شهرهای مرزی ایران را بشناسیم/8
"درگز" وارث یک تمدن هفت هزار ساله
شهر درگز در گذشته یکی از نقاط مهم باستانی پارت و خراسان بوده و با سابقه درخشان تاریخی ، یک تمدن هفت هزار ساله را با خود به ارث برده است.
به گزارش باشگاه خبرنگاران، "درگز" یا "دره‌گز" یکی از شهرهای استان خراسان رضوی در شمال شرقی ایران است.
درگز از شمال به مرز ایران و ترکمنستان ، از مشرق و جنوب شرقی به مشهد، از جنوب به چناران، از مغرب به قوچان محدود و مختصات آن ۳۷ درجه و ۳۶ دقیقه عرض شمالی و ۵۹ درجه و ۶ دقیقه طول شرقی است.
تاریخچه درگز
شهر درگز، با سابقه درخشان تاریخی، قبلاً به نام ابیورد معروف بوده و در تاریخ فکر و تمدن اسلامی به تعدادی از اندیشمندان و بزرگانی برخورد می‌کنیم که عنوان ابیوردی را با خود داشته‌اند .
شهری که خاوران نام داشته و از مناطق باستانی پارتهای قدیم در خراسان بوده، در ۳ کیلومتری همین شهر آثار و بقایایی موجود است که به پنج هزار سال قبل از میلاد می‌رسد، یعنی سابقه شهرنشینی و مدنی درشهر درگز به حدود هفت هزار سال پیش می‌رسد، یعنی درگز وارث یک تمدن هفت هزار ساله می‌باشد .
شهر و ناحیه درگز از دوران پیش از اسلام تاکنون داراگرد، نسیایا، آپاوارتاکن، باورد، ابیورد، اتک، نسایا، نسا، درون، خاوران و دریجز نامیده می‌شده است .
ناحیه درگز در گذشته یکی از نقاط مهم باستانی پارت و خراسان بود که به موجب قرارداد ننگین آخال ۱۲۶۱ هـ . ش / ۱۸۸۲ م، کناره آباد و تاریخی آن، از تجن تا نزدیکی عشق‌آباد، از ایران جدا شده و جزء ترکمنستان شد .
درباره نامگذاری این شهرستان، تاکنون داوری‌های گوناگونی داده شده ، شماری گفته‌اند چون در این ناحیه بیشه و درخت گز زیادی وجود داشته، به"دره گز "سرشناس شده ، که این نامگذاری درست نیست .
داوری درست‌تر، از سده ۳ پیش از میلاد، یعنی زمان اشکانیان است ، پس از آن که اشکانیان علیه سلوکیان برخاستند، اشک اول ( ارشاک ) در ضمن نبرد کشته شد، ولی برادرش تیرداد به پیروزی رسید و شهری به نام داراگرد، در پارتیای اصلی بنیاد گذارد .
"آپاوارتاکن"، که بعضی آن را پارتیای اصلی و شماری پارتیای ویژه نوشته‌اند، به ناحیه شمال پارت گفته می‌شود، "پیرنیا" بر پایه نوشته‌های تاریخ و جغرافی‌نگاران پیشین، پارت اصلی را کوهستان و دشت کردان در خراسان و اتک را به بیان دیگر بین بیابان مشهد و کویر خوارزم دانسته است .
بنابراین نواحی درگز، بجنورد، اسفراین، قوچان، شیروان و کلات در قلمرو پارت اصلی قرار داشته، "ایزیدورخاراکسیگ که در سده ۳ پ . م می‌زیست، محل شهر دارا را در شمال پارت تعیین کرد و به آن " آپاوارتانن " گفته‌اند .
دایرة المعارف اسلامی، ابیورد را سرزمین نیاکان اشکانی و محل شهر دارا را در آن جا تعیین کرده است . بنابراین بایستی شهر « دارا » در دامنه کوههای درگز قرار داشته باشد.
از آنجا که به گفته "پلوتارکگ و "تائیدهارولد لمب"، نویسنده کتاب قدم به قدم با اسکندر، "دارا" آخرین پادشاه هخامنشی در این ناحیه کشته شده است، اشکانیان نام پایتخت نخستین خود را « داراگرد » نهاده‌اند .
از آنجا که به گفته "پلوتارکگ و "تائیدهارولد لمب"، نویسنده کتاب قدم به قدم با اسکندر، "دارا" آخرین پادشاه هخامنشی در این ناحیه کشته شده است، اشکانیان نام پایتخت نخستین خود را « داراگرد » نهاده‌اند .
" گرد "در روزگار کهن، به معنای شهر بوده، واژگان سیاوش‌گرد، پیروزگرد، بروگرد ( بروجرد )، بیژن‌گرد، خسروگرد و… بیانگر نام سازنده و شهر است و داراگرد یعنی شهر دارا نیز روی همین معنا پدید آمده ، در روزگار ساسانیان تغییرات زیادی در حدوحدود شهرهای این منطقه صورت می‌گیرد و ابیورد که شامل منطقه وسیعی بوده تا دامنه کوههای درگز گسترده و مرکزیت پیدا می‌کند .
حاکم ابیورد را "بهمنه " می‌نامیدند که به صلح تسلیم مسلمانان شد، پس از تسلط اعراب این سرزمین یکی از پایگاه‌های مهم مسلمانان قرار گرفت، بعضی از محققان این چنین اظهار نظر کرده‌اند که در قلعه داراگرد که در زمان ساسانیان مرکز روحانیون زرتشتی و دارای ضرابخانه بوده ، در اواخر قرن اول هجری قمری سکه ضرب شده است .
حدود منطقه ابیورد در این زمان از سرخس تا نسا گسترده بوده ، این سرزمین که در انتهای دشت قراقوم بر سر راه قبایل مختلف مهاجم دشت‌های داخلی آسیا در ابتدای اولین خطه جلگه‌های حاصلخیز خراسان قرار گرفته،بنابر موقعیت طبیعی و نظامی از دیرباز محل کشمکش‌ها و زد و خوردهای اقوام مختلف بوده است .
با سقوط سامانیان دفاع ولایات شمالی ایران در برابر حملات چادر‌نشین‌ها به سستی گرائید و هجوم صحرا‌نشینان آسیای مرکزی به خراسان فزونی گرفت .
به روزگار سلطان محمود غزنوی ترکمانان ( غزان ) به منطقه نسا و ابیورد و درگز هجوم آوردند و در این شهرها سکنی گزیدند و ترکی شدن این نواحی آغاز شد .
محققان محلی دوران سلجوقیان و اوایل خوارزمشاهیان را دوره شکوفایی خاوران ( ابیورد را از قرن ۴ به بعد خاوران می گفتند ) نامیده‌اند، شیخ محمد شهرستانی، انوری ابیوردی، اسعد مهنه یی و … از این سرزمین برخاستند .
به همت اینان خاوران یکی از مراکز علمی شد . به روزگار چنگیز، پسرش " تولی " ابیورد را تصرف کرد و به نهب و تاراج اهالی پرداخت و آن شهر زیبا را که در آن عالمی از عمارات موج می‌زد با خاک یکسان نمود و اکثر مردم را از دم تیغ گذراند .
البته ابیورد در نهضت‌های شیعه که در اواخر دوران بنی‌امیه در سراسر خراسان صورت گرفته بود سهمی بزرگ داشته است و نیز در قیام‌های علیه حکام عباسی در قرن سوم هجری شرکت جستند .
در زمان خلافت هارون ۱۸۵ ق . شخصی به نام ابوالخسیب بر ضد عباسیان و عامل آنان در خراسان قیام کرد و بر ابیورد تسلط پیدا کرد . این شهر با این همه عظمت و زرگی پس از هجوم مغولان و بعد از او تیمور ورونق خود را از دست داد و از اواخر قرن هشتم که شهرها و آبادیهای این منطقه مورد تجاوز و اشغال ازبکان قرار گرفت دوران قدرت آن شروع گردید .
در اوایل عصر افشاری ساختن مسجد بزرگی در مولود آباد ( زادگاه نادر ) و برخی ساختمان‌ها در شهر نشانی از گسترش و رونق درگز می‌باشد، ولی ویرانی‌هایی که ناشی از تهاجمات اقوام همسایه بود، همراه با عدم توجه حکومت مرکزی وخصوصاً جدایی قسمت آباد و تاریخی آن ( با ۹ هزار خانوار جمعیت و ۲۴ شهرک و روستا ) که نام ابیورد را نیز با خود دارد، توانائی‌های این شهر را به فراموشی سپرد . اکنون اندک آثار به جا مانده در شهر درگز مربوط به حاشیه باز یکی از دامنه کوههای هزار مسجد ( درگز فعلی ) می‌باشد .
در حالی‌که آثار تاریخی بی‌نظیری از دوره اشکانیان و دوران اسلامی در آن سوی مرزها قرارگرفته است ، درگز کنونی در سال 1329 تشکیل شد ، این شهرستان در سال 1335 ضمیمه شهرستان قوچان گردید و مجددا در سال 1339 به شهرستان درگز تبدیل شد.
موقعیت جغرافیایی
شهرستان درگز در منطقه مدیترانه‌ای با باران بهاره قرار گرفته و از جمله شهرستان‌هاي شمال استان خراسان است كه بين29.58 تا37.59طول جغرافيايي و 43.37تا 55.36 عرض جغرافيايي واقع شده است .
از شمال به جمهوري تركمنستان و از شرق به شهرستان مشهد ، از جنوب به شهرستان‌هاي چناران و قوچان از غرب به شهرستان قوچان محدود است.
وسعت آن 4194 كيلومتر مربع معادل 4/1 درصد مساحت كل استان است ، ارتفاع آن از سطح دريا 480 متر مي‌باشد، اين شهرستان با جمهوري تركمنستان حدود 25/155 كيلومتر مرز مشترك دارد .
درگز عمدتاً كوهستاني و فقط دشت درگز در ميان رشته كوه‌هاي هزار مسجد پست و هموار است ، دو رودخانه دائمي به نام‌هاي "درونگر"و "حاتم‌قلعه" ( زنگلانلو ) با آبي هر كدام حدود 800 ليتر در ثانيه و دو رودخانه فصلي به نام‌هاي "كال‌شور صداقت" و "گرني" در آن جريان دارند.
اطلاعات جمعیتی
کل جمعیت شهرستان درگز۸۰۳۱۱ نفر می‌باشد، که از این تعداد جمعیت۴۳۷۴۵ نفر شهری و ۳۶۵۶۶نفر روستایی می‌باشند که ۵۵ درصد را جمعیت شهری و ۴۵ درصد را جمعیت روستایی تشکیل می‌دهند.
میزان موالید خام این شهرستان ۱۸٫۴درصد و مرگ خام آن ۶٫۸ درصد بوده و میزان رشد طبیعی جمعیت این شهرستان ۱٫۱ درصد می‌باشد.
میزان تراکم نسبی یا نفر در کیلومترمربع شهرستان ۱۹٫۱۵ می‌باشد. از کل جمعیت شهرستان ۱٫۶ درصد را جمعیت زیر یک سال و ۷٫۵ درصد را جمعیت بالای ۶۵ سال،تشکیل می‌دهند.
آب و هوا
اين منطقه به دليل قرار گرفتن در داخل كوهستان هزار مسجد، داراي آب وهواي سرد كوهستاني است، البته در نواحي پست ،گرم و پوشيده از مراتع و چمنزار است.
مركز شهرستان درگز از آب وهواي گرم ونيمه مرطوبي برخوردار بوده كه بيشترين درجه حرارت در تابستان 38 درجه بالاي صفر وكمترين آن در زمستان 2درجه زير صفر وميزان بارندگي سالانه آن 350 ميلي‌متر مي‌باشد.
تقسیمات کشوری
شهرستان درگز داراي 4 بخش ( مركزي ، چاپشلو ، نوخندان و لطف‌آباد ) 6 دهستان ( تكاب ، قره‌باشلو ، ميانكوه ، ديباج ، درونگر و شهرستانه ) مي‌باشد .
صنایع دستی
مردم درگز در سال 1300 شمسی قسمت عمده‌ای از احتیاجات خود را از قبیل فروشگاه پوشاک و… را تهیه می‌کردند، در زمستان مردان پوستینی یا قبایی که به آن چوخا می‌گویند از پشم گوسفند و موی بز به صورت یک نوع برک زبر و ضخیم می‌بافتند و به تن می‌پوشاندند.
پوستین‌های درگز در خراسان و حتی ایران معروف بوده، اما امروز پوستین‌دوزی رونق خود را از دست داده و شاید تعداد کارگاه‌های آن از 5 مورد تجاوز نکرده باشد.
صنعت قالی‌بافی هنوز در بعضی از روستاها به صورت سنتی ادامه دارد و منبع درآمدی برای خانواده‌ها است.
جاذبه‌های گردشگری و تاریخی درگز
از اماکن دیدنی این شهر می‌توان به ارتفاعات رشته‌کوه "الله‌اکبر" و پارک ملی "تندوره" اشاره کرد، کوههای هزار مسجد، امامزاده سید‌یوسف ، امامزاده محمد دیباج ، آرامگاه صید علیخان درگزی، محوطه باستانی بندیان،دره چلمیر ، تپه خاخیان ، تپه صاحبجان، تپه غازان بیک، دره چرلاق، دره قزلق، روستای گرنی، روستاهای حصار میانکوه، زیارتگاه علی‌بلاغ ، زیارتگاه شاهزاده احمد (باباغازان)، نوروز تپه، پلکان نادری، تپه یوخار، قلعه یارم تپه، پلکان نادری، مقبره علامه شهرستانی، بقعه ابوالمعجن، قدمگاه درگز ، زیارتگاه سید قاضی، سلطان‌بقعه علامه شهرستانی ، محوطه شهر خراب ،غار قزلق، غار شادمینه(شادمهنه) و کتیبه نادری ازدیگر جاذبه‌های این شهرستان است.
در ذیل می‌توانید تصاویر زیبایی از مناظر گردشگری و اماکن تاریخی این شهرستان را مشاهده کنید
امامزاده محمد دیباج
آرامگاه صیدعلیخان درگزی
پارک ملی تندوره
دره چلمیر
رشته کوههای هزار مسجد
ارتفاعات الله‌اکبر
روستای دربندی ژور
مقبره علامه عبدالکریم شهرستانی
بندیان درگز
زیارتگاه علی‌بلاغ
مراسم عروسی در روستای گرنی
قلعه ارغون‌شاه
کتیبه نادری
انتهای پیام/
منبع: درگز بلوگفا
