بسته حقوقی برای کسانی که نمی‌خواهند پایشان به دادگاه باز شد
برخی از مردم ترجیح می دهند برای حل اختلافاتشان روشی غیر از دادگاه و شکایت را برگزینند.آنها تلاش می‌کنند اختلاف به‌وجود آمده را از طریق سنت ریش‌سفیدی و میانجیگری در مدتی کوتاه‌تر و البته بدون تشریفات فیصله دهند. اگر می‌خواهید با این روش آشنا شوید این گزارش را تا انتها بخوانید.
به گزارش
مجله شبانه باشگاه
خبرنگاران،بعد از اینکه اختلاف ایجاد شد روش‌های مختلفی برای حل کردن آن وجود دارد. برخی با مراجعه به دادگاه و سپری کردن تشریفات خاص دادرسی که گاهی طولانی و هزینه‌بر هم می‌شود، مشکل را حل می‌کنند و برخی نیز روش ساده‌تری را بر‌می‌گزینند و تلاش می‌کنند اختلاف به‌وجود آمده را از طریق فرآیندهایی مبتنی بر سنت ریش‌سفیدی و میانجیگری در مدتی کوتاه‌تر و البته بدون تشریفات فیصله دهند.
به روش دوم در اصطلاح حقوقی مراجعه به داوری می‌گویند؛ اگر می‌خواهید با این روش آشنا شوید این گزارش حمایت را تا انتها بخوانید.
در ابتدا یادتان باشد علاوه بر مواردی که طرفین یک اختلاف، با اراده و خواست خود یک دعوا را به داوری ارجاع می‌دهند، گاهی ممکن است تصمیم دادگاه هم زمینه حل و فصل یک اختلاف به وسیله داور را فراهم کند؛ بنابراین داوری به اختیاری و اجباری قابل تقسیم است.
داوری اختیاری
زمانی که ما قراردادی را منعقد می‌کنیم می‌توانیم در لابه‌لای آن بندی اضافه کنیم که در صورت به‌وجود آمدن اختلاف، آن را به وسیله داور یا داوران منتخب حل‌وفصل کنیم. علاوه بر این ممکن است در یک قرارداد جداگانه توافق به حل اختلافات از طریق داوری شود.
داوری اجباری
در برخی موارد دادگاه حل یک مساله را با توجه به اوضاع و احوال آن از طریق داوری به مصلحت می‌بیند و موضوع را برای حل اختلاف به داوری ارجاع می‌دهد. این مورد را داوری اجباری نامگذاری کرده‌اند؛ چون طرفین دعوا در این امر هیچ نقشی ندارند.
البته دادن چنین اختیاری به قاضی قابل توجیه نیست به همین دلیل این نوع از داوری فقط در مواردی که قانونگذار مشخص کرده است، مورد استفاده می‌شود. به عنوان مثال در دعاوی طلاق حتما برخی افراد به عنوان حکم و داور در جریان داوری مداخله می‌کنند.
دلایلی که باید به داور مراجعه کرد
مراجعه به داوری شرایط سفت و سختی ندارد و معمولا تشریفات دشواری طی نمی‌شود؛ اما برای اینکه جلوی سوءاستفاده گرفته شود و اشتباهات به حداقل برسد بعضی شرایط برای کسی که اختلاف را به داوری ارجاع می‌دهد و داور پیش‌بینی شده است که هنگام ارجاع اختلاف به داوری باید مورد توجه قرار گیرد.
اولین سوالی که پاسخ به آن اهمیت دارد این است که چرا ما باید به سراغ داوری برویم؟ این امر چند دلیل ساده دارد:
صرفه‌جویی در زمان
رسیدگی در دادگاه‌ها به درازا می‌کشد؛ اما داوران به دو دلیل سریع‌تر به دعوا رسیدگی می‌کنند: ۱- لازم نیست مقررات قانون آیین دادرسی مدنی را رعایت کنند. ۲- مهلت رسیدگی آنها محدود است و باید در مدت معینی رای صادر کنند.
صرفه‌جویی در هزینه
رسیدگی در دادگاه نیازمند صرف هزینه‌های متعددی است. علاوه بر این تلف شدن زمان نیز هزینه‌هایی را بر طرفین دعوا تحمیل می‌کند. هزینه‌های داوری به مراتب کمتر از هزینه‌هایی است که باید با مراجعه به دادگاه بپردازیم.
تصور کنید که شما می‌توانستید قاضی رسیدگی‌کننده به دعوای خود را در دادگاه انتخاب کنید؛ در این صورت حتماً پذیرش رای او برای شما آسان‌تر بود هرچند که آن رای به ضرر شما باشد. در رسیدگی قضایی در دادگاه‌ها این امکان وجود ندارد و منطقی هم نیست؛ اما این موضوع در داوری کاملاً امکان‌پذیر است.
بنابراین داوری که توسط طرفین دعوا انتخاب می‌شود به او اعتماد بیشتری وجود دارد. از طرفی داور هم می‌کوشد تا اصحاب دعوا را به یکدیگر نزدیک سازد و این امر موجب نزدیکی و حسن تفاهم نسبی طرفین می‌شود.
به خاطر داشته باشید شخصی که اختلافی را به داوری ارجاع می‌دهد باید شرایطی داشته و از بلوغ، عقل و اختیار برخوردار باشد تا بتواند موافقت‌نامه داوری را امضا کند. بنابراین روشن است که کودک، مجنون و غیررشید نمی‌تواند اختلافی را به داوری ارجاع دهد.
شرایط داور
در قانون شرایط داور تعیین نشده است بنابراین قاعدتاً هر کسی به عنوان داور می‌تواند انتخاب شود؛ اما قانون اشخاصی را که ممنوع از انتخاب شدن به عنوان داور هستند، مشخص کرده است.
بنابراین هر کسی می‌تواند داور باشد مگر اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی هستند و به حکم قطعی دادگاه یا بر اثر آن از داوری محروم شده‌اند. این افراد کسانی هستند که سن آنها کمتر از 25 سال باشد؛ در دعوا ذی‌نفع باشند؛ با یکی از اصحاب دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند؛ قیم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا هستند؛ خود یا همسرانشان وارث یکی از اصحاب دعوا باشند؛ خود یا همسرانشان یا یکی از اقربای سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داوران با یکی از اصحاب دعوا یا زوجه یا یکی از اقربای نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم دارند؛ یکی از اصحاب دعوا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم با یکی از اصحاب دعوا دارند، در گذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند؛ همچنین کارمندان دولت در حوزه مأموریت آنان.
قرارداد داوری
بسیاری از قراردادهایی که امروز منعقد می‌شود شامل بخشی برای داوری اختلافات احتمالی است. گفتیم که قرارداد داوری ممکن است به صورت جداگانه هم منعقد شود؛ اما آنچه می‌خواهیم به بررسی آن بپردازیم این است که باید در متن این قرارداد چه چیزهایی بنویسیم؟
شرایط قرارداد داوری مثل هر قرارداد دیگری است با این تفاوت که موضوع آن تعهد دو طرف قرارداد بر این موضوع است که اختلاف موجود یا احتمالی آینده را به فرد یا افرادی خارج از دادگاه‌های دادگستری واگذار کنند. هنگام انعقاد چنین قراردادی به این نکات دقت کنید:
۱- مورد یا مواردی را که حل اختلاف راجع به آن، به داور ارجاع شده است، در قرارداد شرح دهید.
۲- نام و مشخصات کامل طرفین و داورها را در قرارداد بنویسید. به عنوان مثال نام و نام خانوادگی و سایر توضیحاتی را که نهایتاً موجب رفع هر‌گونه ابهامی در این زمینه می‌شود، در قرارداد منعکس کنید .
۳- تعداد داوران بند دیگری است که بهتر است به قرارداد داوری اضافه کنید. در قانون سقفی برای تعداد داوران تعیین نشده است؛ اما بهتر است که تعداد آنها را سه نفر یا عددی فرد تعیین کنید تا مشکلی در تصمیم‌گیری به وجود نیاید.
تعیین داور
بعد از اینکه تصمیم به ارجاع اختلاف به داوری گرفته شد گام بزرگ دیگری که باید دو طرف بردارند تعیین داور است. شما می‌توانید یکی از راه‌هایی را که در ادامه توضیح داده می‌شود، برای تعیین داور انتخاب کنید:
۱- تعیین داور توسط اصحاب دعوا: منطقی‌ترین راه این است که دو طرف داور یا داوران خود را قبل یا بعد از بروز اختلاف تعیین کنند. تعیین داور توسط اصحاب دعوا ممکن است در موافقت‌نامه داوری یا در توافق جداگانه‌ای انجام شود و نیز می‌توانند به طور ضمنی مورد توافق قرار گیرد.
۲- تعیین داور توسط شخص ثالث: ممکن است دو طرف توافقنامه داوری شخص معتمدی را انتخاب و وظیفه تعیین داور را به او محول کنند. این شخص ممکن است حقیقی یا حقوقی باشد. یعنی حتی می‌توان وظیفه تعیین داور را به یک شرکت یا سازمان داد.
شخص ثالثی که داور را تعیین می‌کند باید تمامی شرایطی را که طرفین در موافقت‌نامه داوری برای تعیین داور مقرر داشته‌اند، رعایت کند و مقررات مربوط به ممنوعیت از داوری را نیز مورد توجه قرار دهد.
۳- تعیین داور توسط دادگاه: معمولا زمانی که داور یا داوران به هیچ یک از دو طریق بالا تعیین نمی‌شوند، دادگاه کار تعیین داور را بر عهده می‌گیرد؛ اما ممکن است طرفین این وظیفه را صریحا به دادگاه واگذار کنند؛ بنابراین چند روش در این خصوص وجود دارد:
واگذاری صریح طرفین: ماده 455 قانون آیین دادرسی مدنی در کلیه موارد رجوع به داور، به طرفین اجازه داده است که به انتخاب داور یا داوران بپردازند.
توافق نکردن طرفین در تعیین داور: زمانی که دو طرف متعهد شده‌اند که شخصی را به عنوان داور تعیین کنند اما به این تعهد خود عمل نکردند، هر یک از طرفین می‌توانند شخصی را به عنوان داور تعیین و به وسیله اظهارنامه به طرف مقابل اعلام دارد و از او بخواهد که نظر خود را در مورد داور واحد ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه اعلام کند. اگر در مهلت مقرر اقدامی به عمل نیاید ذی‌نفع می‌تواند برای تعیین داور به دادگاه مراجعه کند.
تعیین جانشین داور ممتنع: منظور ما از داور ممتنع داوری است که از داوری امتناع کرده است، خواه استعفا داده یا دو بار پشت سر هم در جلسه دادرسی حاضر نشده است یا اینکه حاضر شده و از رای دادن خودداری می‌کند. در چنین وضعی اگر بین دو داور دیگر در صدور رای اختلاف حاصل شود دادگاه به جای داور مزبور ظرف ده روز داور دیگری را به قید قرعه انتخاب می‌کند.
خودداری شخص ثالث از تعیین داور: گفتیم که یکی از راه‌های تعیین داور این است که شخص ثالثی که مورد اعتماد است را مأمور این کار کنیم؛ اما این کار دردسرهایی هم دارد مثلا ممکن است شخص ثالث این تکلیف خود را انجام ندهد؛ در این صورت هر یک از طرفین می‌توانند شخصی را به عنوان داور تعیین و به وسیله اظهارنامه به طرف مقابل اعلام دارد و از او بخواهد که نظر خود را در مورد داور واحد ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه اعلام کند. اگر در مهلت مقرر اقدامی به عمل نیاید ذی‌نفع می‌تواند برای تعیین داور به دادگاه مراجعه کند.
به روش دوم در اصطلاح حقوقی مراجعه به داوری می‌گویند؛ اگر می‌خواهید با این روش آشنا شوید این گزارش حمایت را تا انتها بخوانید.
در ابتدا یادتان باشد علاوه بر مواردی که طرفین یک اختلاف، با اراده و خواست خود یک دعوا را به داوری ارجاع می‌دهند، گاهی ممکن است تصمیم دادگاه هم زمینه حل و فصل یک اختلاف به وسیله داور را فراهم کند؛ بنابراین داوری به اختیاری و اجباری قابل تقسیم است.
داوری اختیاری
زمانی که ما قراردادی را منعقد می‌کنیم می‌توانیم در لابه‌لای آن بندی اضافه کنیم که در صورت به‌وجود آمدن اختلاف، آن را به وسیله داور یا داوران منتخب حل‌وفصل کنیم. علاوه بر این ممکن است در یک قرارداد جداگانه توافق به حل اختلافات از طریق داوری شود.
داوری اجباری
در برخی موارد دادگاه حل یک مساله را با توجه به اوضاع و احوال آن از طریق داوری به مصلحت می‌بیند و موضوع را برای حل اختلاف به داوری ارجاع می‌دهد. این مورد را داوری اجباری نامگذاری کرده‌اند؛ چون طرفین دعوا در این امر هیچ نقشی ندارند.
البته دادن چنین اختیاری به قاضی قابل توجیه نیست به همین دلیل این نوع از داوری فقط در مواردی که قانونگذار مشخص کرده است، مورد استفاده می‌شود. به عنوان مثال در دعاوی طلاق حتما برخی افراد به عنوان حکم و داور در جریان داوری مداخله می‌کنند.
دلایلی که باید به داور مراجعه کرد
مراجعه به داوری شرایط سفت و سختی ندارد و معمولا تشریفات دشواری طی نمی‌شود؛ اما برای اینکه جلوی سوءاستفاده گرفته شود و اشتباهات به حداقل برسد بعضی شرایط برای کسی که اختلاف را به داوری ارجاع می‌دهد و داور پیش‌بینی شده است که هنگام ارجاع اختلاف به داوری باید مورد توجه قرار گیرد.
اولین سوالی که پاسخ به آن اهمیت دارد این است که چرا ما باید به سراغ داوری برویم؟ این امر چند دلیل ساده دارد:
صرفه‌جویی در زمان
رسیدگی در دادگاه‌ها به درازا می‌کشد؛ اما داوران به دو دلیل سریع‌تر به دعوا رسیدگی می‌کنند: ۱- لازم نیست مقررات قانون آیین دادرسی مدنی را رعایت کنند. ۲- مهلت رسیدگی آنها محدود است و باید در مدت معینی رای صادر کنند.
صرفه‌جویی در هزینه
رسیدگی در دادگاه نیازمند صرف هزینه‌های متعددی است. علاوه بر این تلف شدن زمان نیز هزینه‌هایی را بر طرفین دعوا تحمیل می‌کند. هزینه‌های داوری به مراتب کمتر از هزینه‌هایی است که باید با مراجعه به دادگاه بپردازیم.
تصور کنید که شما می‌توانستید قاضی رسیدگی‌کننده به دعوای خود را در دادگاه انتخاب کنید؛ در این صورت حتماً پذیرش رای او برای شما آسان‌تر بود هرچند که آن رای به ضرر شما باشد. در رسیدگی قضایی در دادگاه‌ها این امکان وجود ندارد و منطقی هم نیست؛ اما این موضوع در داوری کاملاً امکان‌پذیر است.
بنابراین داوری که توسط طرفین دعوا انتخاب می‌شود به او اعتماد بیشتری وجود دارد. از طرفی داور هم می‌کوشد تا اصحاب دعوا را به یکدیگر نزدیک سازد و این امر موجب نزدیکی و حسن تفاهم نسبی طرفین می‌شود.
به خاطر داشته باشید شخصی که اختلافی را به داوری ارجاع می‌دهد باید شرایطی داشته و از بلوغ، عقل و اختیار برخوردار باشد تا بتواند موافقت‌نامه داوری را امضا کند. بنابراین روشن است که کودک، مجنون و غیررشید نمی‌تواند اختلافی را به داوری ارجاع دهد.
شرایط داور
در قانون شرایط داور تعیین نشده است بنابراین قاعدتاً هر کسی به عنوان داور می‌تواند انتخاب شود؛ اما قانون اشخاصی را که ممنوع از انتخاب شدن به عنوان داور هستند، مشخص کرده است.
بنابراین هر کسی می‌تواند داور باشد مگر اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی هستند و به حکم قطعی دادگاه یا بر اثر آن از داوری محروم شده‌اند. این افراد کسانی هستند که سن آنها کمتر از 25 سال باشد؛ در دعوا ذی‌نفع باشند؛ با یکی از اصحاب دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند؛ قیم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا هستند؛ خود یا همسرانشان وارث یکی از اصحاب دعوا باشند؛ خود یا همسرانشان یا یکی از اقربای سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داوران با یکی از اصحاب دعوا یا زوجه یا یکی از اقربای نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم دارند؛ یکی از اصحاب دعوا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم با یکی از اصحاب دعوا دارند، در گذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند؛ همچنین کارمندان دولت در حوزه مأموریت آنان.
قرارداد داوری
بسیاری از قراردادهایی که امروز منعقد می‌شود شامل بخشی برای داوری اختلافات احتمالی است. گفتیم که قرارداد داوری ممکن است به صورت جداگانه هم منعقد شود؛ اما آنچه می‌خواهیم به بررسی آن بپردازیم این است که باید در متن این قرارداد چه چیزهایی بنویسیم؟
شرایط قرارداد داوری مثل هر قرارداد دیگری است با این تفاوت که موضوع آن تعهد دو طرف قرارداد بر این موضوع است که اختلاف موجود یا احتمالی آینده را به فرد یا افرادی خارج از دادگاه‌های دادگستری واگذار کنند. هنگام انعقاد چنین قراردادی به این نکات دقت کنید:
۱- مورد یا مواردی را که حل اختلاف راجع به آن، به داور ارجاع شده است، در قرارداد شرح دهید.
۲- نام و مشخصات کامل طرفین و داورها را در قرارداد بنویسید. به عنوان مثال نام و نام خانوادگی و سایر توضیحاتی را که نهایتاً موجب رفع هر‌گونه ابهامی در این زمینه می‌شود، در قرارداد منعکس کنید .
۳- تعداد داوران بند دیگری است که بهتر است به قرارداد داوری اضافه کنید. در قانون سقفی برای تعداد داوران تعیین نشده است؛ اما بهتر است که تعداد آنها را سه نفر یا عددی فرد تعیین کنید تا مشکلی در تصمیم‌گیری به وجود نیاید.
تعیین داور
بعد از اینکه تصمیم به ارجاع اختلاف به داوری گرفته شد گام بزرگ دیگری که باید دو طرف بردارند تعیین داور است. شما می‌توانید یکی از راه‌هایی را که در ادامه توضیح داده می‌شود، برای تعیین داور انتخاب کنید:
۱- تعیین داور توسط اصحاب دعوا: منطقی‌ترین راه این است که دو طرف داور یا داوران خود را قبل یا بعد از بروز اختلاف تعیین کنند. تعیین داور توسط اصحاب دعوا ممکن است در موافقت‌نامه داوری یا در توافق جداگانه‌ای انجام شود و نیز می‌توانند به طور ضمنی مورد توافق قرار گیرد.
۲- تعیین داور توسط شخص ثالث: ممکن است دو طرف توافقنامه داوری شخص معتمدی را انتخاب و وظیفه تعیین داور را به او محول کنند. این شخص ممکن است حقیقی یا حقوقی باشد. یعنی حتی می‌توان وظیفه تعیین داور را به یک شرکت یا سازمان داد.
شخص ثالثی که داور را تعیین می‌کند باید تمامی شرایطی را که طرفین در موافقت‌نامه داوری برای تعیین داور مقرر داشته‌اند، رعایت کند و مقررات مربوط به ممنوعیت از داوری را نیز مورد توجه قرار دهد.
۳- تعیین داور توسط دادگاه: معمولا زمانی که داور یا داوران به هیچ یک از دو طریق بالا تعیین نمی‌شوند، دادگاه کار تعیین داور را بر عهده می‌گیرد؛ اما ممکن است طرفین این وظیفه را صریحا به دادگاه واگذار کنند؛ بنابراین چند روش در این خصوص وجود دارد:
واگذاری صریح طرفین: ماده 455 قانون آیین دادرسی مدنی در کلیه موارد رجوع به داور، به طرفین اجازه داده است که به انتخاب داور یا داوران بپردازند.
توافق نکردن طرفین در تعیین داور: زمانی که دو طرف متعهد شده‌اند که شخصی را به عنوان داور تعیین کنند اما به این تعهد خود عمل نکردند، هر یک از طرفین می‌توانند شخصی را به عنوان داور تعیین و به وسیله اظهارنامه به طرف مقابل اعلام دارد و از او بخواهد که نظر خود را در مورد داور واحد ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه اعلام کند. اگر در مهلت مقرر اقدامی به عمل نیاید ذی‌نفع می‌تواند برای تعیین داور به دادگاه مراجعه کند.
تعیین جانشین داور ممتنع: منظور ما از داور ممتنع داوری است که از داوری امتناع کرده است، خواه استعفا داده یا دو بار پشت سر هم در جلسه دادرسی حاضر نشده است یا اینکه حاضر شده و از رای دادن خودداری می‌کند. در چنین وضعی اگر بین دو داور دیگر در صدور رای اختلاف حاصل شود دادگاه به جای داور مزبور ظرف ده روز داور دیگری را به قید قرعه انتخاب می‌کند.
خودداری شخص ثالث از تعیین داور: گفتیم که یکی از راه‌های تعیین داور این است که شخص ثالثی که مورد اعتماد است را مأمور این کار کنیم؛ اما این کار دردسرهایی هم دارد مثلا ممکن است شخص ثالث این تکلیف خود را انجام ندهد؛ در این صورت هر یک از طرفین می‌توانند شخصی را به عنوان داور تعیین و به وسیله اظهارنامه به طرف مقابل اعلام دارد و از او بخواهد که نظر خود را در مورد داور واحد ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه اعلام کند. اگر در مهلت مقرر اقدامی به عمل نیاید ذی‌نفع می‌تواند برای تعیین داور به دادگاه مراجعه کند.
