در این گزارش نگاهی گذرا به کارنامه این 53 کابینه رژیم پهلوی دوم خواهیم داشت. همچنین این وعده را به مخاطبان باشگاه خبرنگاران خواهیم داد که در روزهای آتی به طور مفصل به بررسی اقدامات 22 نخست وزیر رژیم پهلوی دوم بپردازیم.

از فروغی تا ساعد
 
در 25 شهریور 1320 در حالیکه ایران تحت اشغال قوای بیگانه قرار داشت و در نتیجه بی‌کفایتی‌های رضاخان سیستم دفاعی و معیشتی کشور نابود شده بود، "فروغی" از رجال متنفذ "دربار پهلوی" با مشورت انگلیسی‌ها، محمدرضای 22 ساله را به جای پدرش به تخت سلطنت نشاند.

 
سیاست آن زمان انگلیس در جهتی اتخاذ شده بود که ایران به عنوان پلی برای پیروزی در جنگ جهانی دوم قرار گیرد، لذا "سر ریدر بولارد" سفیر انگلیس در ایران تلاش داشت تا یک شاه جوان، بی‌تجربه و مطیع را در ایران حاکم کند تا از این طریق بتواند سیاست انگلیس در منطقه را پیاده کند.
 
محمدرضای جوان در ابتدای کار، قدرت چندانی نداشت و نقش یک پادشاه تشریفاتی را ایفا می‌کرد و امور اصلی برعهده فروغی بود.
 
فروغی که از مبلغان فرهنگ غرب و فراماسونری در ایران محسوب می‌شد، پس از امضای "پیمان اتحاد" با دول انگلیس، شوروی و خرج دارایی‌های کشور برای قوای متجاوز، در اسفند 1320 از نخست وزیری استعفا کرد.
 
پس از استعفای جنجال‌برانگیز فروغی، در حالی که محافل سیاسی و مطبوعاتی کشور، انتظار نخست وزیر شدن "قوام" را داشتند، به یکباره نام "علی سهیلی" به عنوان نخست وزیر مطرح شد. سهیلی در کابینه فروغی عهده دار سمت وزارت خارجه بود.

 
سهیلی پس از حدود 6 ماه تکیه بر کرسی نخست وزیری در حالی که از سوالات پی در پی نمایندگان مجلس به ستوه آمده بود، در هشتم مرداد 1321 به مجلس رفت و در نطقی مفصل کناره گیری خود را از نخست وزیری اعلام کرد.
 
درمرداد 1321 کاخ نخست وزیری ایران شاهد حضور مردی بود که در دوران رضا شاه، مغضوب وی بود. "احمد قوام" پس از 18سال بار دیگر عهده دار سمت نخست وزیری شد و سومین نخست وزیر پهلوی دوم لقب گرفت.
 
پس از آنکه در بهمن 1321 قوام به دلیل عدم همکاری مجلس از سمت نخست وزیری استفعا کرد، سهیلی بار دیگر تا بهمن 1322 عهده دار نخست وزیری شد، تا آنکه در فروردین 1323 ، "محمد ساعد" رئیس الوزرا ایران شد، ساعد که به واسطه دوستی با روس‌ها به کرسی نخست وزیری تکیه زده بود در آبان 1323 به دلیل معطل گذاشتن درخواست شوروی مبنی بر کشف و استخراج نفت در مناطق شمالی ایران، استعفا کرد.

دولت‌های مستعجل
 
در آبان 1323 پس از آنکه "مصدق" از برتن کردن خرقه نخست‌وزیری امتناع کرد، خواهرزاده او یعنی "مرتضی قلی بیات" با رای شکننده نمایندگان مجلس به این سمت نائل شد. کابینه "قلی بیات" 5 ماه بیشتر دوام نیاورد و پس از او "ابراهیم حکیمی" مسئول تشکیل کابینه شد.
 
حکیمی که از بازماندگان مشروطه بود، حدود یک ماه دولت را چرخاند و سپس در خرداد 1324 جای خود را به "محسن صدر" داد.
 
سوال نمایندگان مجلس در باب خرید اموال مستعمل ارتش آمریکا به قیمت گزاف موجب شد تا عمر کابینه صدر به چهار ماه هم نرسد و بار دیگر حکیمی مامور تشکیل کابینه شود.
 
8 بهمن 1324 تاریخی است که بار دیگر "قوام" به نخست وزیری می‌رسد، بحران آذربایجان شاه جوان را بسیار ترسانده است و تنها سیاستمدار کارکشته‌ای چون قوام می‌تواند این بحران را فیصله دهد.

 
 

قرارداد نفتی، دولت‌ها را قربانی می‌کند 
 
در آبان 1327، بار دیگر"محمد ساعد" بر سریر نخست وزیری جلوس کرد و استرداد اراضی ایران که مورد مداخله دیگران واقع شده بود را در راس برنامه‌هایش قرار داد. پیچ و خم‌های قرارداد نفت، موسوم به "گس- گلشائیان" دولت ساعد را زمین‌گیر کرد و در نتیجه "رجبعلی منصور" جایگزین وی شد. بازگشت آیت‌الله کاشانی از لبنان و نیرومند‌تر شدن مصدق سبب شد تا کابینه منصور هم قربانی قرارداد نفتی منعقد شده با انگلیس شود.

 
 در تیر 1329، سردار فاتح آذربایجان یعنی"رزم‌آرا" به سمت نخست وزیری نائل شد.  وی که تمام نیروی کابینه خود را صرف به سرانجام رساندن قرار داد نفت کرده بود، پس از آنکه در مجلس شورای ملی به ملت ایران توهین کرد، توسط اعضای فدائیان اسلام ترور شد.

سرانجام مصدق ردای نخست‌وزیری را بر تن می‌کند
 
در اسفند 1329، "حسین علا" که بعنوان سفیر ایران در آمریکا برای تامین منافع نفتی واشنگتن، رشوه‌های هنگفتی را از سران کاخ سفید دریافت کرده بود، به مقام نخست‌وزیری رسید. دولت "علا" کمتر از یک ماه دوام آورد و " محمد مصدق" رئیس قدرتمند کمیسیون نفت مجلس، هشتاد و سومین کابینه مشروطه را در تاریخ 8 اردیبهشت 1330، تشکیل داد. حوادث دوران نخست وزیری مصدق بسیار مفضل و مطول است.


ملی کردن صنعت نفت، اعمال سیاست خلع ید، کاستن از قدرت دربار، طرح دعاوی نفتی ایران و انگلیس در دادگاه لاهه و ابراز تمایل اجباری به آمریکایی‌ها و توده‌ای‌ها تنها سرفصل‌هایی از حوادث دوران مصدق است. مصدق در 27 تیر 1331، پس از استنکاف شاه از سپردن وزارت جنگ به او، از سمت نخست وزیری استعفا کرد، اما پس از قیام سی تیر، پس از سه روز بار دیگر عهده‌دار سمت نخست‌وزیری شد.  
 
کودتای 28 مرداد 1332، که دسیسه‌ای طراحی‌شده از سوی سرویس‌های جاسوسی آمریکا و انگلیس بود، موجبات سقوط دولت مصدق را فراهم آورد.  
 
"فضل الله زاهدی"، " حسین علا"، "منوچهر اقبال" و "جعفر شریف امامی"، رجالی بودند که به ترتیب از مرداد 1332 تا اردیبهشت 1340،‌ عهده دار سمت نخست وزیری بودند.

امینی و اصلاحاتش که حسادت شاه را برانگیخته بود

 
در دومین ماه از سال 1340، "علی امینی که یک قاجار‌زاده بود با فشار "کندی" رئیس جمهور آمریکا به شاه ایران تحمیل شد. برنامه‌ها و اصلاحات اقتصادی و ارضی امینی، خواب را از چشمان شاه مستبد ربوده بود. شاه که دیگر طاقت امینی را نداشت به آمریکا رفت و پس از دست‌بوسی کندی، حکم اخراج امینی را گرفت و شادمان به کشور بازگشت.

"علم"، "منصور"، "هویدا"، نوکران حلقه به گوش دربار پهلوی
 
شاه مستبد در تیر 1341، "اسد الله علم" نوکر حلقه به گوش خود را برای اجرای هرچه بهتر اصلاحات آمریکایی پسند به نخست وزیری منصوب کرد. "لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی" و رفراندوم "اصول شش‌گانه" موسوم به "انقلاب سفید" و حمله به مدرسه فیضیه قم و سرکوب قیام مردم تهران در 15 خرداد از جمله اقدامات "علم" در بیش از یک سال نخست وزیری بود.  
 
 در آخرین روزهای سال 42، "حسنعلی منصور" مامور تشکیل کابینه شد. در دولت منصور لایحه ننگین "کاپیتولاسیون" به تصویب رسید و پس از افشاگری‌های امام خمینی(ره) منصور در آبان 1343، دستور حمله به خانه امام خمینی ‌(ره) و تبعید ایشان به ترکیه را صادر کرد. منصور در اول بهمن 1343 در حالیکه عازم بهارستان بود توسط "محمد بخارائی" از پیروان فدائیان اسلام، ترور شد.  
 
 پس از کشته شدن منصور، باجناق او یعنی " امیر عباس هویدا" بر کرسی نخست وزیری تکیه زد. هویدا فرزند "میرزا رضا" از حواریون "عباس افندی"بود و به فرقه ضاله بهائیت گرایش داشت. 

 
هویدا با دست‌بوسی‌ها و سینه چاکی‌های مکرر خود توانست 13 سال در سمت نخست وزیری باقی بماند و هفت کابینه را تشکیل دهد. برگزای جشن‌های 2500 ساله و تغییر تاریخ رسمی کشور را شاید بتوان مهم‌ترین اتفاقات دوران نخست وزیری هویدا دانست.

آخرین ترکش‌های رژیم شاه، "آموزگار"، "شریف امامی"، "ازهاری"، "بختیار"
 
درمرداد 1356، شاه با فشار کارتر دموکرات، "جمشید آموزگار" را برای ایجاد فضای باز سیاسی به نخست وزیری رساند. دولت آموزگار، یک سال بیشتر دوام نیاورد و در شهریور 1357، در حالی که مردم طی تظاهرات متعدد، خواستار سرنگونی رژیم پهلوی و برقرار حکومت جمهوری اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) بودند، "شریف امامی" بار دیگر به سمت نخست وزیری رسید.  
 
شریف امامی سعی داشت تا خود را مومن و مذهبی جلوه دهد تا به این ترتیب مسیر انقلاب اسلامی ایران را منحرف کند، اما امام خمینی(ره) با هوشیاری، ضمن تاکید بر نیرنگ بازی رژیم، خواهان ادامه مبارزه تا سرنگونی شاه شدند.

 کشتار هزاران نفر از مردم در روز 17 شهریور 1357، که به جمعه سیاه معروف است، لکه ننگی بر دوران صدارت شریف امامی است.
 
ناتوانی" شریف امامی" در مهار امواج خروش انقلابی مردم، موجب شد تا شاه، رئیس ستاد کل ارتش یعنی" سپهد ازهاری" را مامور تشکیل کابینه کند.
 
تظاهرات میلیونی مردم در تاسوعا و عاشورا سال 57، چنان وحشتی دل ازهاری ایجاد کرد که وی نتوانست بیش از دو ماه ردای نخست وزیری را بر تن نگه دارد و در دی 57، جای خود را به "شاپور بختیار" داد.  
 
بختیار که از حمایت برخی منتقدان شاه همچون "امینی" و "صدیقی" بهره مند بود، تلاش داشت تا به هر ترفندی کشتی به گل نشسته پهلوی را به ساحل آرامش برساند. 

 
امام خمینی(ره) طی سخنانی در پاریس، دولت بختیار را غیرقانونی اعلام می‌کند و همین فرمایش امام(ره) موجب می‌شود تا مردم در شعارهای خود بختیار را نوکری‌ بی‌اختیار خطاب کنند. فرار شاه خائن در 26 دی و بازگشت شکوهمند امام خمینی(ره) به کشور در 12 بهمن به مثابه آب سردی بر پیکره بی‌جان دولت بختیار بود.

بختیار که خود را مرغ توفان می‌دانست در واپسین روزهای نخست وزیری‌اش به مجلس سنا رفت و از برقراری مجدد حکومت نظامی سخن گفت، غافل از اینکه چند ساعت بعد، امواج رادیویی، صدای انقلاب اسلامی ایران را به گوش جهانیان رساند.

انتهای پبام/