بهار "هکاتوم پوليس" ایران نزدیک است
يکي از رسوم سنتي در مناطق مختلف شهرستان دامغان آيين گل غلتان نوزاد در اولين بهار زندگي اوست. در صورتي که تولد نوزاد با فصل بهار مصادف شود چند نفر از زنان فاميل براي چيدن گل به ميان باغ ها مي روند و با ذکر صلوات و خواندن ابياتي اقدام به جمع آوري گل براي اجراي مراسم گل غلتان نوزاد مي کنند.
مجله شبانه باشگاه خبرنگاران:
بناي شهر دامغان را به هوشنگ از نوادگان پيشدادي نسبت مي دهند. در ايران باستان شهري وجود داشت به نام «هکاتوم پوليس» يا «صددروازه» که يکي از شهرهاي ناحيه قومس و مرکز آن نيز محسوب مي شد، بعدها اين شهر به «ده مغان» معروف شد و گفته اند که «مغان» باعث آبادي آن شده اند. در گذر زمان حرف «ه» از ميان رفت و الف جاي آن قرار گرفت.
در بيشتر منابع جغرافيا و تاريخ، نام دامغان برده شده است که همه آن ها به اهميت و اعتبار شهر قديمي دامغان اشاره دارد، چرا که دامغان بر سر راه جاده ابريشم و مسير گذر از غرب به شرق بوده است. صحت و دليل اين ادعا وجود کاروان سراها، قلعه ها و تپه هاي قديم، برج و بارو و حصار عظيم داخل و خارج شهر است.
شهرستان دامغان امروزي با وسعتي حدود ۱۳ هزار کيلومتر مربع در فاصله ۳۳۷ کيلومتري تهران قرار دارد و از شمال به استان مازندران و گلستان، از شرق به شاهرود، از جنوب به استان اصفهان و از غرب به شهرستان سمنان محدود است. دامغان داراي جاذبه هاي باستاني، مذهبي و طبيعي زيادي است که مي تواند هدف گردشگري قرار گيرد. در ادامه به نمونه اي از اين مکان ها اشاره شده است.
غار شير بند
غار شيربند يکي از زيباترين نمونه هاي غار در ايران است که در ۱۲ کيلومتري شمال شرقي شهرستان دامغان واقع شده است. دهانه غار در کمرکش کوهي صخره اي که از بستر رودخانه ۵۰ متر ارتفاع دارد واقع شده است. ساختمان اين غار در يک رشته فلات آهکي قرار گرفته است. مسير اصلي غار به سوي شمال ۳۵۰ متر امتداد دارد اما شعبه هاي فرعي متعددي به صورت تنگه هاي کوچک و مسدود و غيرمسدود از جناح هاي چپ و راست قرار دارد.
در اين غار قنديل و ستون هاي زيباي آهکي به رنگ و اندازه هاي مختلف از سقف غار آويزان است. زمين شناسان قدمت سنگ و ستون هاي اين غار را ۱۳۶ -۱۹۰ ميليون سال قبل تخمين مي زنند. در ديواره هاي غار در اثر رسوب کربنات کلسيم محلول در آب اشکال بسيار سپيد و زيبايي همانند گچ بري هاي کاخ ها و منازل به صورت گل کلمي و اجتماع بلورهاي سوزني شکل مناظر جالب توجه و زيبايي را به وجود آورده است که از شاهکارهاي آفرينش است.
چشمه هاي آب معدني باداب سورت
مجموعه زيبا و ديدني چشمه هاي آب معدني باداب سورت از شگفت انگيز ترين شاهکارهاي طبيعت در ۶۸ کيلومتري شمال دامغان واقع شده است. چشمه هاي اسرارانگيز سورت مشتمل بر ۲ چشمه با آب هاي کاملاً متفاوت از لحاظ رنگ، بو و مزه است.
يکي از چشمه ها آبي بسيار شور دارد که براي درمان دردهاي کمر و پا و روماتيسم و بيماري هاي پوستي سودمند است و چشمه ديگر در مجاورت اين چشمه آبي به رنگ نارنجي و مزه اي ترش مانند دارد که به صورت دايمي و تشتي است. آب هاي رسوبي اين ۲ چشمه در مسير جريان خود از بالاي کوه به پايين طي هزاران سال ده ها حوضچه کوچک بسيار زيبا در رنگ هاي نارنجي و زرد و قرمز و در اندازه هاي مختلف ايجاد کرده اند.
منصور کوه
دامنه هاي شمالي شهرستان دامغان ويرانه هاي دژي ديرينه را در خود قرار داده است که ديدار از آن براي هر کوهنورد و علاقه مند به طبيعت و تاريخ ايران شگفت آور و تحسين برانگيز است و بازمانده قلعه اي است با ديوارها و برج و باروهاي سنگي و آجري که در بدنه آن سوراخ هايي مانند پنجره تعبيه شده است و از آن جا سربازان و مبارزان مي توانستند به منطقه اشراف داشته باشند.
روستاي دروار
روستاي دروار در انتهاي غربي شهرستان دامغان و در فاصله ۴۵ کيلومتري شهرستان دامغان قرار گرفته است. معبد چهل دختر، گورستان زردشتي رمه(زرتشتي رومه) و حمام قديمي آن و کانال زيرزميني دريان که آب شهر صد دروازه را تامين مي کرده نشانه هاي بازمانده از تمدن قبل از اسلام در دروار است. روستاي دروار در زمان اشکانيان به عنوان دروازه خزر و شکارگاه فرمانروايان اشکاني مستقر در صد دروازه يا هکاتوم پوليس بوده است.
مسجد تاريخچه
مجموعه بناي خدايخانه يا تاريخانه حدود سال ۳۰۰ هجري قمري بنا شده است. اين مسجد نمونه بسيار زيبا و کاملي از مساجد قرن هاي نخستين اسلامي به شمار مي رود. شيوه معماري اين مسجد برگرفته از معماري دوره ساساني است. ساختمان مسجد تاريخانه، شامل يک صحن يا حياط مرکزي است که اطراف آن را رواق هاي سرپوشيده احاطه کرده است.
شبستان اين مسجد بر روي ۱۸ستون مدور استوار شده است. اين ستون ها يک متر و نيم قطر دارد. طبق کتيبه کوفي مسجد، مناره کنوني اين مسجد داراي ۲۵ متر ارتفاع است و به همت بختياربن محمد در قرن پنجم هجري قمري ساخته شده است. اين مسجد که طي قرون متمادي، بارها مورد مرمت و بازسازي قرار گرفته است پس از مسجد جامع فهرج، يکي از کهن ترين مساجد ايران محسوب مي شود.
تپه حصار
يکي از مهم ترين محوطه هاي دوران پيش از تاريخ در فلات ايران محسوب مي شود. اين تپه تقريباً در ۳ کيلومتري جنوب شرقي شهرستان دامغان واقع شده است. اين تپه نخستين بار توسط پروفسور ارنست هرتسفلد و سپس به وسيله اريک اشميت مورد کاوش هاي باستان شناسي قرار گرفت. با توجه به نتايج حاصل از اين کاوش ها و اشياي مکشوفه، تپه حصار دامغان داراي ۳ دوره باستان شناسي است.
امام زاده سيد جعفر
ميدان هنر معماري ايران، در اين مجموعه بسيار وسيع بوده و ريزه کاري هاي هنر به وضوح در اين مجموعه ديده مي شود. بقعه امام زاده محمد آرامگاه شاهرخ و بناي چهل دختر و مقبره امام زاده سيد جعفر هر يک به تنهايي گوياي هنري تکامل يافته است که در نهايت اين مجموعه تاريخي را نمايش مي دهد. بناي ۲ اثر تاريخي امام زاده سيد جعفر و برج چهل دختر متعلق به دوره سلجوقي است.
آرامگاه محمد ابراهيم حاکم- پير علمدار
بناي پير علمدار مربوط به زمان سلطان محمد غزنوي است. اين اثر در سال ۴۱۷ هجري قمري ساخته شده است. اين بنا داراي تزيينات فضاي داخلي با خط کوفي و به صورت نقش برجسته است. همچنين فضاي بيروني بناي پير علمدار داراي کتيبه و تزيينات آجرکاري و جنب مسجد جامع واقع شده است.
صنايع دستي
چاپ قلمکار، گونه اي از چاپ سنتي روي پارچه بافته شده است. براي نخستين بار، قلم کارسازان ايراني براي دسترسي به توليد بيشتر و ايجاد هماهنگي و يکنواختي نقش ها، مهره هاي چوبي را جايگزين قلم مو کردند و قلم کار را که در گذشته فقط روي پارچه هاي پشمي و ابريشمي انجام پذير بود بر انواع پارچه از قبيل متقال، کتان، چلوار و کرباس انجام دادند.
هم اکنون چاپ قلم کار به وسيله قالب هاي چوبيني که داراي نقوش برجسته است انجام مي شود. در حقيقت رکن اصلي قلمکارسازي را قالب سازي تشکيل مي دهد که معمولاً به تفکيک رنگ و حداکثر در ۴ رنگ روي چوب هاي گلابي و زمينه زالزالک تراشيده مي شود. گروهي از هنرمندان در زمينه ريشه تابي که پارچه زيرساخت قلمکار را آماده مي کنند يا صحرا کاري که کارهاي رنگرزي، سفيدگري، بخار و شست وشوي پارچه هاي قلمکار را به عهده دارد به فعاليت مشغول اند.
آداب و رسوم
يکي از رسوم سنتي در مناطق مختلف شهرستان دامغان آيين گل غلتان نوزاد در اولين بهار زندگي اوست. طبق اين آيين در صورتي که تولد نوزاد با فصل بهار و زمان رويش گل هاي محمدي مصادف شود چند نفر از زنان فاميل براي چيدن گل به ميان باغ ها و مزارع مي روند و با ذکر صلوات و خواندن ابياتي اقدام به جمع آوري گل براي اجراي مراسم گل غلتان نوزاد مي کنند.
پس از جمع آوري گل که معمولاً در نخستين ساعات صبح انجام مي شود گل هاي چيده شده را به خانه مي آورند و پرپر مي کنند سپس نوزاد را به حمام مي برند و بدنش را شست وشو مي دهند. پس از خارج کردن نوزاد از حمام و خشک کردن بدنش او را درميان پارچه اي سفيد رنگ که گل هاي پرپرشده محمدي در ميان آن ريخته شده مي غلتانند.
در باور اهالي منطقه غلتانيدن بدن نوزاد در ميان برگ هاي گل سبب حفظ طراوت و شادابي او و دورماندن از بيماري هاي مختلف مي شود و نيز طراوت برگ هاي گل از پوست بدن نوزاد محافظت مي کند.
بناي شهر دامغان را به هوشنگ از نوادگان پيشدادي نسبت مي دهند. در ايران باستان شهري وجود داشت به نام «هکاتوم پوليس» يا «صددروازه» که يکي از شهرهاي ناحيه قومس و مرکز آن نيز محسوب مي شد، بعدها اين شهر به «ده مغان» معروف شد و گفته اند که «مغان» باعث آبادي آن شده اند. در گذر زمان حرف «ه» از ميان رفت و الف جاي آن قرار گرفت.
در بيشتر منابع جغرافيا و تاريخ، نام دامغان برده شده است که همه آن ها به اهميت و اعتبار شهر قديمي دامغان اشاره دارد، چرا که دامغان بر سر راه جاده ابريشم و مسير گذر از غرب به شرق بوده است. صحت و دليل اين ادعا وجود کاروان سراها، قلعه ها و تپه هاي قديم، برج و بارو و حصار عظيم داخل و خارج شهر است.
شهرستان دامغان امروزي با وسعتي حدود ۱۳ هزار کيلومتر مربع در فاصله ۳۳۷ کيلومتري تهران قرار دارد و از شمال به استان مازندران و گلستان، از شرق به شاهرود، از جنوب به استان اصفهان و از غرب به شهرستان سمنان محدود است. دامغان داراي جاذبه هاي باستاني، مذهبي و طبيعي زيادي است که مي تواند هدف گردشگري قرار گيرد. در ادامه به نمونه اي از اين مکان ها اشاره شده است.
غار شير بند
غار شيربند يکي از زيباترين نمونه هاي غار در ايران است که در ۱۲ کيلومتري شمال شرقي شهرستان دامغان واقع شده است. دهانه غار در کمرکش کوهي صخره اي که از بستر رودخانه ۵۰ متر ارتفاع دارد واقع شده است. ساختمان اين غار در يک رشته فلات آهکي قرار گرفته است. مسير اصلي غار به سوي شمال ۳۵۰ متر امتداد دارد اما شعبه هاي فرعي متعددي به صورت تنگه هاي کوچک و مسدود و غيرمسدود از جناح هاي چپ و راست قرار دارد.
در اين غار قنديل و ستون هاي زيباي آهکي به رنگ و اندازه هاي مختلف از سقف غار آويزان است. زمين شناسان قدمت سنگ و ستون هاي اين غار را ۱۳۶ -۱۹۰ ميليون سال قبل تخمين مي زنند. در ديواره هاي غار در اثر رسوب کربنات کلسيم محلول در آب اشکال بسيار سپيد و زيبايي همانند گچ بري هاي کاخ ها و منازل به صورت گل کلمي و اجتماع بلورهاي سوزني شکل مناظر جالب توجه و زيبايي را به وجود آورده است که از شاهکارهاي آفرينش است.
چشمه هاي آب معدني باداب سورت
مجموعه زيبا و ديدني چشمه هاي آب معدني باداب سورت از شگفت انگيز ترين شاهکارهاي طبيعت در ۶۸ کيلومتري شمال دامغان واقع شده است. چشمه هاي اسرارانگيز سورت مشتمل بر ۲ چشمه با آب هاي کاملاً متفاوت از لحاظ رنگ، بو و مزه است.
يکي از چشمه ها آبي بسيار شور دارد که براي درمان دردهاي کمر و پا و روماتيسم و بيماري هاي پوستي سودمند است و چشمه ديگر در مجاورت اين چشمه آبي به رنگ نارنجي و مزه اي ترش مانند دارد که به صورت دايمي و تشتي است. آب هاي رسوبي اين ۲ چشمه در مسير جريان خود از بالاي کوه به پايين طي هزاران سال ده ها حوضچه کوچک بسيار زيبا در رنگ هاي نارنجي و زرد و قرمز و در اندازه هاي مختلف ايجاد کرده اند.
منصور کوه
دامنه هاي شمالي شهرستان دامغان ويرانه هاي دژي ديرينه را در خود قرار داده است که ديدار از آن براي هر کوهنورد و علاقه مند به طبيعت و تاريخ ايران شگفت آور و تحسين برانگيز است و بازمانده قلعه اي است با ديوارها و برج و باروهاي سنگي و آجري که در بدنه آن سوراخ هايي مانند پنجره تعبيه شده است و از آن جا سربازان و مبارزان مي توانستند به منطقه اشراف داشته باشند.
روستاي دروار
روستاي دروار در انتهاي غربي شهرستان دامغان و در فاصله ۴۵ کيلومتري شهرستان دامغان قرار گرفته است. معبد چهل دختر، گورستان زردشتي رمه(زرتشتي رومه) و حمام قديمي آن و کانال زيرزميني دريان که آب شهر صد دروازه را تامين مي کرده نشانه هاي بازمانده از تمدن قبل از اسلام در دروار است. روستاي دروار در زمان اشکانيان به عنوان دروازه خزر و شکارگاه فرمانروايان اشکاني مستقر در صد دروازه يا هکاتوم پوليس بوده است.
مسجد تاريخچه
مجموعه بناي خدايخانه يا تاريخانه حدود سال ۳۰۰ هجري قمري بنا شده است. اين مسجد نمونه بسيار زيبا و کاملي از مساجد قرن هاي نخستين اسلامي به شمار مي رود. شيوه معماري اين مسجد برگرفته از معماري دوره ساساني است. ساختمان مسجد تاريخانه، شامل يک صحن يا حياط مرکزي است که اطراف آن را رواق هاي سرپوشيده احاطه کرده است.
شبستان اين مسجد بر روي ۱۸ستون مدور استوار شده است. اين ستون ها يک متر و نيم قطر دارد. طبق کتيبه کوفي مسجد، مناره کنوني اين مسجد داراي ۲۵ متر ارتفاع است و به همت بختياربن محمد در قرن پنجم هجري قمري ساخته شده است. اين مسجد که طي قرون متمادي، بارها مورد مرمت و بازسازي قرار گرفته است پس از مسجد جامع فهرج، يکي از کهن ترين مساجد ايران محسوب مي شود.
تپه حصار
يکي از مهم ترين محوطه هاي دوران پيش از تاريخ در فلات ايران محسوب مي شود. اين تپه تقريباً در ۳ کيلومتري جنوب شرقي شهرستان دامغان واقع شده است. اين تپه نخستين بار توسط پروفسور ارنست هرتسفلد و سپس به وسيله اريک اشميت مورد کاوش هاي باستان شناسي قرار گرفت. با توجه به نتايج حاصل از اين کاوش ها و اشياي مکشوفه، تپه حصار دامغان داراي ۳ دوره باستان شناسي است.
امام زاده سيد جعفر
ميدان هنر معماري ايران، در اين مجموعه بسيار وسيع بوده و ريزه کاري هاي هنر به وضوح در اين مجموعه ديده مي شود. بقعه امام زاده محمد آرامگاه شاهرخ و بناي چهل دختر و مقبره امام زاده سيد جعفر هر يک به تنهايي گوياي هنري تکامل يافته است که در نهايت اين مجموعه تاريخي را نمايش مي دهد. بناي ۲ اثر تاريخي امام زاده سيد جعفر و برج چهل دختر متعلق به دوره سلجوقي است.
آرامگاه محمد ابراهيم حاکم- پير علمدار
بناي پير علمدار مربوط به زمان سلطان محمد غزنوي است. اين اثر در سال ۴۱۷ هجري قمري ساخته شده است. اين بنا داراي تزيينات فضاي داخلي با خط کوفي و به صورت نقش برجسته است. همچنين فضاي بيروني بناي پير علمدار داراي کتيبه و تزيينات آجرکاري و جنب مسجد جامع واقع شده است.
صنايع دستي
چاپ قلمکار، گونه اي از چاپ سنتي روي پارچه بافته شده است. براي نخستين بار، قلم کارسازان ايراني براي دسترسي به توليد بيشتر و ايجاد هماهنگي و يکنواختي نقش ها، مهره هاي چوبي را جايگزين قلم مو کردند و قلم کار را که در گذشته فقط روي پارچه هاي پشمي و ابريشمي انجام پذير بود بر انواع پارچه از قبيل متقال، کتان، چلوار و کرباس انجام دادند.
هم اکنون چاپ قلم کار به وسيله قالب هاي چوبيني که داراي نقوش برجسته است انجام مي شود. در حقيقت رکن اصلي قلمکارسازي را قالب سازي تشکيل مي دهد که معمولاً به تفکيک رنگ و حداکثر در ۴ رنگ روي چوب هاي گلابي و زمينه زالزالک تراشيده مي شود. گروهي از هنرمندان در زمينه ريشه تابي که پارچه زيرساخت قلمکار را آماده مي کنند يا صحرا کاري که کارهاي رنگرزي، سفيدگري، بخار و شست وشوي پارچه هاي قلمکار را به عهده دارد به فعاليت مشغول اند.
آداب و رسوم
يکي از رسوم سنتي در مناطق مختلف شهرستان دامغان آيين گل غلتان نوزاد در اولين بهار زندگي اوست. طبق اين آيين در صورتي که تولد نوزاد با فصل بهار و زمان رويش گل هاي محمدي مصادف شود چند نفر از زنان فاميل براي چيدن گل به ميان باغ ها و مزارع مي روند و با ذکر صلوات و خواندن ابياتي اقدام به جمع آوري گل براي اجراي مراسم گل غلتان نوزاد مي کنند.
پس از جمع آوري گل که معمولاً در نخستين ساعات صبح انجام مي شود گل هاي چيده شده را به خانه مي آورند و پرپر مي کنند سپس نوزاد را به حمام مي برند و بدنش را شست وشو مي دهند. پس از خارج کردن نوزاد از حمام و خشک کردن بدنش او را درميان پارچه اي سفيد رنگ که گل هاي پرپرشده محمدي در ميان آن ريخته شده مي غلتانند.
در باور اهالي منطقه غلتانيدن بدن نوزاد در ميان برگ هاي گل سبب حفظ طراوت و شادابي او و دورماندن از بيماري هاي مختلف مي شود و نيز طراوت برگ هاي گل از پوست بدن نوزاد محافظت مي کند.
