وضع چگونه است؟

«بین سال‌های ۸۳ تا ۹۰ جریان کاملا یک طرفه‌ای در فضای مجازی فعالیت می‌کرد. در این زمان تقریبا صد درصد فضای مجازی کشور در اختیار دشمنان انقلاب بود، اما امروز شاهد هستیم صدها پایگاه اطلاع‌رسانی بسیج و مدافعان انقلاب در فضای سایبری فعالیت می‌کنند و ده‌ها هزار وبلاگ که به شکل سازمان‌یافته و آموزش‌دیده از دستاوردهای نظام و انقلاب دفاع می‌کنند، در فضای مجازی فعال هستند.» این بخشی از صحبت‌های محمدرضا نقدی، رئیس سازمان بسیج مستضعفین بود که هفته پیش ایراد شد. سردار نقدی از چه چیزی صحبت می‌کند؟ چرا بین سال‌های 1383 تا 1390 جریان کاملا یک طرفه‌ای به قول او حاکم بود و بعد از آن چه اتفاقی افتاد که بسیج در فضای مجازی فعال شد؟

تاریخچه ورود بسیجیان به فضای مجازی

اینترنت در ایران سابقه 20 ساله دارد. سال 1372 بود که ایران به‌عنوان دومین کشور خاورمیانه به شبکه جهانی نت متصل شد. از آن هنگام تا حدود سال 1383 که سردار نقدی به آن اشاره دارد، میزان نفوذ اینترنت در میان کاربران ایرانی حدودا 7 درصد بود.

اینترنت در این دوران بیشتر در اختیار ادارات دولتی و نهادهای حاکمیتی و دانشگاه‌ها بود. بعد از مدتی با گسترش نفوذ اینترنت و نیز ارائه خدمات اینترنت پرسرعت رفته‌رفته میزان کاربران وب افزایش یافت، اما موضوع دیگری مانع ورود بسیجیان به وب بود.

موضوع این بود که بسیجیان و تفکر بسیجی بیش از این‌که به نت به چشم یک فرصت نگاه کند، آن را آسیب می‌پنداشت. آسیب‌ها بیشتر در سه حوزه حفاظت اطلاعات و امنیت داده، مسائل اخلاقی و حضور معاندان نظام در محیط وب دیده می‌شد. با وجود این رفته‌رفته با نفوذ بیشتر وب در جامعه می‌رفت که این تفکر عوض شود که یک حادثه به مثابه کاتالیزوری حضور بسیجیان در فضای مجازی را سرعت بخشید.

حوادثی که بعد از انتخابات سال 1388 اتفاق افتاد، بی‌شک پایه‌ای در فضای مجازی داشت. از وبلاگ و سایت گرفته تا (بخصوص) شبکه‌های اجتماعی چون فیس‌بوک و توئیتر. به نظر می‌رسد در اینجا بود که بسیجیان احساس کردند میدان را به نفع کسانی در تفکر مقابلشان خالی کردند و از این‌رو به تکاپوی فعالیت در این محیط افتادند. اما این فعالیت به چه صورت بود؟

3 سطح ورود بسیجیان به فضای مجازی

نخست این‌که بسیجیان تلاش کردند از همان پلت‌فرم‌های موجود به نفع محتوای مورد اعتقاد و علاقه خود استفاده کنند. به همین منظور به طور خاص به گوگل ریدر، فرند فید و فیسبوک روی آوردند و البته اندکی هم توئیتر را محل فعالیت خود قرار دادند. آنان البته در این راه یک مشکل داشتند.

آیا گذشتن از فیلترینگ این سایت‌ها عملی شرعی و قانونی است؟ پاسخ به این پرسش از سوی مراجع تقلید و مراجع قانونی داده شد. اکثر مراجع حضور در این محیط‌ها را نوعی عمل دوگانه دانستند که حرمت یا حلیت آن بسته به فعالیت دارد. مراجع قانونی اما نظرات متناقضی داشتند، ولی آنچه مورد اقبال بود عدم منع قانونی برای عضویت و دسترسی به این شبکه‌ها بود.

اما مشکلات اینچنینی در کنار نگرانی‌ از حفاظت داده‌های امنیتی در شبکه‌هایی که سرور آنها در خارج از کشور است، باعث شد بسیجیان به سمت تاسیس پلت‌فرم‌های جدیدی هم بروند تا هم فعالیت مجازی باقی بماند و هم آن نگرانی‌ها از بین برود.

شبکه اجتماعی افسران یکی از پلتفرم‌هایی بود که در این چارچوب فعالیت خود را آغاز کرد و حالا در میان خود بسیجیان به محبوبیت نسبی دست پیدا کرده است.

کار سوم بسیجیان برای حضور در فضای مجازی هم کاری بود که سردار نقدی آن را ساماندهی شده می‌داند. آموزش و بسیج نیروها در پایگاه‌ها شروع شد و آنها به حضور در این فضا بخصوص وبلاگ‌سازی و تولید محتوا تشویق شدند. از آن طرف اقداماتی چون خبرگزاری بسیج هم در سطوح عالی اتفاق افتاد و به این شکل سه سطح فعالیت بسیجیان در فضای مجازی برنامه‌ریزی شد.

دو آسیب و پیشنهاد

اما عملکرد بسیجیان در فضای مجازی آسیب‌هایی داشته که در اینجا باید به دو مورد آن اشاره کرد. بی‌شک برطرف کردن این دو آسیب باعث بهتر شدن برآیند این فعالیت‌ها خواهد شد.

نخست این‌که در فعالیت‌های مجازی باید به تفاوت‌ها رسمیت داد و تحمل را چاشنی نظرات کرد. اگر قرار باشد همه مانند هم فکر کنیم فعالیت در فضای مجازی و بخصوص شبکه‌ اجتماعی بی‌معنا می‌شود. در این صورت حتما مخاطبان هم کمتر خواهند بود. بنابراین بهتر است فضا برای همه تفکرات در دل مجموعه بسیج آماده شود و کم‌کم زمینه برای حضور دیگران فراهم شود تا بتوان در بستر گفت‌وگو، نتیجه بهتری گرفت.

مساله دوم هم وابستگی به نهادهای حکومتی است. به نظر می‌رسد فعالان بسیجی فضای مجازی باید میان حمایت و پشتیبانی از حاکمیت و حکومت جمهوری اسلامی ایران با حاکمیتی و حکومتی شدن فاصله بیندازند.

اگر قرار باشد کاربران فضای مجازی که قاعدتا باید از بدنه مردم و غیردولتی و غیرحاکمیتی باشند همان سخنان مسئولان را تکرار کنند، ممکن است نقد درون گفتمانی که یکی از موارد اندیشه‌ای رهبر معظم انقلاب است به فراموشی سپرده شود. در این صورت دیگر فضای مجازی فرقی با اداره نخواهد داشت و کم‌کم انگیزه بسیجی جای خود را به وظیفه کارمندی خواهد داد.