اگر بخواهیم تاریخ ارتباط شیعیان لبنان و ایران را ورق بزنیم می رسیم به حکومت صفویه، به شیخ بهاءالدین عاملی، بعدترش امام موسی صدر و شهید چمران، تا امروز که حزب الله لبنان خودشان را فرزند انقلاب ایران خارج از مرزهای جغرافیایی ش می دانند.

لبنانی ها ایرانی ها را دوست دارند. به خاطر دست یاری که همیشه از سوی ایران در کنارخود احساس کرده اند و شاید هم به خاطر شباهت های فرهنگی که بیشتر از دیگر کشورهای عربی در لبنان به چشم می آید. اما فرهنگ لبنانی ها و سبک زندگی شان فرهنگی ویژه و ازبسیاری جهات خاص است.  باید در میانشان زندگی کنی تا زیر و بم ش برایت قابل درک باشد.

آنچه می خوانید دیده ها و شنیده های من است از روزهایی که در این کشور می گذرانم شاید با تصویری که شما درباره لبنان در ذهن دارید متفاوت باشد. سعی می کنم این نوشته ها را صادقانه و بدون تحلیل و نظر شخصی بنویسم تا خواندنشان برای شما شیرین تر شود.

آداب و رسوم ازدواج در عروس خاورمیانه

لبنان کشور آزادی است. کشوری که سال های بسیار مستعمره فرانسه بوده و خواه ناخواه آداب و رسوم فرانسوی و اروپایی در عمق زندگی مردم نفوذ کرده. در عین حال که سنت های اسلامی، شرقی و خاورمیانه ای همچنان پرُرنگ و فراگیراست.

سبک زندگی مردم لبنان را می توان به کاروانسرایی تشبیه کرد که کاروان های بسیاری از آن گذشته اند و هرکدام اثری به جای نهاده اند که با آداب و رسوم قومی وقبیله ای طوائف مختلف (مسلمان، مسیحی، ارمنی) و خرده فرهنگ های منطقه ای ترکیب شده و امروز به صورت فرهنگ لبنانی شناخته می شود. فرهنگی که در خاورمیانه کم مانند است و نقاط مثبت و منفی بسیاری دارد.

یکی از خرده فرهنگ ها در این میان فرهنگ طائفه شیعه است. طائفه ای که جمعیت قابل توجهی در لبنان دارد. نزدیک به نه هزار نفر از جمعیت سه میلیونی مسلمانانِ لبنان.

شیعیان لبنان بیشتر در جنوب؛ منطقه جبل عامل شهر صور و منطقه مرزی با فلسطین اشغالی و درشمال؛  دشت بقاع و شهر بعلبک ساکن هستند. فرهنگ شیعیان جنوب و شمال هم در بعضی موارد متفاوت است.

سن ازدواج در لبنان بستگی به اعتقادات خانواده ها و میزان التزامشان به دین دارد. اما به طور کلی دختران لبنانی اگر مشغول درس و بعد از آن کسب درآمد نباشند در سن پائین یعنی مابین ۱۶ سالگی تا ۲۲ سالگی ازدواج می کنند و البته بسیاری هم حین تحصیلات دانشگاهی به خانه بخت می روند و درس شان را ادامه می دهند و بعد از آن با توجه به شرایط زندگی و نظر همسرشان ممکن است بیرون از خانه هم کار کنند. هر چند که کار کردن خارج از خانه برای دختر لبنانی در اولویت اول نیست.

در مورد انتخاب همسر و اینکه دختر و پسر پیش از ازدواج با هم در ارتباط باشند و این ارتباط به ازدواج منجر بشود، باید بگویم که براساس همان فرهنگ آزاد ارتباط دوجنس مخالف در سطح جامعه و حتی میان شیعیان مساله ای عادی به شمار می رود .

بسیاری از مدارس ابتدایی راهنمایی ومتوسطه مختلط هستند و بچه ها از همان دوران کودکی با هم بازی می کنند درس می خوانند و دوستی های اجتماعی بینشان وجود دارد. این موضوع شاید در بین روستایی ها، عشایر و خانواده هایی که سنتی تر و ملتزم تر هستند به این شکل نباشد و سخت گیری های بیشتری اعمال شود و بچه ها را در مدارس اسلامی که مختلط نیستند ثبت نام کنند.

به طور کلی دختر وپسر باید با هم طائفه و هم مذهب خودشان ازدواج کنند و بعد آن را به ثبت مدنی برسانند.

اما ازدواج با فردی ازمذهب یا طائفه ای دیگر نیز اتفاق می افتد که گاهی منجر به بروز مشکلاتی می شود. مثلا درزی ها دختری را که با غیر درزی ازدواج کند از خانواده و طائفه طرد کرده و در بعضی مواقع اورا به قتل می رسانند.

عهدی به سبزی برگ های صنوبر

مراسم خواستگاری با توجه به جو خانوادگی و حتی قبیله ای هر دو طرف اشکال مختلفی به خود می گیرد. معمولا در بین طائفه شیعه اگر پسری در میان فامیل، دختری را بخواهد با خانواده اش در میان می گذارد و پدر داماد این موضوع رابا پدر عروس مطرح  و در صورت موافقت؛ دو خانواده دور هم جمع شده ومراسم خواستگاری برگزار می شود و به دو جوان اجازه می دهند که با هم صحبت کنند و در نهایت دختر خانم نظر خود را اعلام می کند.
اگر هم که دختر و پسر، به هر صورتی آشنایی قبلی داشته باشند موضوع را با خانواده ها مطرح می کنند ومقدمات ازدواج فراهم می شود.

مهریه دختر لبنانی  به صورت معجل و مؤجل تعیین می شود. مهریه معجل را هر زمان که دختر بخواهد می تواند بگیرد اما در مورد مؤجل که معمولا سکه طلا یا ملک است زمان مشخصی تعیین شده و تا قبل اززمان مقررنمی تواند  آن را طلب کند. از مراسم خواستگاری رسمی و توافقات در مورد ازدواج تا برگزاری جشن عروسی صیغه محرمیت خوانده می شود وبه اصطلاح خطوبة یا همان نامزدی صورت می گیرد و پس از آن عروس و داماد به همراه دو شاهد  ازدواج را ابتدا درمحاکم شرعیه جعفریه به ثبت می رسانند وبه اصطلاح "کتب کتاب ” که همان عقد رسمی ازدواج شان است نوشته می شود  و عهد همیشگی زندگی مشترکشان را محکم می کنند.

تهیه خانه و وسایل زندگی همه به عهده داماد است البته به سلیقه عروس خانم. پیش از این دختران لبنانی در این مورد به وسایل ابتدایی زندگی قانع می شدند تا زودتر جشن عروسی برگزار شود. اما امروزه توقعاتشان بیشتر شده و خیلی ها دنبال تجملات و وسایل لوکس هستند. دو روز قبل از جشن عروسی  جشنی برای عروس و با حضور دختران فامیل و دوستانش برگزار می شود. جشن خداحافظی با دوران تجرد که شبیه  به حنابندان است و در بعضی مناطق همان لیلة الحنة نام دارد.

اگر عروسی در روستا برگزار شود داماد با ساقدوش ها که به عربی اشبین می گویند به همراه گروه موسیقی محلی از میدان روستا حرکت می کنند و به سوی منزل عروس می روند. منزل عروس در روز عروسی باید با دسته ها و تاج های گل تزئین شده باشد. از مهمانان با شربت و شکلات های بسیار زیبا که طراحی مخصوص برای این مراسم دارد پذیرایی می کنند تا هنگامی که داماد و همراهانش به منزل عروس می رسند و به پایکوبی می پردازند و اشعارشادی می خوانند. این مراسم در شهرهم برگزار می شود البته با تجملات بیشتر وسنگین تر. خانواده عرو ، عروس و داماد را به سوی محل برگزاری جشن بدرقه می کنند و اینجاست که معمولا دخترها با اشک از خانواده شان جدا می شوند. یکی از سنت های لبنانی ها ریختن برنج خام بر سر عروس و داماد است چرا که برنج را رمز باروری و برکت می دانند.

کبوتری  لانه اش را می سازد

چگونگی برگزاری جشن عروسی به تمکن مالی داماد برمی گردد. اگر داماد بتواند دو سالن مجزا برای خانم ها و آقایان درنظر می گیرند و اگر نه، مراسم در یک سالن برگزارمی شود  ودر صورتی که عروس محجبه باشد لباس عروسی مخصوصی که متناسب با حجاب است انتخاب می کند که کاملا پوشیده و همراه با کلاهی است که سر را کاملا می پوشاند. مجالس عروسی در منطقه شیعه نشین بیروت ساده برگزار می شود یعنی پذیرایی از مهمانان با شیرینی، شربت و کیکی است که عروس و داماد آن را می برند البته اگر داماد از لحاظ مالی متمکن باشد و بخواهد، پذیرایی شام هم صورت می گیرد.

آتش بازی به طور معمول در همه عروسی ها وجود دارد چه خانواده فقیر باشد چه ثروتمند. شب ها بیشترین صدایی که در شهر بیروت به گوش می رسد صدای شلیک تفنگ ِ قافله عروس وآتش بازی است. گروه موسیقی سنتی که به آن زفة العروس می گویند هم یکی از بخش های مهم جشن عروسی است تا مهمانان بتوانند با آهنگ های سنتی لبنانی به دبکه، رقص محلی ِ منطقه شام بپردازند. خانواده های بسیار ملتزم و مقید از این امر مستثنی هستند و به جای موسیقی درجشن عروسی تواشیح و سرودهای مذهبی پحش می شود.

دختر لبنانی از هر خانواده وطائفه ای، زندگی را سخت نمی گیرد یعنی خواسته هایش را با توجه به موقعیت همسرش تنظیم می کند فقط در یک مورد کوتاه نمی آید آن هم لباس و مسائل ظاهری است که همیشه  باید بهترین وعالی ترین باش .

ادامه دارد…

عاطفه موسوی/مهرخانه