به گزارش خبرنگارباشگاه خبرنگاران قم، بحث اختلاف اوقات شرعي مسئله اي است كه براي بسياري از مردم اين سوال را ايجاد مي‌كند كه چرا در بعضي ايام سال، اوقات شرعي در شهرما از منطقه ديگري كه در مجاورت ما است زودتر و گاهي ديرتر است؟ بدين منظور برنامه مجله روز راديو معارف با محمد صالح نجف، مدير مركز مطالعات و پژوهش‌هاي فلكي نجومي وابسته به دفتر حضرت آيت الله سيستاني گفتگويي انجام داده كه اهم مطالب مطرح شده در اين برنامه بدين شرح است:

* سوال اول اين است كه نحوه محاسبه اوقات شرعي چگونه است؟

- محاسبه اوقات شرعي بستگي به روش‌هاي رصدي دارد كه با توجه به پيشرفت‌هايي كه در برنامه‌هاي رصدي و محاسباتي وجود دارد، تعريف‌هايي كه از محاسبه اين اوقات داريم تقريبا بدون اختلاف است و راحت انجام مي گيرد.

در اينجا بايد تعاريفي براي طلوع و غروب آفتاب و هنگام ظهر كرد؛ طلوع زماني كه قرص خورشيد در افق آن منطقه قابل رويت باشد طلوع آفتاب و زماني كه قرص خورشيد در آن منطقه ناپديد مي‌شود، غروب آفتاب است. معناي افق اين است كه امتداد ديد انسان زماني كه از آسمان به زمين مي رسد، مشروط به اينكه مانعي بر سر راه همچون ساختمان هاي بلند يا كوه و... نباشد.

ظهر را نيز با سه روش مي توان تعين كرد اول اينكه خورشيد به سمت الراس برسد؛ سمت الرأس نقطه اي است كه عمود بر سر ناظري است كه در منطقه رصد مي كند. روش دوم زماني است كه خورشيد به نصف النهار (خطوط فرضي كه از قطب شمال به جنوب متصل مي‌شود) آن محل برسد كه طول جغرافيايي منطقه نيز از همين طريق محاسبه مي‌شود و روش سوم زماني است كه سايه شاخصي كه شما در آن محل قرار مي‌دهيد به كوتاه‌ترين مقدار خودش برسد كه البته با توجه به برنامه‌هاي رصدي قابل محاسبه هستند و مشكل محاسباتي در اين زمينه وجود ندارد.

براي تعيين وقت اذان صبح يك تعريف فقهي داريم: فجر صادق و كاذب؛ كه اين نيز براساس تجربه و محاسبات علمي قابل تعيين است و آن زماني است كه در پهناي افق نوري گسترده شود و هر لحظه زيادتر مي‌شود. اين زمان هنگام اذان صبح است.

براي تعيين زمان مغرب بايد حمره مشرقيه را بشناسيم. حمره مشرقيه سرخي‌اي است كه هنگام غروب آفتاب در افق مشرق آن منطقه پديدار مي‌شود. براي تعيين اذان مغرب فقها استنباط‌هاي مختلفي دارند. بعضي از ايشان بر اين عقيده هستند كه هنگاميكه حمره مشرقيه به سمت الراس برسد آن زمان اذان مغرب است و عده‌اي نيز مي‌گويند حمره مشرقيه بايد ناپديد شود. عده اي هم غروب آفتاب را كافي مي‌دانند، ولي احتياط مي‌كنند كه حمره مشرقيه به سمت الراس برسد. لذا هنگام اذان مغرب با توجه به اينكه حمره مشرقيه به سمت الراس برسد و يا از سمت الراس عبور كند، يك اختلاف چند دقيقه‌اي بوجود مي‌آيد. اين هم بر اساس مباني فقهي است و طبيعي است.

*يكي از مخاطبان راديو معارف سوال كرده چه دليلي دارد كه اذان صبح و ظهر كرمان بعد از اذان صبح و ظهر مشهد است ولي اذان مغرب كرمان قبل اذان مغرب مشهد است؟

براي پاسخ به اين سوال لازم است مشخص شود آيا طول روز در هر دو ثابت است يا نيست و ديگر اينكه شهرها در يك افق هستند يا خير؟ لذا بايد گفت زمين كه دور خورشيد مي‌گردد، در طول فصل‌هاي مختلف سال، طول روز و شب اختلاف پيدا مي‌كند كه به خاطر زماني است كه خورشيد در نيمكره شمالي زمين قرار دارد. در واقع گردش زمين در تابستان در نيمكره شمالي به دور خورشيد در طول شهرهايي كه طول جغرافيايي يكساني دارند، هر چه به سمت قطب شمال و شهرهاي شمالي مي رويم طول روز افزايش پيدا مي‌كند و هرچه به سمت جنوب حركت مي‌كنيم طول روز كمتر و در زمستان برعكس است لذا شهرهاي جنوبي‌تر طول روز كوتاهتر است بنابراين بايد اذان صبح آنها ديرتر و اذان مغرب آنها زودتر باشد.

علت ديگر محور زمين است؛ محور زمين در مدار گردش به دور خورشيد عمود نيست و يك ميل جغرافيايي داريم و يك ميل محور زمين كه 23 درجه است با توجه به تعريفي كه از طول روز داشتيم و شهرهايي كه در يك طول جغرافيايي قرار دارند؛ وقتي گردش زمين به دور خورشيد انجام شود و گردش وضعي وانتقالي انجام مي‌گيرد، شاهد هستيم كه شهرهايي كه انحراف آن به طرف خورشيد بيشتر است قاعدتاً بايد آفتاب زودتر طلوع كند. بخاطر اينكه اين ميل و انحرافي كه به طرف خورشيد دارد، زودتر از شهرهاي جنوبي آن بوجود مي‌آيد و نور خورشيد زودتر به آن مي‌رسد و طلوع آفتاب زودتر است. لذا در شهرهايي همچون كرمان و مشهد يا قم و تهران كه نزديك به هم هستند چون تهران شمالي‌تر از قم هست (عرض جغرافيايي) و به خاطر همان انحراف ميل محور زمين نسبت به مدار گردشي، خورشيد بايد زودتر به تهران بتابد. به همين خاطر اذان صبح تهران زودتر از قم مي باشد و براي اذان مغرب هم به اين دليل كه طول روز قم كمتر از تهران است و از طرف ديگر به دليل انحراف محور زمين اذان مغرب همزمان و با اختلاف جزئي است../س