به گزارش  گرو ه استان هاي باشگاه خبرنگاران   ، زاهدان سردترين و ايرانشهر گرم‌ترين شهرهای  استان است. نوسانات رطوبت، وجود بادهاي موسمی همچون بادهاي معروف به "صد و  بيست روزه" و "باد هفتم" يا "گاوكش" و ريزش جوي و اختلاف دما در 24 ساعت به  استثنای نواحي معتدل سواحل درياي عمان، شرايط خاص اقليمي، پوشش گياهي،  جانوري، مناظر بديعي را به وجود آورده است.

بنا بر اين گزارش  : وسعت آن 187052 كيلومتر مربع، سيستان 15197 كيلومترمربع و بلوچستان 172305  كيلومتر مربع است. اين استان بيش از 11% از وسعت كل كشور را در بر مي‌گيرد و  از شمال به استان خراسان، از غرب به استان كرمان و هرمزگان و از جنوب به  درياي عمان، از مشرق با افغانستان و پاكستان محدود است.كوه‌هاي سيستان و  بلوچستان جزء رشته‌ي كوه‌هاي مركزي ايران است، بلندترين نقطه‌ي آن در كوه  تفتان داراي 4042 متر ارتفاع و پست‌ترين منطقه آن در كناره‌هاي درياي عمان  قرار گرفته و شامل ناهمواري‌هاي مشرق چاله لوت و ارتفاعات ديواره شرقي چاله  جازموريان است.پهنای كوهستان از شمال به جنوب افزايش مي‌يابد و در فاصله  ايرانشهر، كوهک، شامل دو قسمت كوه‌های سيستان و كوه‌های بلوچستان به  بيشترين حد می‌رسد.

مساجد استان زاهدان از لحاظ گردشگري

در اين گزارش آمده است: مسجد فيض الرحمان در منطقه شيرآباد زاهدان واقع در خيابان مجديه  داخل كوچه شماره 9 در شمال شرقي قبرستان محلي است. اين مسجد با نقشه مستطيل  شكل با خشت خام اجرا گرديده و شامل يک فضاي كاملاً سرپوشيده مي باشد كه  پوشش هاي ضربي آن بر روي 12 ستون مستطيل شكل اجرا شده كه هر چهارستون آن  تشكيل يک چهارطاقي هلالي و سقف ضربي چهار ترک را داده و شبستاني ستوندار و  سرپوشيده را پديد آورده اند در حد فاصل هردوستون در ضلع جنوبي براي تامين  نور كافي فضاي مسجد پنجره هايي تعبيه شده است و همچنين در ضلع غربي كه پوشش  قسمتي از سقف درآن استوار است طاقچه هايي جهت گذاشتن كتابهاي قرآن و يا  چراغ تعبيه گرديده است و همچنين در حد فاصل دوستون وسطي شبستان ودر وسط  ضلع  غربي محراب ساده مسجد با سقف گنبدي قرار گرفته است وروديهاي شبستان  مسجد در ضلع شرقي مابين ستونها بوده است و علاوه برآنها دوپنجره ديگر نيز  در طرفين دربها واقع مي باشد و همچنين يک درب چوبي در شمال غربي ضلع شمالي  وجود دارد كه به يک انباري باز مي شود.

 شايان ذکر است :  مسجد  جامع دزک در روستاي دزک، در 3 كيلومتري شرق سراوان واقع شده است . زمان ساخت مسجد مشخص نيست. احتمال داده مي‌شود كه اين مسجد به دوران صفويه  تعلق داشته باشد. مصالح به‌كار رفته در ديوارها و ستون‌ها از خشت و چينه، و  پوشش سقف از فرآورده‌هاي نخل و خرما و گز و كنار است. شامل دو شبستان  تابستاني و زمستاني است. ستون‌هاي آن تا حدودي شبيه ستون‌هاي مسجد تاريخانه  دامغان مي‌باشد. از ويژگي‌هاي اين بنا، علاوه بر نوع تاقچه‌هاي تزئيني و  مقرنس‌هاي ويژه، وجود چله‌خانه‌اي براي معتكفين و عابدين در زيرزمين است.



اين گزارش مي افزايد : مناره  مسجد جامع شهر خاش:به استناد كتيبه آجري، اين مناره در سال 1318 شمسي  ساخته شده و متصل به مسجد جامع اهل تشيع است. اين مناره از نوع استوانه‌اي  مارپيچ و به‌صورت منفرد است. مصالح به‌كار رفته در آن، آجر با ملات ماسه و  آهک و گچ است. مناره مسجد جامع داراي پايه‌اي كوتاه و مدور است كه با  آجرچيني به اشكال مختلف، طرح‌هاي هندسي زيبايي را خلق كرده است.

 

شايان ذکر است : مسجد  شاه علی زاهدان در سال 847 هجری به امر ملک شمس الدین علی ساخته  شده است. از آنچه كه به رضا و رغبت به زیارتگاه اهدا شده، دو لوح حكاكی  شده است كه به اواسط قرن نهم هجری تعلق دارند و حكاكی جالبی بر روی آنها  صورت گرفته است. طبق ترجمه آقای "ا.ج.ایلس" از كارشناسان معروف موزه  ایتالیا یكی از این دو، لوحی است كه نشان می‌دهد بنا توسط فردی از خاندان  ملوک سیستان به نام "شاه علی" احداث شده است و لوح دیگر یادبود وفات  "امیرغیاث الدین محمد كیانی"سر كرده شاخه كوچكی از خاندان ملوک سیستان بود.

خاطر نشان مي شود : مسجد  زرنج زاهدان مورخان ایرانی در دوره اسلامی از مساجدی نام برده‌اند كه محل  تعلیم علوم دینی و ادبی بودند. مثلاً در سیستان یكی از حاكمان عرب به نام  عبدالرحمن بن سمره (سده اول هـ.ق.) مسجد آدینه‌ای ساخت كه حسن بصری عالم  معروف دینی سده اول و دوم مدتی در آنجا سرگرم تدریس و تعلیم مسایل دینی  بود. این مسجد در مقابل زندان شهر زرنج واقع بوده است. مقدسی ضمن توصیف  زرنج می‌گوید: مسجد جامع در آن است و زندان برابر آن، شگفت انگیز ساخته شده  است كه دو آتشگاه (مناره) دارد، یكی كهن و دیگری را با مس پوشیده است و آن  را یعقوب لیث ساخته است.

قلعه هاي زاهدان از لحاظ گردشگري

 ياد آور مي شود : قلعه بمپور در 24 كيلومتري غرب  ايرانشهر، و در جوار شهر بمپور قرار دارد. بمپور يكي از شهرهاي بسيار قديمي  بلوچستان و در مسير لشكر اسكندر مقدوني قرار داشت. اين قلعه از لحاظ  ساختاري تقريباً شبيه به ارگ بم است. قدمت تاريخي آن احتمالاً به دوران  اشكاني و ساساني مي‌رسد. و نيز بقاياي آثار دوره اسلامي در آن ديده مي‌شود . از اين قلعه به‌ صورت مسكوني و دفاعي استفاده مي‌شد. بمپور تا سال 1233  شمسي مركز حكمراني بلوچستان بود و جنگ‌هاي زيادي در آن رخ داده است. مرمت  مجدد آن در دوره قاجاريه توسط حكام محلي صورت گرفته است. در سال 1307 قلعه  به توپ بسته شد و خرابي‌هاي فراواني به‌ بار آمد. قلعه  بدون دروازه و داراي  2 برج است.

اين گزارش مي افزايد :قلعه سب  در روستاي سب، از بخش سيب و  سوران در 45 كيلومتري جنوب غربي شهرستان سراوان قرار دارد. سب در لغت‌نامه  دهخدا به معني محلِ چشمه‌ساران فراوان ياد شده است.از حاكمان قلعه مي‌توان  محمد شاه را نام برد كه نسبش به شاه نعمت الله ولي مي‌رسد. به ‌دليل تصرف  قلعه از طرف حكام وقت كشور در زمان محمد شاه جنگي به مدت نه شبانه روز رخ  داد كه باعث تخريب قسمت‌هايي از حصار و ارگ قلعه شد. در زمان سيد غلام رسول  قلعه مورد بازسازي و استفاده مجدد قرار گرفت.قلعه در دو طبقه ساخته شده و  ديوار آن بيش از 30 متر ارتفاع و حدود 7 متر عرض دارد. قسمت شاه‌نشين با  ارتفاع بيشتري، در بالاي قلعه قرار گرفته و گفته مي‌شود در حصار آن 14 برج و  در ارگ آن 4 برج وجود داشته و در زمان جنگ از بين رفته است. وجود درز  انبساط در ساختمان اصلي قلعه و دسترسي به آب چاه در طبقه فوقاني و وجود  لوله‌هاي سفالي هدايت‌كننده آب و مصالح به كار رفته در آن از قبيل خشت و  كاه‌گل و چوب درخت خرما و درهاي منبت‌كاري و شاه نشين از مشخصات ويژه اين  مجموعه است.

 بر اساس اين گزارش :قلعه مچي در ناحيه حوضدار در 60كيلومتري جنوب‌غربي شهرستان زابل، حدفاصل بين شهر سوخته و تاسوكي و در قسمت  راست جاده زابل-زاهدان قرار گرفته است.اين بنا در عهد صفويه تا قاجاريه،  به ‌عنوان مركز حكمراني خاندان رييسي، از حاكمان محلي بوده از ويژگي‌هاي  معماري اين بنا ايوان و گنبدهاي رفيع و عظيم خشت و گلي منحصر به‌فرد و پلان  مربع شكل آن با تزئينات ساده چليپا و نيم ستون‌هاي گلي است. مصالح  به‌كاررفته در آن چينه و خشت است. اين كاخ هرچند با توجه به عوامل  جغرافيايي و سياسي متروك شده است ولي همچنان به عنوان نماد هنر معماري خشت و  چينه از دوران صفوي در دشت سيستان از منزلتي ويژه برخوردار است.

در اين گزارش آمده است : قلعه  رستم در 60 كیلومتری جنوب‌غربی شهر زابل قرار دارد و در حال حاضر در اثر  عوامل جوی به ویرانه‌ای تبدیل شده است.و چهار برج و دروازه‌ی ورودی آن قابل  مشاهده است البته اسكلت‌بندی بسیاری از بناهای آن از جمله طاق‌ها و  آب‌انبار پابرجاست و احتمال داده می‌شود چهارصد تا پانصد سال پیش متروک  گردیده است. علاوه بر عامل مذكور تغییر مسیر رودخانه هیرمند نیز سبب خرابی  آن شده است در این قلعه تاكنون كاوش باستان‌شناسی علمی صورت نپذیرفته اما  تكه‌های سفال‌های لعابدار و بدون لعاب ریخته شده حكایت از تاریخ طولانی  دارد. در حال حاضر نمای خشت و گلی آن و عظمت آن در بیابان منظره‌ای زیبا  بوجود آورده است كه چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌كند.

 بنا بر اين گزارش : قلعه سهكوهه در 19 كيلومتري جنوب غربي زابل و 3 كيلومتري شرق جاده  آسفالته زابل-زاهدان در روستاي سه كوهه از توابع بخش شيب آب زابل واقع است . سرپرسي سايكس درباره اين قلعه مي‌نويسد: سردار علي‌خان سرابندي براي همسر  خود كه از خانواده سلطنتي بود، قلعه‌اي ساخته كه هنوز هم دژ معتبري به شمار  مي‌رود.اين قلعه از قلعه‌هاي معتبر سيستان محسوب مي‌شود و بيش از 200 سال  پيش بنا گرديده و تا كنون بناهاي ديگري به آن افزوده شده است.اين قلعه دو  تپه از كل سه تپه منطقه را از آن خود كرده است.
 اين گزارش مي افزايد : قلعه ايرانشهربعد از قلعه بمپور از مهمترين قلعه‌هاي ايرانشهر محسوب مي‌شود.در گذشته از  آن به عنوان مركز حكمراني بلوچستان استفاده مي‌شد. با توجه به اسناد به  جاي مانده ناصرالدوله فرمانفرما كه در سالل 1258 هـ.ق حاكم كرمان و  بلوچستان بود، پيشنهاد ساخت يک دژ نظامي بزرگ را در فهرج يا پهره (نام قديم  ايرانشهر) به ناصرالدين شاه قاجار مي‌دهد.ناصرالدين شاه در سال 1264 هـ.ق  با ساخت قلعه در فهرج موافقت مي‌نمايد و بدين طريق كار ساخت قلعه توسط شخصي  به نام حسين معمارباشي كرماني در مدت 7 سال به اتمام مي‌رسد و "قلعه  ناصريه” ناميده مي‌شود. پس از آن مركز حكمراني بلوچستان از بمپور به  ايرانشهر منتقل مي‌گردد.قلعه ناصريه در زمان حكومت دوست محمدخان باركزائي  به قلعه دوست محمدخان معروف مي‌شود و پس از آن اين قلعه در سال 1307 هـ.ش  در اختيار نيروهاي دولتي قرار مي‌گيرد و به نام قلعه ايرانشهر شهرت  مي‌يابد.قلعه با مساحتي بالغ بر 34225 مترمربع از جمله وسيع‌تريين قلعه‌هاي  دوره اسلامي استان با نقشه‌اي مربع شكل به ابعاد 1858185 متر است. معماري  قلعه را مي‌توان به دو قسمت تقسيم‌بندي نمود: 1. حصار قلعه 2. مجموعه  فضاهاي داخلي

پل هاي زاهدان از لحاظ گردشگري

بر اساس اين گزارش : پل محرابی (زرنج) 24 كیلوتری كركویه و 18 كیلومتری  زرنج از توابع شهرستان زاهدان واقع بوده و امروزه به صورت ویرانه‌ای در  آمده و در میان جنگل انبوهی از درختان گز محصور شده است. این پل از آجر  ساخته شده و قدمت آن از مناره قاسم آباد ـ مربوط به قرن 6 بیشتر به نظر  می‌رسد.پل مزبور دارای دو دهانه به عرض 3/69 متر است كه با پایه‌ای به عرض  3/40 متر از یكدیگر جدا شده است.در ساختمان پل بیش از حد مصالح ساختمانی به  كار رفته و در نتیجه، زیبایی، قربانی استحكام بیش تر آن شده است.