایت از محمد مرسی رئیس جمهور مخلوع مصر و حمایت از اخوانی ها متهم کرد.

به این ترتیب اختلافات عربستان سعودی و قطر ابعاد تازه‌ای به خود گرفته است، بویژه بعد از سخنرانی اخیر شیخ یوسف القرضاوی در نماز جمعه مسجدی در دوحه که بعد از اعتکافی سه هفته ای صورت گرفت و در آن از مواضع امارات در مورد تحولات مصر انتقاد کرد. این سخنرانی عنصر جدید را وارد اختلافات سعودی، قطری کرد. به هر حال تهدیدات عربستان سعودی نتیجه نداده و قطر از سیاست‌های خود در قبال مصر دست برداشت، دوحه اتفاقات این کشور را کودتایی نظامی می‌دانست که از سوی عربستان و امارات مورد حمایت واقع شده و مواضع شیخ یوسف القرضاوی را مطابق با سیاست‌های کلی مقامات قطری می‌دانست.

به این ترتیب بود عربستان سعودی بعلاوه امارات و بحرین اولین تهدید خود علیه قطر را اجرایی کردند و الان منتظر واکنش طرف مقال به درخواست سعودی‌ها در تعهد به وعده های خود هستند، در صورتی که دوحه همچنان به مواضع خود پایبند باشد، این مواضع و مجازات‌ها تشدید خواهد شد. این در حالی است که اطلاعات موجود و بویژه لحن بیانیه شوای وزیران قطر نشان از آن دارد که دوحه قصد عقب نشینی از رویکردهای خود را ندارد.

شکی نیست که قطر در برابر چالش‌های بزرگی قراردارد، البته این کشور همچنان می تواند عناصر قدرت خود را در چندین منطقه به کار گیرد و اختلافات سابق را با دولت‌هایی که قبلا با آنها هم پیمان بوده، حل کند. با این وجود اوضاع سیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی در سایه متغیرات سریع قرار دارد که باب احتمال های زیادی را فراهم می کند.


تلاش کویت برای میانجگری

مرزوق الغانم رئیس مجلس امت کویت در اظهاراتی تاکید کرد که امیدوار است، صباح الصباح امیر این کشور بتواند شکاف وجود بین کشورهای خلیجی فارس شامل عربستان و امارات و بحرین با قطر را بعد از فراخوانی سفرای این کشورها از بین ببرد. خبرگزاری کویت با اعلام این مطلب تاکید کرد که امیر این کشور می تواند مانند گذشته در نزدیک کردن دیدگاه‌ها موفق باشد و این موضوع را در سریعترین زمان ممکن حل و فصل نماید.

وی با ابراز نگرانی از اقدام سه کشور در فراخوانی سفرا از قطر ابراز امیدواری کرد که این موضوع در برگزاری نشست سران عربی آینده در کویت تاثیر منفی نگذارد، چرا که این نشست فرصتی برای تقریب دیدگاه‌ها و پر کردن شکاف‌هاست.

از سوی دیگر بدر عبدالعاطی سخنگوی وزارت خارجه مصر نیز با اعلام اینکه سفیر این کشور در قطر از سه هفته پیش در قاهره است، تاکید کرد که مصر نیز بعد از فراخوان سفرای عربستان، بحرین و امارات، این موضوع را بررسی می کند.